Sztuka i kultura średniowiecza

Sztuka i kultura średniowiecza

W średniowieczu głównym mecenasem sztuki był Kościół, powołany do szerzenia chrześcijaństwa. Dla potrzeb tej misji budowano wspaniałe świątynie, zakładano klasztory i szkoły. Rozwój myśli teologicznej wymagał pisania traktatów, sporządzania odpisów, kościoły należało przyozdabiać rzeźbami i malowidłami - świątynia nie mogła mieścić się w szałasie, miała odzwierciedlać dostojeństwo i wspaniałość Boga i jego ziemskiego przedstawicielstwa, czyli Kościoła. Prawie cała średniowieczna sztuka była podporządkowana religii. W związku z tym siłą rzeczy musiała być odbiciem jej filozofii. Świątynie, budowano po to, aby wzbudzić w ówczesnych ludziach zachwyt i szacunek dla Boga, aby jego religia kojarzyła się z bogactwem, pięknemi potęgą. Kościół nie mógł być czymś zwyczajnym, takim jak zamek, musiał wyróżniać sięi zwracać uwagę, musiał nauczać i chwalić Stwórcę.

Architektura

Jeśli chodzi o architekturę, to znamy tylko część dawnych osiągnięć, gdyż wiele budowli zostało zburzonych, lub przebudowanych.

Okres ten zdominowały dwa style architektoniczne :styl romański(od X w.) i styl gotycki(XII-XV w.).

Budowle w stylu romańskim są przysadziste, mało wyszukane w formie, zwykle zaokrąglone (rotundy), o grubych, kamiennych murach, małych, półokrągłych oknach przypominających strzelnice - w owych czasach świątynia pełniła często funkcję warowni. Surowość i prostota tego stylu były łagodzone bogatym zdobnictwem kolumn i bram wejściowych - świadczą o tym słynne Drzwi Gnieźnieńskie, wykonane z brązu i przedstawiające sceny z życia św. Wojciecha.

Przykłady zabytków sztuki romańskiej:

Kolegiata w Tumie pod Łęczycą
Kościoły w Sandomierzu, w Opatowie, w Krakowie (św. Andrzeja)
Zabudowania klasztorów: Sulejów, Koprzywica, Wąchock.
Zupełnie innym stylem był gotyk. Gotyckie katedry są lekkie, strzeliste; długie, wąskie nawy przykrywa wysokie, krzyżowe sklepienie, ogromne, wypełnione witrażami okna są zakończone ostrym łukiem i zdobione witrażem. Cała budowla zdaje się być w ruchu, w jednym kierunku - ku górze. Gotycka świątynia przypomina strzałę wskazującą na niebo, czyli doskonałego Boga - jest to przykład architektonicznego teocentryzmu.

Przykłady zabytków gotyku:

Kościół Mariacki w Krakowie
Kościół Mariacki w Gdańsku
Kolegiata w Wiślicy
Zamek w Malborku
Katedra na Wawelu
Sztuka

Cechy sztuki średniowiecza:

Brak przestrzeni (dopiero Giotto zmienia perspektywę i potrafi oddać głębię przestrzeni).
Postacie ludzkie pozbawione są wierności wobec anatomicznej budowy, ciało ludzkie ulega deformacji (wydłużeniu), za to z niezwykłą siłą ukazane zostają uczucia, np. cierpienie.
Upodobanie do scen okrutnych (sceny sądu ostatecznego lub ukrzyżowanie Chrystusa).
Stosowanie symbolu i alegorii w sztuce.
Motyw danse macabre - tańca śmierci jako jeden z popularnych motywów w sztuce.
Ważne dzieła:

Ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie (przykład rzeźby gotyckiej).
Sąd ostateczny Hansa Memlinga - w kościele Mariackim w Gdańsku (malarstwo gotyckie).
Pieta z kościoła w Lubiążu (rzeźba z XIV w. przedstawienie Matki Boskiej ze zwłokami Chrystysa).
Drzwi Gnieźnieńskie, wykonane z brązu i przedstawiające sceny z życia św. Wojciecha (przykład rzeźby romańskiej).
Piśmiennictwo

Średniowieczna literatura jest nam znana z tej niewielkiej jej części, która dochowała się do dzisiejszych czasów.

Książka średniowieczna miała kształt rękopiśmiennego, szytego z prostokątnych pergaminowych kart kodeksu. Kodeks rękopiśmienny, do którego często dopisywano na pustych kartach inne teksty, i to w różnym, często nie zawsze zaznaczonym, czasie. Jej społeczny zasięg, ze względu na jej jednoegzemplarzowość, był bardzo ograniczony. Także bardzo wysoki był koszt jej wytworzenia, związany z ogromnym nakładem pracy, jak również z bogatym zdobiennictwem okładki (złoto i klejnoty) . Pojedyncza księga osiągała niekiedy cenę, będącą równowartością kilku wsi.

Dopiero wynalazek druku udostępnił książkę, umożliwiając krążenie wielu jej egzemplarzy, taniejących w miarę rozwoju drukarni. Cena książki drukowanej spadła do ok. 20 % książki pisanej ręcznie. Należy uświadomić sobie zasięg i siłę, jakimi dysponowało słowo drukowane. W znacznym stopniu brało ono udział w rozwoju komunikacji międzyludzkiej, utrwalając osiągnięcia myśli ludzkiej, filozofii i literatury.

Rozmaitość zachowanych tekstów wskazuje na istnienie twórczości religijnej i świeckiej, na obecność utworów różnogatunkowych, w tym prozaicznych i wierszowanych. Dostrzec można także wpływ dzieł obcojęzycznych, które przyswoiła sobie literatura polska - takich jak "Psałterze" czy też tłumaczenie Biblii. Należy podkreślić szybki rozwój literatury świeckiej, a także jej szeroką tematykę (sprawy społeczne, stanowe, obyczajowe, a nawet miłosne). Literatura była wrażliwa na realia i aktualne wydarzenia w kraju. Posiadła także zdolność sprawnego, a nawet artystycznego wyrażania nowych treści.

W bardzo krótkim okresie czasu, zwłaszcza w XV w. pojawiło się wiele utworów, w tym duża ilość wybitnych. Odegrały one doniosłą rolę w kształtowaniu się naszego języka, kultury, cywilizacji i świadomości narodowej. Przygotowały wreszcie grunt dla dynamicznego rozwoju literatury w kolejnej epoce - renesansie.

Problem anonimowości

Autor w średniowieczu był przeważnie anonimowy., gdyż epoka ta ceniła chwałę samego dzieła wartościowanego głównie z punktu widzenia jego moralnej, religijnej, wychowawczej użyteczności. Stąd też wynikał (zdumiewający nas dziś) brak ochrony tzw. Praw autorskich, zgoda na to, obecnie nazwalibyśmy dosłownym zapożyczeniem z cudzego dzieła, a nawet plagiatem (kradzieżą literacką). Średniowieczna praktyka twórcza nie tylko dopuszczała, ale wręcz doradzała korzystanie z nie swoich dzieł, wplątaniee ich fragmętów do własnego utworu, łączenie tycz fragmętów w jedną, nowo skomponowaną całość.

Prawie cała średniowieczna sztuka była podporządkowana religii. W związku z tym siłą rzeczy

musiała być odbiciem jej filozofii. Świątynie, budowano po to, aby wzbudzić w ówczesnych

ludziach zachwyt i szacunek dla Boga, aby jego religia kojarzyła się z bogactwem, pięknem

i potęgą. Kościół nie mógł być czymś zwyczajnym, takim jak zamek, musiał wyróżniać się

i zwracać uwagę, musiał nauczać i chwalić Stwórcę.

Piśmiennictwo

Piśmiennictwo polityczne i histograficzne - traktaty Pawła Włodkowica (1370-1434) "O władzy

papieża i cesarza w stosunku do niewiernych", "O zakonie Krzyżaków i o wojnie Polaków

przeciwko wymienionym braciom" (pisane po łacinie). Włodkowic w swoich pismach

przeciwstawiał się szerzeniu chrześcijaństwa drogą przemocy zbrojnej. Przeczy to

rozpowszechnionej wizji średniowiecznego fanatyzmu i braku refleksji. Jan Ostroróg (1436-1501)

w utworze "Memoriał w sprawie uporządkowania Rzeczypospolitej" przedstawił światłe myśli

i podjął temat stosunków między władzą królewską a kościelną, sądownictwa i obronności

państwa. Postulował wzmocnienie władzy królewskiej i uniezależnienie jej od papiestwa.

Europejska literatura średniowieczna przyniosła także takie arcydzieła, jak "Boska komedia"

Dantego, "Wielki testament" Franciszka Villon (największe osiągnięcie średniowiecznej liryki

francuskiej, uważane za dzieło na pograniczu średniowiecza i renesansu).

GATUNKI LITERACKIE

LIRYKA

pieśń
hymn
satyra
miłosna
psalm } modlitewnik
EPIKA

kronika
kazanie
hagiografia (żywoty świętych, opisując idealizują je, propagują wzorzec osobowy ® asceta)
apokryt (gatunek literacki przedstawiający żywot najświętszej rodziny)
romans rycerski
epos rycerski
traktat

DRAMAT

liturgiczny
misterium
moralitet