Wyszukiwarka:
Artykuły > Konspekty >

Synonimy jako jednostki wspólnofunkcyjne

Jednostki wspólnofunkcyjne – formalnie zróżnicowane, ale wyrażające tę samą bądź bardzo podobną treść (np. zdrada i wiarołomstwo, przeniewierstwo, niewierność, płaca i wynagrodzenie). Do elementów wspólnofunkcyjnych należą mi.: - formalne odmianki tego samego wyrazu, czyli warianty: kościołek, kościółek, chlustnąć, chlusnąć, landrynek, landrynka, klusek, kluska; - wyrazy oraz odpowiadające im treściowo połączenia słowne tak zwane peryfrazy: zmieniać się – ulec zmianie, wpłynąć na kogoś – wywrzeć wpływ, przegubowiec – autobus przegubowy; - synonimy np. wiatr – wicher – wichura, oznaka – objaw – symptom; Synonimy są najliczniejszą i najważniejszą grupą jednostek wspólnofunkcyjnych. Uczymy się je rozpoznawać, wiemy, że pomagają uniknąć powtórzeń tego samego wyrazu w tekście, że sprzyjają subtelnemu cieniowaniu przekazywanej treści. Zdefiniowanie pojęcia synonimii sprawia ogromną trudność, wykazanie takich jej cech, które by ją odróżniały od innych form wspólnofunkcyjnych. Pierwszym problemem jest rozstrzygnięcie, czy synonimy to wyrazy jednoznaczne, czy też podobne znaczeniowo. Nawet językoznawcy zajmują tu różne stanowiska: niektórzy nazywają jednoznaczniki typu malaria – zimnica synonimami absolutnymi, inni widzą w nich odrębny rodzaj środków wspólnofunkcyjnych, tzw. dublety. Dublety – to głównie pary złożone z terminu obcego i jego ścisłego odpowiednika rodzimego np. hydropatia – wodolecznictwo, dyfteryt – błonica, lingwista – językoznawca; Na czym polega bliskość znaczeniowa elementów słownych? Synonimy można określić jako jednostki, które mają wszystkie lub prawie wszystkie cechy tego rodzaju wspólne, różnią się zaś właściwościami znaczeniowymi drugorzędnymi (np. skojarzeniowymi), a częściej jeszcze nacechowaniem uczuciowym lub stylistycznym. Ten zespół cech wspólnych powtarzający się w treści wszystkich słów, które tworzą dany szereg synonimiczny, nazywa się czasem jego ośrodkiem znaczeniowym. Rola takiego ośrodka zwykle przypada w udziale jednemu synonimowi o znaczeniu najogólniejszym, wszystkie inne elementy grupy przeciwstawiają mu się jakimiś indywidualnymi właściwościami szczegółowymi np. w szeregu: tężeć, ścinać się, gęstnieć, zsiadać się, stawać, krzepnąć, najogólniejszy jest czasownik gęstnieć; tężeć używa się na oznaczenie gęstnienia galarety, ścinać się – odnosi się do białka jaja, zsiadać się – do mleka, stawać – do galarety i wody w rzekach, jeziorach, krzepnąć – do tłuszczu, krwi. Nie zawsze jednak w grupie synonimicznej znajduje się wyraz o treści dostatecznie ogólnej, pozbawionej własnych cech różnicujących. Wówczas ośrodkiem zespalającym grupę staje się najogólniejsze znaczenie wspólne wszystkim członom. W serii synonimów: pełnić, sprawować, piastować będzie nim treść „wykonywać jakieś zadanie”. Istnieją także cechy różniące, które w pewien sposób go ograniczają, wyodrębniają w nim pary i grupy elementów ściślej ze sobą związanych, służą też jako podstawa synonimów na typy. Wyrazy bliskoznaczne mogą się różnić: - drugorzędnymi cechami znaczeniowymi; - nacechowaniem emocjonalnym; - zasięgiem tj. występowaniem w tych a nie innych odmianach języka; - łączliwością; - formą zewnętrzną;