Symbol, alegoria, przypowieść i parabola – definicje i wynikające z nich podobieństwa i różnice

            Obraz przenośny w literaturze to metafora (inaczej przenośnia). Jest to wyrażenie, w obrębie którego następuje przemiana znaczenia słów, które je tworzą. Ukazane z oryginalnego zestawienia słów nowe znaczenie jest znaczeniem metaforycznym. Natomiast obrazy o większym obrazie przenośnym to: symbol, alegoria, przypowieść, parabola.

Symbol to fragment rzeczywistości przedstawiony w dziele literackim, pełniący funkcję znaku, często niejasnego i co ważne wieloznacznego, odnoszącego się do innej, nie ukazanej bezpośrednio sfery rzeczywistości. Symbolami mogą być: obraz, pojęcie, osoba, scena lub zdarzenie, które niosą głęboko ukryte treści. Symbol ma znaczenie przenośne, ku któremu kieruje myśli czytelnika. Właściwa interpretacja utworu wymaga działania na dwóch płaszczyznach: po pierwsze trzeba ustalić znaczenie danego elementu w świecie utworu literackiego, po drugie rozszyfrować jego znaczenie ukryte.

Alegoria natomiast to rozbudowany obraz w literaturze i sztuce, mający w odróżnieniu do symbolu, poza znaczeniem dosłownym, jednoznacznie określony sens umowny Alegoria wyobraża zwykle pojęcia oderwane, często jest uosobieniem pojęć tj. sprawiedliwość, niewinność, nadzieja (np. sprawiedliwość to kobieta z przepaską na oczach, z mieczem i wagą w dłoniach). Tak więc alegoria jest utrwalonym w tradycji, kulturze, literaturze lub religii motywem, obrazem oznaczającym ukryte treści, które nazywamy znaczeniem alegorycznym. Przykładem alegorii może być często spotykany w utworach literackich obraz okrętu podczas burzy na morzu („Kazania sejmowe Piotra Skargi”), który oznacza zagrożenie ojczyzny. Alegorią jest także wąż połykający własny ogon („Kordian”, „Szewcy”), przedstawiający wieczność.

Przypowieść (inaczej parabola) jest to opowieść moralno – dydaktyczna, o skróconej, schematycznej fabule, w której przytoczone zdarzenia i postacie mają charakter przykładu, są jedynie pretekstem do wypowiedzenia uniwersalnej prawdy na temat ludzkiej egzystencji, postaw wobec życia, kolei losu. Przypowieści nie należy odczytywać dosłownie, trzeba szukać nie wypowiedzianego wprost, ukrytego, głębokiego alegorycznego sensu. Bogaty zestaw przypowieści znajdujemy w Biblii, w księgach Nowego Testamentu, m.in. przypowieść o synu marnotrawnym, o miłosiernym Samarytaninie, czy o siewcy rozsiewającym ziarno, które padało na różny grunt. Siewca to nauczyciel (Chrystus), ziarno jest nauką, a grunt to ludzie przyjmujący tę naukę w sposób indywidualny.