Retoryka -
jako sztuka mówienia ustalona w starożytności. Jej istotą jest perswazja, polega
na pouczeniu, przekonaniu czytelnika o słuszności wypowiedzi, słuszności lub
niesłuszności jakiejś myśli, tezy. W Polsce największy rozkwit przypada na czasy
odrodzenia i humanizmu.
(1) M. Rej Krótka
rozprawa... - ma formę
dialogu, występujące osoby wzajemnie się krytykują - odbicie odwiecznych
konfliktów. Na końcu utworu wypowiedź autora - należy przedstawić cyt., aby się
nawrócili ci, którzy źle postępują, a pozostałym ku przestrodze.
Żywot człowieka poczciwego - jako poeta moralista
utożsamia odbiorcę z bohaterem, wyidealizowanym człowiekiem.
Zamierzone przytoczenia mowy postaci wykazują znajomość pisania
tej płaszczyzny, co upoważnia go do zabrania głosu, wygłoszenia sądu i
upominania.
Przytaczając obrazki, przysłowia, częste synonimy
steruje odbiorcą i niejako zmusza go do przyjęcia
wykładanych racji. Stosuje w tym celu tzw. egzempla (przykłady z życia znanych
ludzi).
Mania cnoty (prawdy, sprawiedliwości, umiarkowania,
roztropności, obyczajowości), która umożliwi człowiekowi wewnętrzną równowagę,
harmonię, życie zgodne z naturą.
(2) Mickiewicz Lilie Starzec głoszący swe rządy niewiernej niewiaście: najpierw o
niemożności ukarania (dostatecznego) po zabiciu męża, potem co do sposobu
wybrania małżonka. Starzec pełni tu rolę moralizatora, doradcy - który na
przykładzie niewiernej żony, która dopuszcza się zbrodni, ukazuje nam
bezcelowość takiego działania - zawsze spotka nas kara, przestrzega przed tego
rodzaju czynem.
(3) Przedwiośnie Żeromskiego wynikiem rozczarowania pisarza rzeczywistością i chęcią ukazania drogi
dla Polski na przyszłość. Załamanie się mitu szklanych domów. Poprzez ukazanie rzeczywistości pisarz chce uświadomić Polakom ich
położenie, stan zagrożenia, panujący chaos - obudzić ich tym samym z otępienia,
obojętności, bezładu.
Oskarża bezmyślne i beztroskie ziemiaństwo.
Ostrzega przed rewolucją i komunizmem - jeśli Polacy nie
podejmą działań, to kraj czeka zagłada. |