Wyszukiwarka:
Artykuły > Studia >

Struktura przestrzenna gospodarki i zadania polityki regionalnej

Struktura przestrzenna gospodarki i zadania polityki regionalnej Region jest to wyodrębniony na podstawie określonego kryterium obszar, wyróżniający się od pozostałych obszarów pewną wspólną cechą lub cechami. Wyróżnia się następujące kryteria odrębności regionu ze względu na jego cechy: region geograficzny, ekonomiczny, etniczny, kulturowy, historyczny, administracyjny i polityczny. Wspólnotowa Karta Regionalizacji, która stanowi aneks do uchwalonej przez Parlament Europejski „Rezolucji o polityce regionalnej Wspólnoty i o roli regionów” określa region jako „terytorium, które z geograficznego punktu widzenia stanowi wyraźną całość, bądź stanowi kompleks terenów, które tworzą zamkniętą całość, a których ludność charakteryzują określone wspólne elementy, przy czym chciałaby ona utrwalić i rozwinąć pewne wynikające z nich właściwości, aby pobudzić postęp kulturalny, społeczny i gospodarczy.” Regionalizacja natomiast to polityka państwa oparta na koncepcji regionów. Jest ona powiązana z podziałem terytorialno-administracyjnym. Ludność, a także zasoby naturalne są rozmieszczone nierównomiernie w różnych częściach kraju, powodując występowanie regionów lepiej i gorzej rozwiniętych. Spowodowane jest to wieloma czynnikami, z których najważniejsze to różnice w warunkach geograficzno-przyrodniczych, czynniki natury historycznej oraz społeczno-ekonomicznej. Regionalne i państwowe organy władzy zwykle podejmują aktywne działania mające na celu ukierunkowanie rozwoju ekonomicznego w poszczególnych obszarach kraju. Działania te należą do obszaru zadań polityki regionalnej, która może być zdefiniowana jako całokształt czynności państwa i jego organów w zakresie oddziaływania na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów kraju. Zmierza ona do racjonalnego, w skali kraju, rozmieszczenia struktury gospodarki i ludności. Celem polityki regionalnej jest aktywizacja gospodarcza regionu i tworzenie dzięki temu możliwości wyrównania warunków życia ludności w różnych regionach. Cele te są realizowane dzięki redystrybucji dochodu narodowego między różne grupy społeczne i regiony gospodarcze. Początki współczesnej polityki regionalnej datuje się na lata wielkiego kryzysu, który szczególnie mocno dotknął (w postaci masowego bezrobocia i spadku produkcji) niektóre regiony krajów rozwiniętych. Obecnie polityka regionalna stanowi ważną część ogólnej polityki ekonomicznej. Politykę regionalną można ująć w różny sposób: jako politykę regionalną państwa (politykę bezpośrednią), mającą na celu pomoc władzom, instytucjom i przedsiębiorcom na określonym obszarze lokalnym jako politykę władz regionalnych i lokalnych (czyli tzw. polityka w regionie) – jest to polityka autonomiczna, bazująca na lokalnych możliwościach i zasobach jako tzw. politykę pośrednią, prowadzoną w stosunku do podmiotów gospodarczych, instytucji, ludzi Polityka regionalna wiąże się ściśle z redystrybucyjną funkcją budżetu, który musi wspierać regiony ekonomicznie słabsze. Do kluczowych zadań polityki regionalnej w procesie transformacji ustrojowej zaliczyć możemy: · wypracowanie właściwej strategii i kierunków rozwoju regionu · sprzyjanie przedsiębiorczości lokalnej przez zachęty i ulgi dla inwestorów · tworzenie infrastruktury społecznej gospodarki rynkowej · restrukturyzację regionów oraz koordynowanie przekształceń własnościowych · racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody oraz ochrona środowiska · zwalczanie bezrobocia · efektywne wykorzystanie środków z pomocy zagranicznej i budżetu centralnego · łagodzenie skutków transformacji ustrojowej · ochronę socjalną najuboższych grup społecznych · przebudowę układu osadniczego · efektywne rozwiązywanie problemów specyficznych dla danego regionu · określenie sposobu oddziaływania na wszystkie podmioty działające w regionie w celu osiągnięcia racjonalności w gospodarce przestrzennej Za punkt wyjścia we wszelkich analizach struktury przestrzennej przyjmuje się podział terytorialny, którego kryteriów wyodrębnień jest wiele. Jak podaje Bolesław Winiarski, najczęściej w badaniach geograficzno-ekonomicznych stosuje się podział na regiony węzłowe, mające złożoną strukturę i regiony strefowe, których struktura jest jednorodna. Region węzłowy to mniejsza od kraju jednostka terytorialna, w której możemy wyodrębnić obszar centralny, który odgrywa aktywną rolę i obszary peryferyjne, których zasoby są wykorzystywane do zasilania działalności prowadzonej w części centralnej (chodzi tu o zasoby siły roboczej, a także zaopatrzenie w żywność i surowce). W obszarze centralnym ulokowane są ośrodki polityczne, administracyjne, gospodarcze i społeczno-kulturalne. Obszarami centralnymi są zwykle wielkie aglomeracje przemysłowo-miejskie. Podział na regiony strefowe polega na wyodrębnieniu obszarów o wewnętrznie jednolitej strukturze, odróżniających się od sąsiadujących terenów dominującą na nich działalnością. Regionalizacja kraju jest wykorzystywana przy ustalaniu podziału kraju na jednostki administracyjne. Takie rozwiązanie ułatwia dostosowanie ustaleń polityki ekonomicznej państwa do układu terytorialnego. Jednostki terytorialne administracyjnego podziału państwa określa się mianem regionów ekonomiczno-administracyjnych. Badanie układu regionalnego zdradza różnorakie problemy społeczno-ekonomiczne i dysproporcje rozwoju pomiędzy regionami. Rys. 1 „Podział terytorialny Polski” Typologia regionów w Polsce ma wielowymiarowy charakter: Po pierwsze występuje wyraźna koncentracja przestrzenna zjawisk bezrobocia i depresji (regiony depresyjne to takie, które mają przestarzałą strukturę przemysłową). Skupiają się one głównie na północy kraju, w dawnych województwach: suwalskim, olsztyńskim, elbląskim, słupskim, koszalińskim, pilskim a także na południu w woj. wałbrzyskim. Zagrożenie depresją istnieje w województwach, w których główną rolę odgrywa górnictwo – w dawnym katowickim (węgiel) i legnickim (miedź). W obszarach tych występuje oprócz tego naruszenie równowagi ekologicznej. W Polsce występują wciąż regiony opóźnione w rozwoju, stanowiące połowę całego kraju (głównie na wschodzie i w części środkowej), a zamieszkuje je 1/3 ludności Polski. Opóźnienia rozwojowe czynią je mało atrakcyjnymi dla przedsiębiorców, co z kolei pogłębia ich zacofanie. Za regiony o wszechstronnych, dobrze dostosowujących się do nowej rzeczywistości strukturach należą dawne województwa: warszawskie, poznańskie, leszczyńskie, gdańskie, wrocławskie, opolskie, bielskie. Pozostałe tereny wykazują różne cechy. Województwa sąsiadujące z zachodnią granicą Polski mają szczególne szanse i zagrożenia wynikające z bezpośredniego sąsiedztwa z obszarem Unii Europejskiej warto wspomnieć, że w naszym kraju wyróżnia się 27 obszarów ekologicznego zagrożenia, zajmujących ponad 11% powierzchni kraju, które zamieszkuje 13 mln osób Dla porównania, poniżej umieszczono tabelę przedstawiającą podział terytorialny Polski na tle niektórych krajów Unii Europejskiej. Tab. 1 „Liczba i wielkość regionów w niektórych krajach Europy w 1999r.” Nazwa państwa Powierzchnia (w tys. km2) Liczba regionów Przeciętna pow. (w tys. km2) Francja 544 21 25,7 Hiszpania 505 17 29,7 Niemcy 357 16 22,3 Polska 312 16 19,5 Włochy 301 20 15,1 Wielka Brytania 242 11 22,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o poszczególnych krajach