Streszczenie Kordiana – Juliusza Słowackiego
AKT I
Scena I
Miejsce: Dziedziniec. Z jednej strony widać wiejski dom a z drugiej ogród.
Osoby: Kordian (15-letni chłopiec), Grzegorz (stary sługa), Laura.
Kordian snuje rozważania, w których określa swój charakter i usposobienie. Potem rozmawia z Grzegorzem. Sługa dla zabawienia chłopca przedstawia trzy opowiadania: bajkę "O Janku, co psom szył buty", opowieść o bitwie pod piramidami (z okresu wojen napoleońskich) oraz epizod z dziejów polskich żołnierzy i oficerów biorących udział w moskiewskiej wyprawie Napoleona (znajdują się oni w niewoli rosyjskiej, a akcja tej opowieści rozgrywa się na Syberii).
Scena II
Miejsce: Ogród w posiadłości rodowej Kordiana.
Osoby: Kordian, Laura, Grzegorz.
Po konnej przejażdżce Kordian rozmawia z Laurą. Dziewczyna ta, starsza od Kordiana, traktuje go z odcieniem macierzyńskiej wyrozumiałości połączonej z szyderstwem. Ich dialog jest kwestią Kordiana przerywaną nieco drwiącymi pytaniami Laury, które są dla chłopca świadectwem niemożności nawiązania z panną bliższego kontaktu duchowego. Po odjeździe Laury i Grzegorza, Kordian wyjawia swój zamiar popełnienia samobójstwa.
Scena III
Miejsce: Pokój w dworku.
Osoby: Laura, Panna (pokojowa), Grzegorz.
Laura snuje refleksje, czyniąc sobie wyrzuty, że dotknęła boleśnie Kordiana swoim szyderczo-protekcjonalnym stosunkiem do niego. Niepokoi się o niego, gdyż jest już noc, a Kordian jeszcze nie powrócił. Następnie panna zagłębia się w lekturze Kordianowego wpisu do jej pamiętnika. Scenę kończy wiadomość o samobójstwie Kordiana, którą przynosi Grzegorz.
AKT II
Scena I
Miejsce: James Park w Londynie.
Osoby: Kordian, Dozorca.
Rozważania Kordiana nad życiem ludzkim i jego zachwyt nad pięknem ogrodu św. Jakuba, które zostają przerwane rozmową z miejscowym Dozorcą.
Scena II
Miejsce: Dover. Skała nad morzem.
Osoby: Kordian.
Młodzieniec czyta fragment "Króla Leara" Szekspira, a następnie wyraża pochwałę i składa hołd wielkości dramatopisarza. Scena kończy się czterowierszem zawierającym refleksję, z której wynika, że Kordian odróżnia poezję od rzeczywistości, złudzenia od praw rządzących życiem.
Scena III
Miejsce: Włochy. Willa, później na drodze.
Osoby: Kordian, Wioletta.
Zmysłowa gra Kordiana i Wioletty. Kordian wystawia piękną Włoszkę na próbę, w której na jaw wychodzi egoizm i przywiązanie Wioletty do pieniędzy i wygód.
Scena IV
Miejsce: Watykan. Pałac papieski.
Osoby: Szwajcar, Kordian, Papież, Papuga.
Kordian przychodzi prosić Papieża o błogosławieństwo dla Polski i Polaków. Papież zbywa go rozmową o rzeczach przyziemnych i rozrywkach. Do rozmowy co chwila wtrąca się Papuga wypowiadająca wyuczone łacińskie słowa. W końcu Papież radzi, aby Polacy pokornie znosili jarzmo zaborców i stwierdza, że w razie buntu i powstania jako pierwszy rzuci klątwę na naród polski.
Scena V
Miejsce: Szczyt Mont Blanc w Alpach.
Osoby: Kordian.
Monolog Kordiana stanowiący podsumowanie jego duchowych i moralnych doświadczeń wyniesionych z wędrówki po Europie. Bohater zdaje sobie sprawę z tego, że rozwiązanie kwestii polskiej może się dokonać jedynie za cenę ogromnego wysiłku duchowego i ofiary z życia. Konrad wyobraża sobie Polskę jako Winkelrieda narodów europejskich, gdyż ma ona skupić na sobie cały napór sił wrogich harmonijnemu rozwojowi narodów. Polsce przypisuje autor rolę Mesjasza, który za cenę ofiary złożonej z własnego życia ma uzyskać zbawienie innych i własne. Wypowiedź Kordiana jest świadectwem zasadniczego zwrotu - głębokiej przemiany, która nastąpiła w umyśle i duszy, w intelektualnym i moralnym stanie młodzieńca. W chwili, gdy Kordian podejmuje decyzję konkretnego działania, zostaje przez Chmurę przeniesiony do Polski.
AKT III. Spisek koronacyjny.
Scena I
Miejsce: Plac przed Zamkiem Królewskim w Warszawie.
Osoby: Żołnierz, Szewc, Szlachcic, Garbaty Elegant, tłum gapiów.
Tłum oczekuje na przejście cara i dygnitarzy. Pomiędzy poszczególnymi osobami toczą się rozmowy, w których można doszukać się elementów humorystycznych, a nawet szyderczych (np. śpiew Żołnierza: "Boże, pochowaj nam króla" będący parafrazą pieśni "Boże, zachowaj nam króla").
Scena II
Miejsce: Katedra św. Jana w Warszawie.
Osoby: Car, Prymas, polscy dygnitarze, rosyjscy generałowie.
Car zostaje ukoronowany na króla Polski i przysięga zachowywać konstytucję.
Scena III
Miejsce: Plac przed Zamkiem Królewskim.
Osoby: Szlachcic, Szewc, Nieznajomy, tłum.
Opis nastrojów panujących wśród ludu po koronacji. Szlachcic stwierdza w lapidarnej przenośni, że cesarz nie dotrzyma zaprzysiężonej przez siebie konstytucji. Wypowiedź Szlachcica wydaje się jednak Szewcowi mroczna i niezrozumiała. Jest tu też zawarta charakterystyka gwałtownego i brutalnego wielkiego księcia Konstantego. Dalej przedstawiona jest uczta dla ludu, podczas której pojawia się Nieznajomy. W swej pieśni radzi on ludowi pogrążyć się w bierności. Wskazuje on też na to, że tylko mała grupa ludzi weźmie czynny udział w walce i odwecie na zaborcy.
Scena IV
Miejsce: Loch podziemny znajdujący się pod kościołem św. Jana.
Osoby: Prezes, Szyldwach, Ksiądz, Podchorąży (Kordian), Starzec, spiskowcy.
Odbywa się spotkanie spiskowców, podczas którego dochodzi do głosowania "za" lub "przeciw" zamordowaniu cara i jego rodziny. Okazuje się, że tylko Podchorąży i czterej inni spiskowcy opowiadają się za dokonaniem zamachu, pozostali natomiast są przeciwni rozlewowi krwi. Kordian rozgoryczony ujawnia się (wszyscy obecni mają twarze zakryte maskami); wkrótce popada w obłąkańczą gorączkę. Postanawia poświęcić dla dobra ojczyzny i rodaków swoje własne życie. Zdaje sobie sprawę, że nie ma szans ucieczki po dokonaniu zamachu, godzi się z tym faktem.
Scena V
Miejsce: Komnaty Zamku Królewskiego.
Osoby: Kordian, Strach, Imaginacja, Widmo, Car.
Kordian w celu zrealizowania planowanego zamachu przechodzi przez ciąg komnat królewskich i kieruje się do sypialni cara. W duszy młodzieńca toczy się walka wewnętrzna uosobiona przez Strach i Imaginację. Jest to walka pomiędzy obowiązkiem moralnym, nałożonym przez sumienie a instynktem samozachowawczym, który nakazuje odstąpić od powziętego zamiaru. W końcu wyczerpany walką Kordian pada zemdlony u progu sypialni cara.
Scena VI
Miejsce: Szpital dla obłąkanych.
Osoby: Dozorca, Doktor (Diabeł), Kordian, obłąkani, Wielki Książę, Żołnierz.
Doktor przychodzi, aby porozmawiać z Kordianem. Lekarz wypowiadając swe poglądy skłania Kordiana do wyrażania wątpliwości natury filozoficznej i moralnej, staje się więc jakby drugą osobą wewnętrznego dialogu, który prowadzi młodzieniec po nieudanym lecz duchowo zdecydowanym przez niego i zaaprobowanym zamachu na cara. Dialog ów ujawnia rozdarcie istniejące pomiędzy teorią filozoficzną, której hołduje Kordian a konkretną rzeczywistą problematyką narodową. Wreszcie rozmowę Kordiana z Doktorem przerywa wejście Wielkiego Księcia z żołnierzami. Doktor natychmiast znika bez śladu.
Scena VII
Miejsce: Plac Saski w Warszawie.
Osoby: Wielki Książę, Car, Kordian, Kuruta, Wojsko, Lud.
Kordian zostaje przyprowadzony przed oblicze Cara i Wielkiego Księcia. Wielki Książę chce początkowo zastraszyć młodzieńca, później - chcąc się popisać jego wyszkoleniem - nakazuje mu przeskoczyć na koniu przez grupę żołnierzy trzymających karabiny z osadzonymi na nich bagnetami. Kordian wykonuje polecenie, i schodzi z placu przeświadczony, że skokiem tym uratował swe życie. Nie wie, podobnie zresztą jak Wielki Książę, że Car już wcześniej wydał generałom polecenie zwołania sądu wojennego i podyktował mający tam zapaść wyrok.
Scena VIII
Miejsce: Cela klasztorna służąca jako więzienie.
Osoby: Grzegorz, Kordian, Ksiądz, Oficer.
Kordian spowiada się i przygotowuje na śmierć. Mówiąc z goryczą o stanie moralno-politycznym społeczeństwa, podkreśla walor jednostkowej ofiary i samozaparcia oraz nawiązuje do bohaterskiej przeszłości narodu przemawiając jak gdyby ponad głowami współczesnego mu pokolenia ("O zmarli Polacy, ja idę do was!"). Dochodzi do wzruszającej sceny pożegnania Kordiana ze starym Grzegorzem, po której Kordian zostaje wyprowadzony na rozstrzelanie.
Scena IX
Miejsce: Pokój w Zamku Królewskim.
Osoby: Car, Wielki Książę.
Toczy się spór pomiędzy Carem a Wielkim Księciem. Rozpoczyna się od prośby Wielkiego Księcia dotyczącej ułaskawienia Kordiana. W trakcie sporu, w ktorym obaj przeciwnicy ujawniają swe coraz to bardziej odrażające cechy, padają argumenty najpierw natury politycznej, a potem osobistej. Występuje tu duże przemieszanie argumentacji politycznej i prywatnej, dotyczącej najintymniejszych faktów z dziejów rodziny carskiej oraz postępków obu spierających się braci. W końcu Car pod naciskiem brata, który grozi, że odwoła się do podległego mu polskiego wojska i ludu Warszawy, ustępuje, zdając sobie sprawę z własnej niepopularności oraz z siły, którą mógłby dysponować Wielki Książę, gdyby zdecydował się wystąpić jawnie przeciwko swemu panującemu bratu. Car podpisuje ułaskawienie Kordiana, które natychmiast zostaje wystane na miejsce egzekucji.
Scena X
Miejsce: Plac Marsowy.
Osoby: Kordian, pluton egzekucyjny, tłum.
Kordian zostaje przed śmiercią pozbawiony szlachectwa ("Kat nad głową łamie lśniącą szpadę"). Pluton egzekucyjny gotuje się do wystrzału. Między ludem toczą się rozmowy dotyczące egzekucji. Pojawia się adiutant Wielkiego Księcia i w tym momencie następuje koniec dramatu.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"