Stadia dokonywania przestępstw
Do popelnienia przestępstwa dochodzi przede wszystkim w ten sposób, że człowiek zachowuje się w sposób zakazany przez konkretny przepis szczególny prawa karnego: zabija, kradnie, podrabia podpis na dokumencie itd. Jednakże nie jest to jedyna forma, w jakiej może być popełnione przestępstwo. Przestępcą może więc być też ktoś, kto sam nie dopuścił się zabronionego działania, a tylko w określony sposób przyczynił się do popełnienia czynu przestępczego przez inną osobę.
Formami popełnienia przestępstwa są:
1) sprawstwo,
2) przygotowanie,
3) podżeganie,
4) pomocnictwo,
5) usiłowanie.
Sprawcą jest przede wszystkim ten, kto wykonuje czyn zabroniony pod groźbą kary, sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą ( np. współsprawcą, pomocnikiem ). Ponadto jako sprawcę przestępstwa prawo karne traktuje tego, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę, a także tego, kto wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie takiego czynu. Przygotowanie polega na tym, że sprawca, chcąc popełnić czyn zabroniony, wykonuje czynności mające stworzyć po temu odpowiednie warunki, na przykład sporządza plan dzałania, wchodzi w porozumienie z inną osobą, zbiera informacje, przygotowuje środki techniczne itd. Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia określonego przestępstwa. Istotą podżegania jest budzenie i umacnianie woli popełnienia czynu zabronionego. Podżeganie występuje zazwyczaj w formie ustnej namowy. Pomocnictwo polega na ułatwianiu sprawcy popełnienia przestępstwa. Pomocnik, chcąc by sprawca dopuścił się czynu zabronionego, swoim zachowaniem umożliwia lub ułatwia mu osiągnięcie tego celu. Pomocnictwo może wystąpić w rozmaitych formach, będzie nim na przykład dostarczenie narzędzi lub środków transportowych, udzielanie rad lub informacji potrzebnych sprawcy ( np. przkazanie przez skompurowanego funkcjionariusza wiadomości o planowanej akcji policji ) itd. Usiłowanie polega na tym , że sprawca w zamiarze popełnienia przestępstwa, swoim zachowaniem ( dzałaniem lub zaniechaniem) bezpośrednio zmierza do jego wykonania, które jednak nie następuje. Brak rezultatu stanowi istotę usiłowania. Obojętna jest przyczyna, dla której przestępne działanie nie zostało uwieńczone powodzeniem. Usiłowania dopuszcza się sprawca, który strzela do człowieka, ale nie trafia, w trakcie włamywania się zostaje ujęty, za pomocą prymitywnego wytrycha stara się otworzyć zamek skarbca bankowego itd. Usiłowanie jest karalne.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"