Następstwa wojen polsko-szwedzkich ,polsko-rosyjskich i
polsko-tureckich były do siebie podobne. Różnice są jednak bardziej widoczne na
tle politycznym niż społecznym.
Wojna trzydziestoletnia zmieniła układ sił w siedemnastowiecznej
Europie. Udział i rola odegrana przez Rzeczypospolitą w tej wojnie jest
doniosła mimo, że nie brała ona bezpośredniego udziału w walkach na terenie
Rzeszy. Król Gustaw II Adolf rozpoczął szeroko zakrojoną akcję dyplomatyczną
zwróconą przeciwko Polsce.
Walki na wschodzie (tzn. w Rosji) mające zapobiec
utworzeniu drugiego frontu na wschodnich flankach szwedzkich w Niemczech
znacznie wpłynęły na przebieg tej wojny. Jak wiadomo w początkowym stadium
szwedzkiego okresu wojny trzydziestoletniej (1630-1635) na tronie polskim wciąż
siedział Zygmunt III Waza, który chętnie udzielał pomocy Habsburgom. Nie
wiadomo jak dokładnie potoczyłby się los tego konfliktu, gdyby król polski
przyłączył się do zachodniego sąsiada. Wpływ wojny Rzeczypospolitej z Rosją,
zapoczątkowanej z powodu przymierza szwedzko - rosyjskiego, można zaliczyć do
dalekosiężnych skutków wojny trzydziestoletniej. Inną ważną kwestią jest
polityka Zygmunta III Wazy względem Rosji. Pragnął opanować ją i użyć jako
odskocznię do zdobycia Szwecji. Plan ten nie powiódł się, co zapobiegło
całkowitemu kryzysowi w państwie rosyjskim na początku XVII wieku.
"Potop" przyniósł nowe zmiany na arenie międzynarodowej. Jan
Kazimierz zrzekł się wszelkich praw do korony szwedzkiej, a Prusy Książęce w
końcu uwolniły się od zależności lennej wobec króla Polski.
Wiek XVII można określić wiekiem wojen w historii naszego
narodu, który na przełomie kilkudziesięciu lat w ich wyniku stracił status
mocarstwa. Najdotkliwiej skutki konfliktów z Rosją, Szwecją i Turcją odniosła
pospolita ludność. Lata walk przyniosły ze sobą niekorzystne ubytki
terytorialne . Z 990 000 km kwadratowych w 1634 pozostało 733 500 km
kwadratowych w 1667 roku. Inwazja w 1655 roku przyniosła olbrzymie straty w
populacji. Po drugiej połowie XVII wieku wyniosły one blisko 30%. Były
spowodowane głównie szerzącymi się epidemiami i działaniami wojennymi. Regres
demograficzny przyczynił się w znacznym stopniu do upadku rolnictwa. Sytuację
pogarszał fakt zmniejszenia popytu na polskie towary po wojnie
trzydziestoletniej. Było to spowodowane ożywieniem gospodarczym w Niemczech i
zapełnieniem tamtejszego rynku w większości własnymi produktami. W związku z
tym posiadacze folwarków poczęli zwiększać wysokość pańszczyzny, aby zapobiec
stratom. Wkrótce niezadowolenie chłopów sięgnęło szczytu. Uwidoczniło się to w
powstaniach na Podhalu, w województwie krakowskim(1669-1672), na Mazowszu i
Podlasiu. Na niekorzystnej sytuacji drobnej szlachty, której nie było stać na
odbudowę zniszczonych po wojnach folwarków skorzystali wielcy posiadacze. W
miastach również było źle. Niektóre z nich straciły do 50% ludności (Warszawa,
Poznań, Kraków), a wiele mniejszych upadło. Ludność była biedna więc nie było
jej stać na zakup towarów, toteż handel uległ poważnemu osłabieniu. Problemy
dotknęły górnictwo. Kryzys odbił się również na polityce wewnętrznej państwa.
Szerzyła się korupcja, zrywano sejmiki ziemskie, które stały się areną walk
konkurujących ze sobą magnatów. Wzrost znaczenia wielkich rodów doprowadził do
stopniowej decentralizacji władzy. Wpłynęło to niekorzystnie na system
skarbowy. Wojsko było nie dofinansowane, spadły możliwości mobilizacyjne.
Jednakże okres wojen przyczynił się do jego rozwinięcia. W tym okresie nazwiska
takich wodzów jak Chodkiewicz, Żółkiewski czy Czarnecki były owiane sławą w
Europie. Po pokoju andruszowskim rozpoczęto proces redukcji i reformy armii z
inicjatywy króla Jana III Sobieskiego. Stworzono lekkozbrojną zwrotniejszą i
tańszą od husarii kawalerię, zmieniono również uzbrojenie piechoty.
Wojny toczone w XVII wieku wytworzyły wśród szlachty mit o
Polsce jako "przedmurzu i twierdzy chrześcijaństwa". Po dramatycznych
przejściach zmieniła się mentalność społeczeństwa, która uwidoczniła się w
stosunku do cudzoziemców (wzrost ksenofobii) i zaostrzeniu kontrreformacji
(Szwedzi byli luteranami, Rosjanie wyznawali prawosławie, a Turcy byli
muzułmanami). Klęski na froncie przyczyniły się do szukania winnych we własnych
szeregach. W 1658 roku uchwalono banicję arian i zakazano odstępowania od
religii panującej w 1668. Miejsce miały także procesy o czary, lecz w
sporadycznych przypadkach.
Groźną w skutkach okazała się założona w 1684 roku Liga
Święta z udziałem Polski, Austrii, Wenecji, Rosji i papiestwa. Jan III pragnął
wyprzeć Turków z Europy, zdobyć dla Polski Mołdawię, osadzić na jej tronie
swego syna Jakuba oraz dać mu szansę na zwycięstwo elekcyjne w Polsce po swojej
śmierci. Był to poważny błąd Jana III. Turcja okazała się jeszcze silnym
przeciwnikiem, nie oddającym łatwo zdobyczy. Polska natomiast uwikłała się w
długą i ciężką wojnę przekraczającą możliwości finansowe i militarne
wyczerpanego ciągłymi w XVII wieku wojnami, słabnącego, zacofanego państwa. W
efekcie korzyści z wojny przeciw Turkom wyniosły przede wszystkim Austria i
Rosja, przyszli zaborcy Polski.
Bilans XVII wieku dla Polski wypadł niekorzystnie. Różniła
się diametralnie w porównaniu z okresem "złotego wieku". W Europie
Wschodniej w wyniku wojny 1654-1667 Rzeczpospolita odniosła klęskę w polityce z
Rosją. Jednocześnie zostało przypieczętowane, rozpoczęte po
"potopie", załamanie się Polski i Litwy jako mocarstwa.
Podsumowując, głównymi skutkami wojen polskich w XVII wieku
są:
· osłabienie
wewnętrzne i międzynarodowe Polski
wyniszczenie ziem
polskich· (utrata
Inflant i województw wschodnich)
uniezależnienie się
Prus w 1657· r., które
okazały się być poważnym przeciwnikiem Rzeczpospolitej
straty· ludności (ok. 40%), zamieszanie
monetarne
wzrost znaczenia
oligarchii· magnackiej,
wpływ obcych dworów
wzmocnienie
katolicyzmu w Polsce ( po· zwycięstwie
nad Turcją Polska "przedmurzem chrześcijańskiej Europy" ); rozwój
kontrreformacji ( wygnanie arian z Polski w 1658 r.)
upadek gospodarczy
i· polityczny
Rzeczpospolitej szlacheckiej, słabość polskiej armii
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach