Sarmata o sobie, inni o sarmacie. Omów na podstawie przykładów literackich XVII i VIII wieku. Blaski i cienie sarmatyzmu
|
|
|
|
Sarmatyzm jest pojęciem
złożonym. Określa ono obyczajowość oraz kulturę duchową i umysłową
Rzeczypospolitej szlacheckiej od schyłku wieku XVI, aż po czasy rozbioru. Z
pojęciem tym kojarzy się również swoisty sposób bycia: rubaszność, bujność
obyczaju, a także mentalność polskiej szlachty. Sarmatyzm można również
opisywać w kategoriach ideologii szlacheckiej, która sankcjonowała szczególne
miejsce stanu szlacheckiego w społecznej strukturze Rzeczypospolitej: - rodowód
szlachecki uzasadniony przez odwołania do legendarnej Sarmacji; krainy
starożytnych Słowian, -
szlachta spadkobierczynią rycersko-ziemiańskich dziejów Polski i
Słowiańszczyzny w ogóle, -
stopniowo to pojęcie utożsamiało się z polskim szlachcicem, ziemianinem,
gospodarzem, -
Szlachcic, obrońca wiary stał na straży suwerenności Europy (Polska
przedmurzem chrześcijaństwa). Podkreśleniu
idei patriotyzmu i jej polskości "służyły": - niechęć
do cudzoziemszczyzny, -
tradycjonalizm, -
gloryfikacja dawnych praw, obyczajów. Wacław
Potocki - jego postawa posiada charakter reformistyczny. Poeta i zarazem
szlachecki ideolog broni założeń sarmackiego wzorca społecznego, a krytyka
dotyka jego realizacji. "Transakcja
wojny chocimskiej" nawiązuje do wzorów eposu antycznego (przebieg przygotowań
i bitwa polsko-turecka), co miało służyć apoteozie męstwa i dzielności
polskiego rycerstwa - szlachty, a postać wodza hetmana Jana Karola
Chodkiewicza urasta prawie do rangi sarmackiego Marsa. Wiersz
"Pospolite Ruszenie" - dobosz usiłuje bez skutku dobudzić śpiącą
szlachtę i zmusić ją do walki. Wiersz
"Zbytki polskie" z gorzką ironią mówi o przepychu w jakim żyje
szlachta, gdy tymczasem ojczyzna potrzebuje materialnej pomocy. Jan
Andrzej Morsztyn "Pieśń w obozie pod Żwańcem" hasło "natocz
albo nalej" silniej przemawia do szlachty niż głos wodza wzywającego do
walki z wrogiem (wojska Jana Kazimierza zostały otoczone przez Kozaków i
sprzymierzone oddziały Tatarów). Jan Chryzostom Pasek "Pamiętniki'' - to wiarygodny dokument mentalności szlacheckiej: osoba fanatycznie przywiązana do swobód politycznych i herbowych przywilejów, pełna niechęci wobec cudzoziemszczyzny i pozasarmackich obyczajów, o płytkiej świadomości religijnej skłonnej do dewocji i zabobonu. Pasek próbuje pominąć zagadnienia stawiające szlachtę w złym świetle. Czasem jednak opisując rozmaite wydarzenia, nieświadomie kreśli obrazy pieniactwa, przemocy czy nawet okrucieństwa (opis sporu: kto zetnie pojmanego oficera). |
|
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach