Wyszukiwarka:
Artykuły > Studia >

SYTUACJA W POLSCE

SYTUACJA W POLSCE PARKI I REZERWATY PARKI NARODOWE Park narodowy stanowi w Polsce najwyższą formę ochrony przyrody. Utworzenie parku narodowego następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, na podstawie ustawy o ochronie przyrody. Jednostką nadrzędną nad parkami narodowymi jest Krajowy Zarząd Parków Narodowych. Parkiem narodowym zarządza dyrektor parku powoływany przez Ministra Środowiska, po zasięgnięciu opinii Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Parki narodowe utrzymywane są z budżetu Państwa. Według stanu na dzień 31 grudnia 2000 roku powierzchnia 22 parków wynosiła 306,5,0 tys. ha, w tym powierzchnia lasów 190,5 tys. ha (62,2%), gruntów rolnych 41,3 tys. ha (13,5%), wody 22,4 tys. ha (7,3%), użytków ekologicznych 39,3 tys. ha (12,8%) oraz innych 12,8 tys. ha (4,1%). PARKI KRAJOBRAZOWE Parki krajobrazowe, wraz z parkami narodowymi, rezerwatami przyrody i obszarami chronionego krajobrazu tworzą system obszarów chronionych, jako układ przestrzenny wzajemnie uzupełniających się form ochrony przyrody, stosownie do krajowej strategii ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej. Utworzenie parku krajobrazowego następuje w drodze rozporządzenia wojewody. Parki krajobrazowe zajmują obecnie powierzchnię 2532 tys. ha, co stanowi 8,1% powierzchni kraju. Według stanu na dzień 31 grudnia 2000 r. mamy obecnie 120 parków krajobrazowych. REZERWATY PRZYRODY Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin, zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Od 1 stycznia 1999 r. rezerwaty przyrody są tworzone na podstawie rozporządzenia Wojewody. Jeżeli obowiązek stworzenia rezerwatu przyrody wynika ze zobowiązań międzynarodowych, a wojewoda takiego rezerwatu nie utworzył, Minister Środowiska może uznać w drodze rozporządzenia za rezerwat przyrody obszar, w granicach którego znajdują się siedliska, gatunki roślin i zwierząt uznane za ginące lub zagrożone wyginięciem, jak również elementy przyrody nieożywionej mające istotną wartość ze względów naukowo-wychowawczych, przyrodniczych, krajobrazowych lub kulturowych. Obecnie jest 1269 rezerwatów przyrody: leśnych – 634, florystycznych – 152, torfowiskowych – 128, faunistycznych – 129, krajobrazowych – 100, przyrody nieożywionej – 59, stepowych – 35, wodnych – 28, słonoroślowych - 4. Największe zagęszczenie rezerwatów przyrody występuje w Karpatach, pasie starych gór i wyżyn oraz w pasie pojezierzy. Spośród rezerwatów przyrody za najcenniejsze należy uznać te, które mają walory przyrodnicze, predestynujące je do uznania za obiekty o międzynarodowym znaczeniu. Na liście międzynarodowej znajduje się rezerwat ornitologiczny "Jezioro Łuknajno", który został również umieszczony w Spisie Konwencji Ramsarskiej jako obszar wodno-błotny o międzynarodowym znaczeniu zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. W Spisie tym ponadto figurują rezerwaty-jeziora: "Siedem Wysp", "Karaś", "Świdwie", "Słońsk" oraz "Stawy Milickie". OBSZARY CHRONIONE O ZNACZENIU MIĘDZYNARODOWYM Bardzo ważnym wydarzeniem dla ochrony ekosystemów lądowych, nadbrzeżnych i wodnych, tworzących międzynarodową sieć, było ustanowienie przez UNESCO rezerwatów biosfery. Rezerwaty biosfery są jedną z form ochrony przyrody na świecie. Tworzone są przede wszystkim dla ochrony różnorodności genetycznej fauny i flory oraz całego dziedzictwa Ziemi. W Międzynarodowej sieci Rezerwatów Biosfery są: Jezioro Łuknajno, Babiogórski Park Narodowy, Kampinoski Park Narodowy, Słowiński Park Narodowy, Białowieski Park Narodowy, Bieszczadzki Park Narodowy, Karkonoski Park Narodowy i Tatrzański Park Narodowy. Cztery ostatnie są obiektami transgranicznymi. W spisie obszarów wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu (Konwencja Ramsar) znajdują się następujące rezerwaty przyrody: Jezioro Łuknajno, Jezioro Karaś, Jezioro Siedmiu Wysp, "Słońsk", "Stawy Milickie" oraz Jezioro Świdwie. Ponadto: Biebrzański oraz Słowiński Park Narodowy. W Spisie Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego wymieniono Białowieski Park Narodowy. W międzynarodowej sieci obszarów chronionych Morza Bałtyckiego znajdują się: Nadmorski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana, rezerwat przyrody Kępa Redłowska, Słowiński oraz Woliński Park Narodowy. W 2000 r. opracowano szczegółową dokumentację 8 kolejnych obszarów wodno-błotnych, projektowanych do zgłoszenia do ochrony w ramach Konwencji Ramsar. OCHRONA GATUNKOWA OCHRONA GATUNKOWA ROŚLIN Ochrona gatunkowa roślin ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin, w szczególności gatunków rzadkich lub zagrożonych wyginięciem, jak też zachowania różnorodności gatunkowej i genetycznej. Ochroną ścisłą objętych jest 111 taksonów różnej rangi spośród drzew, krzewów, krzewinek, roślin zielnych i grzybów. Ochroną częściową objętych jest 18 gatunków roślin reprezentujących porosty, krzewy, krzewinki i rośliny zielne oraz pozostałe gatunki grzybów. OCHRONA GATUNKOWA ZWIERZĄT Istotą ochrony gatunkowej zwierząt jest zabezpieczenie dziko występujących gatunków, a w szczególności rzadkich lub zagrożonych wyginięciem, jak też zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Obecnie, spośród dziko żyjących gatunków zwierząt, objęto ochroną przedstawicieli 125 taksonów - gatunków, rodzajów i rzędów, jak również miejsca rozrodu i regularnego przebywania 19 gatunków zwierząt najbardziej zagrożonych wyginięciem. W 2000 r. kontynuowano następujące programy badawcze: - restytucji sokoła wędrownego w Polsce, - reintrodukcji rysia w Kampinoskim Parku Narodowym, - reintrodukcji puchacza w Wolińskim Parku Narodowym, - reintrodukcji niepylaka apollo w Pienińskim Parku Narodowym - ochrony żubra w Polsce, - ochrony i reintrodukcji żółwia błotnego w Polsce, - restytucji ryb wędrownych, - restytucji fok na Wybrzeżu Bałtyckim. LASY Stan zdrowotny lasów w roku 1999 I - bez uszkodzeń, II - uszkodzenia słabe, III - uszkodzenia średnie, IV - uszkodzenia silne i drzewa martwe Lasy zajmując ponad 28% powierzchni kraju, stanowią ważny element infrastruktury kraju w wymiarze ekonomicznym i ekologicznym. Stanowią one niezbędny, jeśli nie główny czynnik równowagi ekologicznej i siedlisko większości dzikich gatunków roślin i zwierząt (75 - 80% różnorodności biologicznej kraju), a także główną ostoję przechowanego dziedzictwa przyrodniczego Polski. Od utrzymania integralności stanu lasów i jego poprawy zależy bezpieczeństwo ekologiczne państwa, w tym zachowanie zasobów wody, walorów przestrzeni produkcyjnej i krajobrazu oraz możliwości wypełniania przez nie funkcji rekreacyjno-zdrowotnych. Dużym walorem przyrodniczym naszego kraju jest także znaczna lesistość (28,3%), a szczególnie jego północno-zachodnej, południowej i północno-wschodniej części. Do pożądanych kierunków gospodarowania przestrzenią wiejską należy zwiększanie lesistości zarówno w regionach o największym wylesieniu (głównie w środkowej i południowo-zachodniej części Mazowsza, w Wielkopolsce i na Kujawach), na obszarach o intensywnej erozji wodnej (obejmujących głównie tereny lessowe i górskie), jak również na najsłabszych siedliskach - głównie na glebach marginalnych dla produkcji rolniczej. Konieczna jest jednoczesna optymalizacja struktur przestrzennych, wiekowych i gatunkowych lasów. Wymienione działania powinny być jednym z ważniejszych celów zrównoważonej gospodarki leśnej, która pilotażowo realizowana jest na terenie 10 promocyjnych kompleksów leśnych kraju, obejmujących 448037 ha, tj. około 5% ogólnej powierzchni lasów. Przemiany w strukturach polskiego rolnictwa, zwłaszcza w aspekcie integracji Polski Unią Europejską stwarzają szansę zwiększenia lesistości kraju w związku z nieopłacalnością produkcji rolnej na glebach marginalnych. Według prognoz z produkcji rolnej wyłączona zostanie znaczna część tych gleb najmniej korzystnych dla produkcji roślinnej, szacowanych na około 4,5 mln. ha, lub ograniczając się do gruntów V i VI klasy bonitacyjnej około 2,2 mln. ha (Grzeszkiewicz, Karaczun 1995). Optymalizacja lesistości w Polsce powinna zmierzać do osiągnięcia w połowie XXI wieku lesistości na poziomie 33% (Łonkiewicz i in. 1993). Wiąże się to z wyłączeniem z użytkowania rolniczego około 1,4 mln ha gruntów marginalnych dla rolnictwa. Natomiast wzrost lesistości do 30%, wymaga zalesienia ponad 600 tys. ha gruntów. Tab. 4. Zalesienia użytków rolnych i nieużytków (Ochrona Środowiska 2000) Lata 1990 1995 1996 1997 1998 1999 Powierzchnia ( w tys. ha) 6,8 15,6 17,5 18,3 16,9 19,6 WODY Na podstawie badań stanu czystości rzek (według klasyfikacji ogólnej), objętych monitoringiem podstawowym PIOŚ można stwierdzić, że aż 90,8% długości kontrolowanych odcinków rzek w dorzeczu Odry oraz 60,1% w dorzeczu Wisły prowadziło wody nadmiernie zanieczyszczone. Szczególnie niepokojący jest fakt, że długość kontrolowanych rzek Polski posiadających wody II klasy czystości wynosi 1,2% przy czym nie stwierdzono występowania wód spełniających wymogów I klasy czystości. Jedyną pozytywną stroną jest znaczne zmniejszenie długość rzek o wodach nadmiernie zanieczyszczonych z 88% w roku 1994 do 74,0% w roku 1999. Zatem czystość wód uległa poprawie. W wielu rzekach, nawet nadmiernie zanieczyszczonych, spadło stężenie niektórych związków, często nie wpływając na zmianę klasyfikacji wód. Jest to efekt znacznego ożywienia inwestycji głównie w zakresie budowy oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych z podłączeniem do tych oczyszczalni oraz zmniejszonego zużycia nawozów w rolnictwie. Niezbyt dobrą jakością charakteryzują się także wody jeziorne. 14% badanych jezior posiada wody poza klasą, 38% III klasy czystości i tylko u 4% jezior stwierdzono występowanie wód I klasy czystości. Sytuacja ta jest nieco lepsza aniżeli w przypadku zanieczyszczenia wód rzecznych, jednak znacznie ogranicza wartości rekreacyjne ponad połowy monitorowanych jezior. Wyniki monitoringu wód podziemnych wskazują również na ich duże zanieczyszczenie. Największym udziałem wód niskiej jakości charakteryzują się wody gruntowe (35%), nieco niższym wody wgłębne (18%), co świadczy o dużej infiltracji zanieczyszczeń. Podobnie jak w przypadku wód powierzchniowych nie stwierdzono występowania wód najwyższej jakości. Stan czystości rzek oraz jezior położonych głównie na terenach użytkowanych rolniczo należy uznać jako bardzo zły. Wynika on z braku kompleksowych rozwiązań w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami i sanitacji zagrody wiejskiej oraz niskiej świadomości ekologicznej społeczności lokalnych i odpowiedzialności w procesie zarządzania. Braki w oczyszczaniu ścieków uwidaczniają się zwłaszcza w zakresie oczyszczania ścieków komunalnych. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie z doprowadzeniem ścieków kanalizacją sieciową stanowi około połowy ogólnej liczby mieszkańców kraju. W większości państw Unii Europejskiej wskaźnik ten waha się od 70% do blisko 100%. Szczególnie niekorzystną sytuacją charakteryzują się obszary wiejskie. W Polsce zaledwie 8,5 % ludności wiejskiej odprowadza ścieki do oczyszczalni i tylko 10% korzysta z sieci kanalizacyjnej. Oczyszczanie ścieków jest jedną z najsłabszych stron obszarów wiejskich, a ze względu na duże rozproszenie osadnictwa wiejskiego stanowi bardzo trudny do rozwiązania problem. O ile poziom wyposażenia miast w oczyszczalnie ścieków można uznać za wystarczający, to na większości obszarów wiejskich sytuację tę należy ocenić jako katastrofalną, a występujące zmiany, pomimo że są korzystne, jednak postępują zbyt wolno (tab. 1). Tab. 1. Wyposażenie wsi w sieć kanalizacyjną i oczyszczalnie ścieków w latach 1995-1999 (Ochrona Środowiska 2000) 1995 1996 1997 1998 1999 Ludność wsi korzystająca z sieci kanalizacyjnej (% ogólnej liczby ludności) 5,9 6,5 7,3 8,5 9,9 Ludność wsi obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków (% ogólnej liczby ludności) 3,1 4,1 5,8 7,0 8,5 Na obszarach wiejskich najgorsza sytuacja w zakresie odprowadzania ścieków do oczyszczalni występuje w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Według danych Powszechnego Spisu Rolnego dla 1996 r. ścieki z około 80% indywidualnych gospodarstw rolnych odprowadzane były bezpośrednio do gruntu, bez jakiegokolwiek oczyszczania. Szczególnie ostro rysuje się niedoinwestowanie obszarów wiejskich w zakresie kanalizacji sieciowej, co sprawia, że z indywidualnych gospodarstw rolnych tylko około 3% ścieków odprowadzano do oczyszczalni kanalizacją sieciową. Najbardziej popularną formą odprowadzania ścieków są nadal szamba. Niestety z większości szamb nie wywozi się ścieków do oczyszczalni. Ponadto ogólnie wiadomo, że zwykle nie zachowują one wymaganej szczelności (tzw. "szamba infiltracyjne"). Takie rozwiązania stwarzają największe zagrożenie dla wód, szczególnie w przypadku dużego skupienia zabudowy. A zatem począwszy od indywidualnego gospodarstwa rolnego, poprzez gospodarkę gminy, regionu i kraju uwidacznia się forma niezrównoważonej gospodarki wodno-ściekowej. Największe trudności w rozwiązaniu tych problemów wystąpią na obszarach wiejskich, gdzie przeważa typ osadnictwa rozproszonego. Na takich terenach konieczna jest promocja alternatywnych rozwiązań w zakresie gospodarki ściekami np. indywidualnych oczyszczalni przyzagrodowych. Podobnie ostro, jak w zakresie niedoinwestowania w kanalizację sieciową i oczyszczalnie ścieków, rysuje się także problem gospodarki odpadami. Obecny sposób składowania odpadów w Polsce - oparty głównie na składowaniu ich na wysypiskach - stanowi olbrzymie zagrożenie dla środowiska na obszarach wiejskich, ponieważ niemal wszystkie składowiska odpadów, a zwłaszcza komunalnych, zlokalizowane są w gminach wiejskich. Pomimo, że w kraju funkcjonuje około tysiąca zorganizowanych składowisk odpadów komunalnych, to jedynie w miastach główną formą usuwania odpadów jest zorganizowany ich wywóz na wysypiska. Natomiast na obszarach wiejskich tylko z 1/3 indywidualnych gospodarstw rolnych odpady wywożone są na takie wysypiska. Można zatem przypuszczać, że z 2/3 gospodarstw indywidualnych wywożących odpady we własnym zakresie znaczne ilości trafiają do okolicznych lasów i przydrożnych rowów. W porównaniu z krajami Unii Europejskiej, w Polsce gospodarka odpadami, a zwłaszcza komunalnymi - podobnie jak w Czechach i na Węgrzech - jest wysoce niewłaściwa. Uwidacznia się to bardzo niskim udziałem odzyskiwania i kompostowania oraz minimalnym udziałem spalania, co sprawia że aż 98 % odpadów komunalnych wytwarzanych w Polsce podlega składowaniu. Wobec braku powszechności procesów segregacji, utylizacji i spalania odpadów można ocenić, że problem składowania odpadów będzie narastał. Ze względu na lokalizację znacznej części składowisk w byłych piaskarniach lub żwirowniach, stwarzają olbrzymie zagrożenie przede wszystkim dla jakości wód, zwłaszcza na otaczających je terenach wiejskich. Konsekwencją opisanych nieprawidłowości jest niska jakość wód pobieranych przez ludność wiejską, a zwłaszcza czerpanych ze studni (tab. 2). Pod tym względem sytuacja w miastach i na obszarach wiejskich jest zbliżona. Tab. 2. Ocena sanitarna wody pobieranej przez ludność wiejską według badań służb inspekcji sanitarnej (źródło: Ministerstwo Zdrowia, wg Ochrona Środowiska 2000) Jakość wody w % obiektów skontrolowanych dobra niepewna zła Wodociągi publiczne 90,6 6,4 3,0 Wodociągi zakładowe 80,9 11,5 8,1 Wodociągi lokalne 80,4 6,8 12,8 Studnie publiczne 38,4 24,1 37,5 Studnie zakładowe 61,4 13,6 25.0 Studnie przydomowe 31,6 26,9 41,5 POWIETRZE Chociaż ostatnie dziesięciolecie charakteryzuje się znaczną poprawą jakości środowiska, a głównie jakości powietrza, to jednak Polska - na tle krajów Unii Europejskiej - znajduje się nadal wśród czołowych producentów pyłów i tlenków siarki oraz dwutlenku węgla z wykorzystania energii i tlenków azotu (Degórska 1999, Degórska Degórski 2000). Obserwowane na przestrzeni kilku ostatnich lat tendencje spadkowe większość wskaźników oznaczają tylko pewną poprawę jakości środowiska, jednak nadal jest ono znacznie zanieczyszczone, a ponadto niektóre zanieczyszczenia powietrza, jak np. dwutlenek węgla i dwutlenek azotu, po okresie bardzo dużego spadku wykazywały od połowy lat dziewięćdziesiątych ponowny wzrost emisji. Zanieczyszczenia te, pomimo że skoncentrowane są głównie na obszarach zurbanizowanych zwłaszcza rejonów przemysłowych, jednak w znacznym stopniu degradują także jakość środowiska terenów wiejskich. Obszarom wiejskim zagraża także olbrzymi wzrost zanieczyszczeń komunikacyjnych w związku ze wzrostem natężenia ruchu samochodowego. Jednym z dobrze rozpoznanych, negatywnych skutków wpływu zanieczyszczeń powietrza na stan przyrody jest zjawisko defoliacji drzew, polegające na uszkodzeniach aparatu asymilacyjnego, a prowadzące w końcowym efekcie do ich usychania. W Polsce największe problemy wystąpiły w Górach Izerskich i Karkonoszach, gdzie na znacznych powierzchniach zjawisko to osiągnęło ostatnie stadium. Na tle państw w Unii Europejskiej, Polska jest krajem o najniższym udziale drzewostanów zdrowych (11%) i bardzo wysokim udziale drzewostanów charakteryzujących się średnim stopniem defoliacji (30%). Obecnie proces defoliacji uległ pewnemu zahamowaniu, co wiązać można z ograniczeniem krajowej emisji zanieczyszczeń powietrza oraz znacznym zmniejszeniem dopływu zanieczyszczeń transgranicznych. W zakresie podnoszenia jakości powietrza, oprócz dalszego zwiększania wyposażenia w instalacje techniczne służące redukcji powstałych już zanieczyszczeń, do istotnych zadań należy także poprawa jakości paliw, zarówno wykorzystywanych w energetyce (odsiarczanie węgla), jak i paliw wykorzystywanych w środkach komunikacji (szczególnie oleju napędowego). Są to ważne dyrektywy UE, których celem jest ograniczenie globalnych zanieczyszczeń atmosfery. GLEBY Najważniejszym atutem wiejskiej przestrzeni przyrodniczej jest przede wszystkim czyste środowisko glebowe. Ponad 80% gleb użytkowanych rolniczo charakteryzuje się naturalną zawartością metali ciężkich, a 17% lekko podwyższoną, co nie stwarza większych ograniczeń w uprawach (Terelak i in. 1995). Rolnicza przestrzeń produkcyjna Polski spełnia wymogi stawiane produkcji wysokiej jakości żywności. Tab. 5. Zanieczyszczenie powierzchniowej warstwy gleb użytków rolnych metalami ciężkimi (źródło: Pierwiastki śladowe Cd, Cu, Ni, Pb, Zn w glebach użytków rolnych Polski. Inspekcja Ochrony Środowiska, Instytut Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Warszawa 2000, wg Ochrona Środowiska 2000) Procentowy udział gleb w stopniach zanieczyszczenia 0 Zawartość naturalna I Zawartość podwyższona II Słabe zanieczyszczenie III Średnie zanieczyszczenie IV Silne zanieczyszczenie V Bardzo silne zanieczyszczenie 79,34 17,63 2,18 0,50 0,27 0,08 W Polsce istnieje zatem ogromny potencjał przyrodniczy do produkcji zdrowej żywności oraz rozwoju rolnictwa ekologicznego. W procesie lokalizacyjnym gospodarstw ekologicznych przede wszystkim pożądana jest promocja terenów pozostających w użytkowaniu rolniczym położonych w regionach turystycznych, na obszarze Zielonych Płuc Polski, w otulinach parków narodowych w parkach krajobrazowych i na obszarach chronionego krajobrazu. Jednak badania wykazały znaczne nieprawidłowości lokalizacyjne w tym zakresie. Korzystną lokalizację (na obszarach chronionych) posiadało w roku 1993 niespełna 15% gospodarstw ekologicznych, a wraz z otulinami parków krajobrazowych zaledwie 1/4 i aż ponad 1/3 obiektów zlokalizowana była w strefie istniejących i perspektywicznych zagrożeń. Uwidocznił się więc brak związku pomiędzy obszarami chronionymi a lokalizacją gospodarstw ekologicznych. Dotychczas głównym czynnikiem decydującym o rozwoju rolnictwa ekologicznego jest wyspecjalizowana w tym zakresie baza szkoleniowa (ODR). Prognozować można, że wzrost liczby gospodarstw ekologicznych nastąpi głównie na obszarach turystycznych, towarzysząc funkcji agroturystycznej. Bardziej dynamiczny rozwój tej formy produkcji rolnej, zwłaszcza na terenach chronionych, będzie możliwy pod warunkiem znacznej pomocy finansowej, promocyjnej i organizacyjnej ze strony państwa. Zanieczyszczenie powierzchniowej warstwy gleb użytków rolnych metalami ciężkimi (źródło: Pierwiastki śladowe Cd, Cu, Ni, Pb, Zn w glebach użytków rolnych Polski. Inspekcja Ochrony Środowiska, Instytut Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Warszawa 2000, wg Ochrona Środowiska 2000) Procentowy udział gleb w stopniach zanieczyszczenia 0 Zawartość naturalna I Zawartość podwyższona II Słabe zanieczyszczenie III Średnie zanieczyszczenie IV Silne zanieczyszczenie V Bardzo silne zanieczyszczenie 79,34 17,63 2,18 0,50 0,27 0,08 Ocena sanitarna wody pobieranej przez ludność wiejską według badań służb inspekcji sanitarnej (źródło: Ministerstwo Zdrowia, wg Ochrona Środowiska 2000) Jakość wody w % obiektów skontrolowanych dobra niepewna zła Wodociągi publiczne 90,6 6,4 3,0 Wodociągi zakładowe 80,9 11,5 8,1 Wodociągi lokalne 80,4 6,8 12,8 Studnie publiczne 38,4 24,1 37,5 Studnie zakładowe 61,4 13,6 25.0 Studnie przydomowe 31,6 26,9 41,5 Wyposażenie wsi w sieć kanalizacyjną i oczyszczalnie ścieków w latach 1995-1999 (Ochrona Środowiska 2000) 1995 1996 1997 1998 1999 Ludność wsi korzystająca z sieci kanalizacyjnej (% ogólnej liczby ludności) 5,9 6,5 7,3 8,5 9,9 Ludność wsi obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków (% ogólnej liczby ludności) 3,1 4,1 5,8 7,0 8,5