Wyszukiwarka:
Artykuły > Studia >

SYSTEM ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO ISO 14000

SYSTEM ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO ISO 14000 SYSTEM ZARZADZANIA ŚRODOWISKOWEGO ISO 14000 Szybki rozwój przemysłu spowodował konieczność większej dbałości o środowisko niż dotychczas. Można oczywiście wydawać kolejne zakazy i mnożyć kary, ale cóż z tego, jeśli przedsiębiorstwom nie chce się lub twierdzą, że nie są w stanie zmniejszyć zanieczyszczeń... Wobec tego rozpoczęto zachęcanie przedsiębiorstw do zmiany postaw. Początkowo firmy podejmowały działania po zakończeniu procesu wytwarzania, jednakże między innymi doświadczenia z wdrażaniem systemów jakości zasugerowały celowość wprowadzania działań jeszcze na etapie produkcji. Stąd pojawiło się ostatnio zarządzanie środowiskowe, które polega na redukcji ilości zanieczyszczeń i odpadów u źródła ich powstania. W tych działaniach realizuje się znaną już zasadę "myśl globalnie - działaj lokalnie". Odchodzi się więc od kontrolowania zanieczyszczeń, na rzecz zarządzania środowiskowego. Podstawowym narzędziem realizacji zarządzanie środowiskowego jest analiza cyklu życia produktu. Są to zorganizowane i ciągłe działania, których celem jest zapobieganie powstawaniu i systematyczna redukcja zanieczyszczeń. Realizowany w przedsiębiorstwach program czystszej produkcji jest dobrym początkiem dla wdrożenia zarządzania środowiskowego według wymagań normy ISO 14001. System ten realizuje się między innymi w oparciu o Koło Deminga (metoda PDCA - planuj, wykonuj, sprawdzaj, działaj). Istnieje kilka sposobów wdrażania systemu. Można opracować zintegrowany system dokumentacji w firmie. Zadanie to jest bardzo efektywne, ale jednocześnie prawie tak samo trudne. Można także zignorować istniejące dokumenty i zbudować oddzielną dokumentację ISO 14001. To z kolei spowoduje, że pracownicy będą mieć więcej niż jedną instrukcję działania. Trzeci sposób to dostosowanie dokumentacji do potrzeb zakładu. Ten sposób łączy część pierwszego i drugiego. Ostatni to komputerowa dokumentacja systemu. Międzynarodowa norma ISO 14001 ułatwia każdej organizacji skuteczne zarządzanie środowiskowe, które jest częścią zintegrowanego systemu zarządzania. Norma pomaga organizacjom w osiągnięciu celów gospodarczych przy zachowaniu zgodności z zasadami ochrony środowiska. Normy zarządzania środowiskowego, ułatwiając przedsiębiorstw radzenie sobie z obowiązkowymi przepisami, zapewniają jednocześnie zgodność z przepisami dot. środowiska, zdrowia i bezpieczeństwa pracowników oraz bezpieczeństwa wyrobu i bezpieczeństwa publicznego. System zarządzania środowiskowego wg norm ISO 14000 umożliwia: 1.ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko w sposób celowy, zorganizowany i ekonomiczny, 2.zachowanie zgodności z odpowiednimi regulacjami prawnymi, 3.spełnienie wymagań Unii Europejskiej. Posiadanie certyfikatu przynosi wymierne korzyści dla organizacji: 1.podnosi prestiż organizacji na rynku krajowym i międzynarodowym, 2.zapewnia systemowe zarządzanie zasobami, 3.umożliwia szerszy dostęp do preferencyjnych kredytów, 4.obniża koszty ekologiczne (niższe opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska), 5.tworzy pozytywny wizerunek w oczach klientów. Co to jest zarządzanie środowiskowe ? W ostatnich dziesięciu latach w wyniku intensywnych badań praktycznych działań wszedł w życie termin zarządzanie środowiskowe, termin ten jest ściśle związany z inegracją produkcji i ekologii w przedsiębiorstwie. Do początku lat 90. podejmowano prace normalizacyjne w zakresie zarządzania środowiskowego na poziomie międzynarodowym. Rezultatem tych wysiłków jest ustalenie m.in. norm EN ISO 14001 systemu zarządzania środowiskowego, które obowiązują od września 1996 roku. Tak jak w końcu ubiegłego stulecia były poruszane w dyskusjach zagadnienia społeczne, tak też dzisiaj, porusza się dodatkowo w dyskusjach problem ochrony środowiska. Nie tylko przygotowanie produktów, usługi i dochody są dzisiaj nadrzędnym celem, ale globalna ochrona życia na naszej planecie. Obecnie chodzi o to, aby gospodarka rozwijała się bez większej szkody dla środowiska. Ochrona środowiska oznacza np. ochronę powietrza przed spalinami, ochronę wody przed zanieczyszczeniami, ochronę gleby przed niebezpiecznymi związkami, oszczędne rozporządzanie zasobami. Poznanie wyczerpywania się zasobów zmienia w znaczący sposób kierunki w gospodarce. Ochrona środowiska jest czymś więcej niż kosztowym kaprysem współczesności i wychodzi ponad czysto techniczne problemy. Ochrona środowiska stała się jednym z najważniejszych zadań zarządzania. Przyjazne środowisku produkty polepszają pozycję przedsiębiorstwa w oczach konkurencji. Przyjazne środowisku procedury produkcji są właśnie w takiej molochach jak np. Warszawa bardzo przyszłościowe. Dobry bilans ekologiczny jest ważny dla dobrej PR pracy i dla pozytywnego wizerunku u klienta. Zarządzanie zgodne z duchem czasu nie powinno się ograniczać tylko do wypełniania państwowych nakazów, lecz kształtować się samodzielnie zamiast czekać na odgórne uregulowania. Ochrona środowiska powinna należeć do nadrzędnej hierarchii celów. Już dzisiaj wymaga się od przedsiębiorstwa wypełnienia dużej liczby przepisów prawnych, wyraźniejszej jawności działania, wyostrzonej prawnej odpowiedzialności za środowisko itd., efektywnych i dających się stwierdzić zakładowych środków do usuwania szkód środowiska i zmniejszania zużycia zasobów. Zakładowa ochrona środowiska staje się coraz bardziej strategicznym czynnikiem sukcesu dla średnioterminowego zabezpieczenia przedsiębiorstwa. Dlatego coraz więcej firm włącza do swojego programu ochronę środowiska. Właśnie polskie przedsiębiorstwa poczyniły w ostatnich latach niesamowity wysiłek we wprowadzeniu do swojej polityki ochrony środowiska, co przyniosło już niewątpliwe sukcesy. Przez długi czas ekonomia i ekologia były w stosunku do siebie w opozycji i często było tak, że ochrona środowiska w praktyce oznaczała tylko reagowanie na określone wymogi prawne . Ale technologia końca rury nie jest drogą zabezpieczenia środowiska. Dopiero we wprowadzonym w przedsiębiorstwie i funkcjonującym na każdym poziomie zarządzaniu środowiskowym, rozpoznaje się problemy i błędy np. w produkcji na czas, tak że można je wyeliminować niewielkim kosztem. Składniki zarządzania środowiskiem: Zdolność do konkurencji ˇ poprawa wizerunku w oczach opinii publicznej, zwiększenie wiarygodności ˇ korzyści z konkurencji przy uczestnictwie w przetargach ˇ reklama ˇ długofalowe zabezpieczenie przedsiębiorstwa ˇ pozyskanie nowych rynków Minimalizacja kosztów ˇ oszczędność kosztów użycia energii ˇ świadomość dalszej możliwości oszczędzania Polepszenie organizacji ˇ rozpoznanie słabych stron przedsiębiorstwa ˇ ochrona środowiska w systemie zakładowym ˇ audyt ekologiczny jako controlling dla ochrony środowiska ˇ popieranie świadomości ekologicznej ˇ motywacja pracowników Minimalizacja ryzyka ˇ zabezpieczenie prawne ˇ uniknięcie szkód i wypadków ˇ lepsza podstawa rokowań przy ubezpieczeniach, zwłaszcza w odniesieniu do odpowiedzialności ekologicznej lub odpowiedzialności za produkt ˇ lepsza podstawa do negocjacji z bankami. Tzw. oczywiste zagadnienia środowiskowe, które obejmuje ów system to: emisje do atmosfery, zrzuty do wody, zaopatrzenie w wodę oraz oczyszczanie ścieków, odpady i nieczystości, uciążliwość, hałas, nieprzyjemne zapachy, promieniowanie, planowanie przestrzenne, ocena oddziaływania na środowisko, pozbywanie się wyrobu, zużycie surowców oraz energii. Celem zarządzania środowiskowego jest produkowanie wyrobów przy minimalnym wykorzystaniu zasobów naturalnych, energii i wody, przy jednoczesnym zachowaniu jakości na dotychczasowym poziomie. Zarządzanie środowiskiem jest procesem, którego podstawą jest ciągła poprawa. Przedsiębiorstwo winno wdrożyć system określania i rozwiązywania problemów, które mają znaczące lub potencjalnie znaczące oddziaływanie na środowisko. Celem osiągnięcia tego wymagania należy wzuć pod uwagę czynniki pośrednie i bezpośrednie oraz ich oddziaływanie zarówno z uwagi na zanieczyszczenia, jak i wykorzystywanie zasobów. Proces określający przeszły, bieżący i potencjalny przyszły wpływ (pozytywny lub negatywny) działań przedsiębiorstwa na środowisko obejmuje również określenie wpływu na zdrowie i bezpieczeństwo ludzi oraz określenie potencjalnego prawnego i ekonomicznego zagrożenia dla przedsiębiorstwa. Audit certyfikujący Po pozytywnym wyniku auditu jednostka certyfikująca wystawia certyfikat, który jest potwierdzeniem wysokiej klasy przedsiębiorstwa na całym świecie. Certyfikat jest dowodem gwarantującym wysoką jakość i niezawodność oferowanych wyrobów i usług. Jest także potwierdzeniem dbałości przedsiębiorstwa o kompleksowe zaspokajanie potrzeb i życzeń klienta. Euro Consulting współpracuje w tym zakresie z RWTÜV z ESSEN (Niemcy), która to jednostka posiada ponad 25 przedstawicielstw na świecie (przedstawicielstwo w Polsce RW TUV Polska Sp. Z o.o. w Katowicach). Na życzenie przedsiębiorstwa może to być również każda inna uprawniona jednostka certyfikująca. Rodzina ISO 14000 ISO 14001: Systemy zarządzania środowiskowego - specyfikacja z instrukcją Ta Międzynarodowa Norma określa wymogi odnośnie EMS, w celu umożliwienia organizacji sformułowania polityki i sprzeciwów rozważanych pod kątem wymogów prawnych i informacji na temat znaczących oddziaływań na środowisko. To dotyczy tych aspektów środowiskowych, które organizacja może kontrolować i nad które spodziewa się mieć wpływ. To nie stanowi samo w sobie kryteriów określonego działania środowiskowego. Ta Międzynarodowa Norma ma zastosowanie w każdej organizacji, która pragnie: wprowadzić? zapewnić? przedstawić? znaleźć? zrobić? utrzymać i ulepszyć EMS; sobie jego dostosowanie do określonej polityki ochrony środowiska takie dostosowanie innym certyfikację/rejestrację swojego EMS przez organizację zewnętrzną samookreślenie i samo deklarację dostosowania tego do normy międzynarodowej. Wszystkie wymogi w normie mają być wcielane do jakiegokolwiek EMS. Zasięg zastosowania będzie zależał od takich czynników jak polityka ochrony środowiska organizacji, natura jej działalności i warunki, w których działa. Ta międzynarodową norma wprowadza również, w Aneksie A, przewodnik informujący o używaniu specyfikacji. Zakres jakiegokolwiek zastosowania ISO 14001 musi być jasno zdefiniowany ISO 14004: Systemy zarządzania środowiskowego - ogólne wytyczne na temat zasad, systemów i technik wspierających Ta Norma Międzynarodowa wprowadza wytyczne na temat opracowania i wdrażania systemów i zasad zarządzania środowiskowego oraz ich współgrania z innymi systemami zarządzania. Te wytyczne są stosowane w jakiejkolwiek organizacji, bez względu na wielkość, rodzaj czy poziom dojrzałości, która jest zainteresowana opracowaniem, wdrażaniem i/lub ulepszaniem EMS. Wytyczne mają być używane jako dowolne, wewnętrzne narzędzie zarządzania a nie jako kryteria certyfikacji/rejestracji EMS. ISO 14010: Wytyczne dla auditingu środowiskowego - zasady ogólne Ta Międzynarodowa Norma wprowadza zasady ogólne auditingu środowiskowego stosowanego we wszystkich rodzajach audytów środowiskowych. Jakakolwiek czynność określona jako audyt środowiskowy zgodnie z ta międzynarodową normą powinna zaspokoić podane w niej wymogi. ISO 14015: Środowiskowe oszacowanie miejsca i organizacji Ta norma wprowadza wytyczne na temat jak kierować środowiskowe oszacowanie miejsca i organizacji poprzez systematyczny proces identyfikacji zagadnień związanych ze środowiskiem i określenia strategii przedsiębiorstwa. Te wytyczne nie podają jak kierować innymi oszacowaniami, takimi jak: ˇ audyty środowiskowe (włączając EMS i audyty zgodności) ˇ środowiskowe oszacowania oddziaływań, czy ˇ środowiskową ocenę wykonania narzucające się dociekania i poszukiwania miejsca, jak też decyzja ich kontynuowania, są poza zakresem tej normy. Nie ma ona również na celu określenia normy do certyfikacji lub rejestracji, czy dla ustanowienia wymogów EMS. Użytkowanie tej normy nie narzuca klientowi zewnętrznych norm i prawodawstwa. Ta norma wprowadza wytyczne na temat ról i odpowiedzialności stron szacujących (klienta, szacującego i szacowanego) i faz procesu szacowania (planowanie, zbieranie i segregowanie informacji, ocena i raport). ISO 14021: Etykiety i deklaracje ekologiczne - samo deklarowane zgłoszenia środowiskowe Ta Międzynarodowa Norma określa wymagania dla samo deklarowanych zgłoszeń środowiskowych, włączając symbole w odniesieniu do produktów. Następnie opisuje wybrane terminy powszechnie używane w zgłoszeniach środowiskowych i podaje kwalifikację dla ich użytkowania. Ta norma opisuje również ogólna ocenę i metodologię weryfikacji dla samo deklarowanego zgłoszenia środowiskowego i ocenę szczegółową i metody weryfikacji dla wybranych zgłoszeń w tej normie. Norma nie zapobiega, odrzuca lub w jakikolwiek sposób zmienia wymagane prawnie informacje środowiskowe, zgłoszenia czy etykietowanie czy jakiekolwiek inne stosowalne legalnie wymagania. ISO 14031: Zarządzanie środowiskowe - ocena wykonawstwa środowiskowego - wytyczne Ta Międzynarodowa Norma daje światło na temat wzoru i użytkowania oceny wykonawstwa środowiskowego w ramach organizacji. Wszystkie organizacje, niezależnie od typu, wielkości, lokalizacji i kompleksowości mogą używać tej normy. To umożliwia organizacjom opracowanie procesu EPE w celu dopasowania ich własnych potrzeb, jak tez rozważenia zainteresowanych stron. Ma na uwadze wykorzystanie w organizacjach, które maja lub nie EMS uzupełniony ISO 14001. MA być używane jako wewnętrzne narzędzie zarządzania a jest normą generyczną. Niektóre działy przemysłu, powiązane przez swój handel i biznes, mogą uważać za stosowne wprowadzenie wytycznych i porad dla ich członków na temat użycia EPE. Ta Międzynarodowa Norma nie ustanawia poziomów wykonawstwa środowiskowego. Nie jest przewidziana do użytku jako norma specyfikacyjna do certyfikacji lub rejestracji lub do ustanowienia jakichkolwiek innych wymogów zgodności systemu zarządzania środowiskowego. ISO 14050: Zarządzanie środowiskowe - terminologia Ta Międzynarodowa Norma zawiera definicje podstawowych terminów w odniesieniu do zarządzania środowiskowego, opublikowanych w normach serii ISO 14000. Dla wielu osób zajmujących się zarządzaniem ochroną środowiska nie jest tajemnicą Zarządzenie Rady Unii Europejskiej nr 1836/93 z 29 czerwca 1993 r. dotyczące "dobrowolnego udziału przedsiębiorstw z sektora przemysłowego w unijnym programie eko- zarządzania i auditów". Potocznie jest ono zwane EMAS, a w angielskiej wersji jest to "Council Regulation (EEC) Podstawowym celem tego zarządzenia jest skorzystanie przez firmy z możliwości ciągłego zmniejszania szkodliwego oddziaływania na środowisko, redukcji odpadów, wzrostu efektywności, podniesienia swojej reputacji, łatwiejszego spełniania rosnących wymagań prawnych i świadomości ekologicznej konsumentów, banków i instytucji ubezpieczeniowych, uwzględnienia czystych technologii w swojej działalności. Punktem wyjścia było między innymi hasło mówiące, że "w przedsiębiorstwie uporządkowanym ekologicznie łatwiej wypracować zysk". Zarządzenie to w wersji z roku 1993 umożliwia udział tylko przedsiębiorstwom z sektora przemysłowego. Na dzień 1.10.99 notowano ponad 3 tys. rejestracji na EMAS, w tym najwięcej (2 250) w Niemczech. Główne elementy, jakie należy posiadać w firmie, by mówić o uczestnictwie w programie EMAS to: 1. przyjęcie polityki ochrony środowiska, która oprócz zobowiązania do zgodności z prawem musi zawierać zobowiązanie do ciągłej poprawy z wykorzystaniem najlepszej dostępnej technologii, 2. przeprowadzenie przeglądu środowiskowego, 3. w oparciu o wyniki przeglądu określenie celów i programu działań, środowiskowych oraz systemu zarządzania środowiskowego ( może on być oparty na normie ISO 14001), 4. prowadzenie auditów wewnętrznych, 5. opracowanie raportu środowiskowego, przekazanie go do kompetentnej jednostki i rozpowszechnianie po uzyskaniu rejestracji, 6. weryfikacja raportu środowiskowego, polityki, celów programu, systemu zarządzania i auditów przez akredytowaną osobę lub instytucję, 7. zatwierdzenie uczestnictwa firmy w programie EMAS przez odpowiednią instytucję. Czasem EMAS jest równoważony z normą ISO 14001. EMAS stawia nieco wyższe wymagania dla firmy niż ISO 14001, a ponadto zobowiązuje państwo - członka UE do stworzenia odpowiednich warunków do funkcjonowania programu. Nie będziemy tu szczegółowo porównywać wymagań obu standardów, gdyż nie to jest celem niniejszego artykułu. Osoby zainteresowane dokładnym tekstem EMAS odsyłam do Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie, można przy tym posługiwać się równolegle także oryginalnym tekstem angielskim, ponieważ dobre tłumaczenie dostępne w IOŚ, pozostawia pewne, niewielkie wątpliwości. Jako przykład można podać pojęcie auditu, które jest tłumaczone jako przegląd. Przyjęło się obecnie (choćby z prac Normalizacyjnej Komisji Problemowej przy PKN), że przegląd to angielskie "review". Podobnie uważam, że "statement" bardziej odpowiada polskiemu "oświadczeniu" niż "raportowi", choć faktycznie zawartość tego "oświadczenia', opisana w artykule 5 wskazuje, że bardziej chodzi tu o szerszy raport niż krótkie oświadczenie. Oczywiście EMAS nie jest postrzegany tylko z jednej - pozytywnej strony. Jest sporo głosów krytycznych, wskazujących braki lub niedoskonałości EMAS. Twierdzi się m.in., że EMAS nie jest adaptowalny dla średnich i małych firm: jest zbyt drogi, zbyt trudny do wdrożenia, za długi jest okres rejestracji. Inni mówią, że EMAS jest tylko rozszerzeniem certyfikacji ISO i nie będzie prowadził do długoterminowych postępów. Opinie te należy mieć na uwadze przygotowując warunki do wdrażania lub wdrażając EMAS. Nie mogą one jednak stanowić uzasadnienia dla niepodejmowania działań, gdyż są one tylko jednymi z wielu argumentów i opinii. Podstawowe uwarunkowania wskazują dość zasadniczo na celowość wdrażania EMAS w Polsce. O ile EMAS jest i będzie dobrowolny (nie całkiem) dla firm, o tyle nie jest i nie będzie dobrowolny dla państwa - członka UE, które musi stworzyć odpowiednie warunki dla funkcjonowania tego zarządzenia. W Polsce EMAS jest traktowane jako następny "dopust boży". W sporej części podobnie odnosimy się zresztą do standardu ISO 14001. Uważa się, oczywiście nie zawsze i wszędzie, że jest to przede wszystkim podniesienie progu konkurencji przez Europę Zachodnią dla naszych, tak ciężko doświadczanych przez różne okoliczności, firm przemysłowych i usługowych. W związku z tym wdraża się systemy zarządzania środowiskowego głównie dla otrzymania certyfikatu, uznając te działania jako "eurobiurokrację" i następną metodę zatykania "końca rury". W jakimś procencie zresztą jest to, niestety, zgodne z prawdą. Nawiasem mówiąc, jeśli szef firmy zdecyduje się na wdrażanie SZŚ uznając choćby takie minimum argumentacji to już nie jest źle, a jednocześnie jest szansa, że po drodze przekona się do systemu bardziej niż na samym początku jego wdrażania. Wdrożenie EMAS w Polsce w świetle powyższych warunków jest niezbędne. Im szybciej zaczniemy się do tego przygotowywać tym łatwiejsze i skuteczniejsze będzie to wdrażanie. Zaznaczam - nie chodzi mi tu o szybkość wdrożenia, gdyż nie jest ona najważniejsza w tej sprawie. Głównym zagadnieniem jest to, czy z funkcjonowania EMAS w Polsce będziemy mieli korzyści w postaci lepszego stanu środowiska, łatwiejszych kontaktów z administracją, mniejszych kosztów produkcji, czystszych technologii i lepszej pozycji na rynku czy też będziemy starali się różnymi sposobami spełniać tylko formalnie te wymogi, a w konsekwencji traktować EMAS jako zło konieczne. Myślę, że dla rozsądnie myślących i działających firm i innych organizacji, a takich jest wiele w naszym kraju, będzie to jeszcze jedna metoda na doskonalenie działalności, a nie zestaw trudnych do spełnienia wymagań. Dwudziesty pierwszy wiek zbliża się szybkim krokiem i wiemy już dziś, że włączenie zagadnień ochrony i kształtowania środowiska naturalnego do rachunku ekonomicznego będzie miało najważniejsze znaczenie dla gospodarki. Niezbędna stanie się racjonalna gospodarka i ekonomiczne wykorzystanie surowców naturalnych. W sektorze przemysłu i handlu może to doprowadzić do zmian w obrębie całego procesu produkcji począwszy od zaprojektowania produktu, poprzez pozyskanie surowców , produkcję, dystrybucję, eksploatację, recykling włącznie.