STATUS PRAWNO-EKONOMICZNY AGENTA
W działalności ubezpieczeniowej podstawowe znaczenie w wyznaczaniu właściwości i zachowań przedmiotów przypisuje się normom ekonomicznym i prawnym. Takie normy moralne, niekiedy w postaci kodeksów etyki zawodowej oraz zwyczaje w szczególny sposób określają funkcjonowanie norm prawnych i ekonomicznych. Bywa, niekiedy, że i normy estetyczne mają swój udział w wyznaczaniu zachowania gospodarczego.
Zestaw i intensywność oddziaływania norm wyznaczających role zmienia się także wraz z upływem czasu. Oznacz to konieczność przeprowadzenia, o ile chce się prawidłowo wyjaśnić i przewidywać sposób pełnienia roli, w miarę systematycznych badań dynamiki norm składających się na organizację ubezpieczeń gospodarczych . Rzetelna diagnoza norm organizacyjnych nabiera szczególnego znaczenia w okresach zmian systematycznych, np. takich, które zachodzą w Polsce. Istotną okolicznością determinującą role społeczne i sposób ich realizacji jest brak jednolitości funkcjonalnej współczesnych systemów społeczno – gospodarczych. Pociąga on za sobą w szczególności nie uzgodnione oddziaływanie norm. Działanie zgodnie z wymogami jednych, np. ekonomicznych, może być niezgodne z wymogami norm innych, np. prawnych czy moralnych. Wynikające z powyższej sytuacji dylematy decyzyjne, niepewności co do dostatecznego uzasadnienia podejmowanych czynności znajdują swój wyraz w sposobie pełnienia roli.
Nie ulega wątpliwości, że kwestia prawnych powiązań agenta ubezpieczeniowego z jego ustawodawcą należy do problematyki cywilnoprawnej . Agenta łączy z zakładem ubezpieczeń z reguły umowa agencyjna, której treść określa każdorazowo status prawny agenta, zakres jego pełnomocnictw oraz zleconych mu zadań i kompetencji.
Prawne uregulowanie stosunków między agentem a ubezpieczycielem opiera się na umowie agencyjnej, poprzez którą przyjmujący zlecenie – agent, zobowiązuje się za wynagrodzeniem – prowizją, do stałego pośredniczenia umów w jego imieniu.
Działalność agencyjna jest działalnością o charakterze usługowym, jest ona związana z prowadzeniem działalności ubezpieczeniowej, jest rodzajem pośrednictwa ubezpieczeniowego.
Podstawowe unormowania prawne dotyczące działalności agencyjnej zawiera ustawa o działalności ubezpieczeniowej. Określa ona istotę działalności agencyjnej, stanowi o formach jej wykonywania, określa zasady odpowiedzialności cywilnej za szkodę wyrządzoną przez agenta ubezpieczeniowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności oraz reguluje zasady i tryb w jakich sprawdzany jest nadzór nad podmiotami prowadzącymi działalność agencyjną.
Umowa agencyjna jest umową o świadczeniu usług, jeżeli agent przy jej wykonaniu działa (samodzielnie) w zakresie powierzonego mu stałego pośrednictwa lub przedstawicielstwa. Taka umowa nie wymaga szczególnej formy prawnej i może być zawarta na czas określony bądź nieokreślony. Jest odpłatna i wzajemnie zobowiązująca.
Stronami umowy agencyjnej są:
osoba przyjmująca, czyli agent;
osoba dająca zlecenie – ubezpieczyciel.
Działalność agencyjna jest prowadzona za zezwoleniem organu nadzoru. Zezwolenie na prowadzenie działalności agencyjnej organ nadzoru wydaje na wniosek zakładu ubezpieczeń lub zainteresowanego, jeżeli osoba fizyczna spełnia następujące warunki określone ustawą o działalności ubezpieczeniowej:
ma miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczpospolitej Polski;
nie była prawomocnie skazana za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub przestępstwo karno – skarbowe;
ukończyła zorganizowane przez zakład ubezpieczeń szkolenie zawodowe kończące się egzaminem;
ma pełną zdolność do czynności prawnych.
Każdy agent ubezpieczeniowy jest zobowiązany przy każdej czynności należącej do zakresu działalności agencyjnej okazywać posiadanie zezwolenia Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń. Agent ubezpieczeniowy – pełnomocnik ponadto jest zobowiązany do okazywania pełnomocnictwa zakładowi ubezpieczeń.
Zakład ubezpieczeń powierzając agentowi wykonanie czynności jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez agenta ubezpieczeniowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Odpowiedzialności tej zakład ubezpieczeń nie może ograniczyć. Osoby wykonujące czynności agenta ubezpieczeniowego muszą uczestniczyć w szkoleniu i zdać egzamin zawodowy. Minimalny zakres szkolenia osób ubiegających się o zezwolenie Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego został określony w § 3 zarządzenia Ministra Finansów z dnia 14 listopada 1993 r.
Zakład ubezpieczeń otrzymał swobodę, oczywiście o określonych zarządzeniem ramach, w zakresie organizacji szkoleń i egzaminów.
Pracownicy PUNU mogą jedynie uczestniczyć w przeprowadzaniu egzaminów w charakterze obserwatorów, natomiast nie mogą stosować żadnych sankcji w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, poza ogólnymi instrumentami nadzoru, określonymi w ustawie o działalności ubezpieczeniowej.
Zakład ubezpieczeń prowadzi wykaz agentów ubezpieczeniowych prowadzących działalność na rzecz danego zakładu ubezpieczeń. Wykaz ten nie jest publikowany. Każda umowa agencyjna może zostać rozwiązana na mocy porozumienia stron (w każdym czasie), a umowa zawarta na czas nie oznaczony również na skutek jej wypowiedzenia. Okres wypowiedzenia określają przede wszystkim stosowane postanowienia umowy, a w przypadku jej braku – przepisy kodeksu cywilnego stanowiący w drodze regulacji dyspozytywnej, iż okres ten wynosi trzy miesiące i kończy się z upływem miesiąca kalendarzowego. Jeżeli agent przestał spełniać warunki niezbędne dla uzyskania zezwolenia na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego, po zawarciu umowy agencyjnej, a braki te nie zostały bezzwłocznie usunięte, zakład ubezpieczeń obowiązany jest wypowiedzieć umowę agencyjną. Okres wypowiedzenia nie może przekroczyć trzech miesięcy od chwili stwierdzenia tego faktu przez zakład ubezpieczeń. Organ nadzoru ubezpieczeń cofa zezwolenie na wniosek zakładu ubezpieczeń lub z Urzędu, po zasięgnięciu opinii u ubezpieczyciela, jeżeli osoba fizyczna :
przestała spełniać warunki niezbędne do uzyskania zezwolenia;
złożyła zawiadomienie o zaprzestaniu wykonywania zawodu;
prowadzi działalność z naruszeniem przepisów prawa.
Jeżeli agent ubezpieczeniowy przestał spełniać warunki określone w ustawie o działalności ubezpieczeniowej (art. 3 ust. 2) po zawarciu umowy agencyjnej, a braki te nie zostały usunięte bezzwłocznie, zakład ubezpieczeń obowiązany jest wypowiedzieć umowę agencyjną. Okres wypowiedzenia nie może przekroczyć 3 miesięcy od chwili stwierdzenia tego faktu przez zakład ubezpieczeń.
Mówiąc o podstawach prawnych działalności agenta ubezpieczeniowego, należy pamiętać także o przepisach określających dopuszczalność zawierania umów ubezpieczenia z ubezpieczycielami zagranicznymi – o dowolnym przez prawo zakresie reasekurowania ryzyk za granicą oraz o dopuszczalnym zakresie działalności brokerskiej.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"