STAŁY KURS WALUT
W praktyce, w celu regulowania transakcji międzynarodowych stosowane są w gospodarce światowej różne systemy kursowe walut.
Przez system kursu waluty rozumiany jest zespół warunków wpływających - zdaniem władz monetarnych danego kraju w zasadniczy sposób na kurs walutowy.
Kryteria jakimi kierują się poszczególne kraje przy wyborze odpowiedniego - harmonizującego z realizacją jego celów wewnętrznych -systemu kursu walutowego, są następujące:
· udział handlu zagranicznego w globalnym produkcie społecznym,
· wielkość kraju,
· stopień dywersyfikacji produkcji,
· kształtowanie się poziomu inflacji,
· zintegrowanie finansowe ze światem zewnętrznym,
· stopień otwartości gospodarki.
W gospodarce istnieją dwa zasadnicze, podstawowe systemy kursów walutowych, tzw. „czystych modeli” jakimi są systemy kursów zmiennych oraz system stałego kursu walut. To właśnie ich kombinacje oraz odmiany tworzą pozostałe tzw. pośrednie systemy kursowe walut.
Zanim jednak przejdę do omówienia mechanizmu stałego kursu walutowego, będącego tematem mojej pracy, chciałabym pokrótce scharakteryzować zmienny kurs walutowy.
System kursów zmiennych, inaczej elastycznych lub płynnych jest rozwiązaniem czysto rynkowym, a więc nie administracyjnego typu, w pełni harmonizującym z systemem gospodarczym samoczynnie regulowanym przez mechanizm rynkowy, a więc bezpośrednio przez popyt na obcą walutę i jej podaż.
w zależności od zmian po stronie popytu lub podaży na waluty obce na krajowym rynku walutowym poziom kursu może falować tak, że równowaga rynku dewizowego jest w każdej chwili zachowana przez odpowiednie przesunięcie ceny pieniądza krajowego wyrażonej w pieniądzu obcym lub na odwrót.
Przy "czystym" kursie giętkim, władza gospodarcza nie ingeruje w sposób bezpośredni w rozwój sytuacji na rynku walutowym, toteż wahania kursu nie są w żaden sposób wyrównywane. Ilustruje to poniższy wykres, na którym na osi poziomej odłożono wielkość zapotrzebowania na walutę obcą w zależności od jej kursu (ceny) oraz ilość tej waluty oferowaną do sprzedaży również w zależności od kursu. Na osi pionowej oznaczono poziom kursu obcej waluty w stosunku do pieniądza krajowego (k).
Rysunek 1:
Popyt i podaż na walutę obcą na końcowym rynku walutowym w warunkach kursu płynnego
(źródło: opracowanie własne)
Krzywa AA jest krzywą popytu na walutę obcą, zaś krzywa BB jest krzywą jej podaży - na krajowym rynku walutowym.
Jest to obraz zastosowania do rynku walutowego ogólnie znanej graficznej ilustracji działania sił rynkowych. Zastosowanie tego wykresu znanego z elementarnych podręczników teorii ekonomii, jest tu uzasadnione tym, że popyt i podaż na waluty podlega tym samym regułom co popyt i podaż na większość dóbr sprzedawanych i kupowanych na rynku, to znaczy, że jeżeli cena danego dobra jest wyższa, to przy innych warunkach nie zmienionych, zapotrzebowanie rynkowe na to dobro jest mniejsze i na odwrót. Inaczej możemy powiedzieć że popyt jest malejącą funkcją ceny. Analogicznie do innych dóbr, podaż waluty obcej jest rosnącą funkcją jej ceny, czyli strumień obcej waluty płynący na rynek jest zwykle tym większy im wyższy jest kurs.
Przejdziemy teraz do omówienia systemu kursów stałych, który działa inaczej niż wspomniany system kursów zmiennych. Jak sama nazwa wskazuje, w przypadku kursu stałego swobodne jego oscylacje nie są dopuszczalne, a najwyżej mogą występować odchylenia od kursu parytetowego (centralnego) w wąskich granicach w górę i w dół.
Kurs sztywny jest więc kursem mającym z góry określony poziom, wokół którego mogą występować niewielkie wahania w określonych z góry granicach. Przy powszechnie obowiązującym dziś systemie pieniądza papierowego, nie wymienialnego na złoto, granice wspomnianych dopuszczalnych odchyleń kursów stałych od centralnego są wyznaczane przez władze monetarne, które ingerują w działania żywiołowych sił rynkowych, w taki sposób aby łagodzić wahania i utrzymać kurs wewnątrz przyjętego "tunelu" wahań.
Dopuszczalny zakres wahań określony jest przez górny i dolny punkt interwencyjny (a i b - poniższe rysunki: 2 i 3).
Rysunek 2,3:
Popyt i podaż na krajowym rynku walutowym w warunkach kursu stałego
(źródło: K. Lutkowski, Współczesne międzynarodowe systemy walutowe)
Kurs, po którym kupuje się i sprzedaje waluty nie wykracza poza zakres wyznaczony punktami interwencyjnymi, nawet jeśli przesunięcia krzywych popytu i podaży są znaczne.
W przypadku gdy odchylenie kursu jest tak duże, że grozi wychyleniem się poza dopuszczalny zakres (na naszym rysunku punkt a i punkt b), bank centralny wpuszcza na rynek określoną sumę obcej waluty, której niewystarczająca ilość wywołała wzrost kursu, albo kupuje walutę w zamian za pieniądz krajowy, żeby zmniejszyć jej nadmiar.
Powyższe wykresy pokazują jak to się dzieje, że pomimo wzrostu popytu na obcą walutę albo wzrostu podaży obcej waluty kurs rynkowy nie wykracza poza granice "tunelu" wyznaczonego przez interwencyjne punkty a i b. Z chwilą bowiem osiągnięcia jednego z tych punktów bank centralny włącza się i przeprowadza stabilizujące operacje kupna albo sprzedaży walut w zamian za pieniądz krajowy.
Na pierwszym rysunku widzimy, że popyt na waluty obce wzrasta i kurs idzie w górę powyżej poziomu k1, lecz zatrzymuje się na poziomie Oa. Przy tym poziomie kursu niedobór podaży w stosunku do popytu wynosi YZ. Brak ten zostaje wyrównany przez bank centralny, który wykorzystuje do tego celu urzędowe rezerwy dewizowe.
Na kolejnym rysunku widzimy sytuację kiedy wzrasta podaż obcej waluty, jej kurs wyrażony w pieniądzu krajowym spada, ale tylko do poziomu Ob. Odcinek YZ na tym rysunku odzwierciedla nadmiar waluty obcej w stosunku od popytu przy kursie Ob. Nadwyżka ta zostaje zakupiona przez bank centralny, wskutek czego jego rezerwy dewizowe odpowiednio wzrastają.
Zmiana poziomu rezerw dewizowych banku centralnego wskutek przeprowadzanych operacji stabilizacyjnych na rynku walutowym odzwierciedla dodatnie lub ujemne saldo bilansu płatniczego w danym okresie. Deficyt bilansu płatniczego obniża kurs waluty krajowej do poziomu dolnego punktu interwencyjnego, który jest górnym punktem interwencyjnym kursu waluty obcej na naszym wykresie i pociąga za sobą odpływ rezerw z banku centralnego. Na odwrót nadwyżka w bilansie płatniczym odchyla kurs waluty krajowej w górę i tym samym kurs waluty obcej w dół od kursu centralnego i wywołuje wzrost urzędowych rezerw dewizowych banku emisyjnego.
Powyższe rozważania doprowadzają do sformułowania jednej z podstawowych przesłanek sprawnego funkcjonowania systemu kursów sztywnych. Chodzi bowiem o nasycenie międzynarodowego systemu pieniężnego rezerwami.
W rezultacie więc buforem, który osłania opisywany stały kurs i również wymienialność, są rezerwy banków centralnych. To one w zależności od stanu bilansu płatniczego zwiększają się lub zmniejszają, absorbując w ten sposób finansowe wstrząsy płynące z zewnątrz które mogłyby podważyć stałość kursu.
Kurs sztywny niewątpliwie narzuca stosującym go krajom podporządkowanie polityki emisyjnej wymogom polityki stabilizowania kursu przez interwencyjne operacje kupna czy sprzedaży dewiz, przez co ilość pieniądza w obiegu jest w znacznej mierze wyznaczana przez czynniki zewnętrzne. Pojedynczy kraj musi się dostosować do tempa przyrostu masy pieniężnej narzucanego przez kraj wiodący, którego waluta jest składnikiem rezerw dewizowych grupy krajów lub całego świata.
W przypadku napływu dewiz bank centralny stosuje operacje "sterylizowania" takich napływów tj. sprzedaż bonów skarbowych, papierów wartościowych rządu lub własnych. Jest to jednak operacja, która stosowana przez dłuższy okres czasu podtrzymuje i umacnia powód, dla którego dewizy napływają, a mianowicie rozpiętość miedzy tempem inflacji w kraju i zagranicą.
Jeszcze dotkliwiej odczuwane są skutki zmniejszania się posiadanego poziomu rezerw w przypadku deficytu płatniczego. Dlatego system kursu sztywnego stawia przed danym krajem przede wszystkim problem zapewnia sobie płynności w rozliczeniach z zagranicą.
O poziomie płynności zewnętrznej kraju natomiast decyduje z jednej strony wielkość jego rezerw dewizowych poszerzona o możliwość szybkiego zmobilizowania szybkich środków kredytowych z zagranicy, z drugiej zaś - wielkość jego obrotów ze światem zewnętrznym.
W porównaniu z systemem kursów zmiennych, system kursu stałego funkcjonuje o tyle inaczej, że redukuje rangę polityki pieniężnej, a na czoło wysuwa politykę fiskalną jako najważniejsze narzędzie polityki gospodarczej.
Po dokonaniu analizy systemów kursów stałych i wspomnianego systemu zmiennego, chciałabym powrócić do wspomnianych na początku mojej pracy kryteriów, jakimi kierują się poszczególne kraje przy wyborze jednego z nich. Zarówno literatura teoretyczna jak i badania empiryczne dość zgodnie uwypuklają wyżej wymienione determinanty wyboru, jako mające dla tego wyboru znaczenie zasadnicze.
W krajach, które charakteryzuje znaczne otwarcie gospodarki na świat i tym samym wysoki udział handlu zagranicznego w produkcie społecznym, wahania kursu walutowego wywołują silne i szybko odczuwalne zmiany na rynku wewnętrznym, zarówno w kierunku inflacyjnym, jak i deflacyjnym. Gwałtownie zmienia się też wtedy, zarówno na korzyść, jak i niekorzyść względna rentowność gałęzi eksportowych i konkurujących z importem w porównaniu z gałęziami nastawionymi głównie na rynek krajowy i nie wystawionymi bezpośrednio na wpływ zagranicznej konkurencji.
Jeśli chodzi o bilans płatniczy, to łatwiej jest tutaj przywracać równowagę zewnętrzną za pomocą deflacji wewnętrznej bez zmiany kursu niż w gospodarce z małym udziałem handlu zagranicznego w globalnym produkcie społecznym.
W tym drugim przypadku, gdy udział importu w produkcie społecznym jest mały, a więc generalnie mała jest skłonność do importu, deflacja musiałaby być bardzo silna, aby deficyt handlowy mógł zostać wyeliminowany.
Z tych względów kraj z dużym udziałem handlu zagranicznego w produkcie społecznym bardziej skłonny jest przyjąć kurs sztywny, natomiast kraj z małym jego udziałem będzie preferował kurs giętki, ponieważ ten da mu swobodę w polityce wewnętrznej, a destabilizujący wpływ oscylacji będzie wewnętrznie stosunkowo mniej odczuwalny.
Wielkość kraju stoi najczęściej jednak w proporcji odwrotnej do udziału handlu zagranicznego w produkcie.
Rozmiar kraju sam w sobie jest czynnikiem często wiążącym przy wyborze mechanizmu kursowego. W przypadku krajów dużych i wiodących w światowej produkcji, przy wyborze własnych rozwiązań kursowych opowiadają się one za kursem zmiennym, gdy kraje małe raczej za stabilnym kursem.
Gospodarki dużych krajów, jak wcześniej zaznaczono, często odznaczają się tym, że handel zagraniczny stanowi mniejszą część ich dochodu narodowego, to znaczy przeważnie mniejsza część ich produktu podlega wymianie na towary zagraniczne, niż dzieje się to w kraju małym. Kraje duże są również mniej wrażliwe na wahania kursu niż kraje małe.
Przeważnie też w dużym kraju wewnętrzne priorytety, jak na przykład wielkość zatrudnienia, mają większe znaczenie niż problem stabilizacji kursu. Poza tym, obszar wielki obejmuje często regiony o nierównym poziomie rozwoju. Polityka gospodarcza w takim przypadku jest więc silnie zróżnicowana, stosownie do lokalnych warunków. Trudno więc w takiej sytuacji regulować stan bilansu płatniczego za pomocą inflacyjnych i deflacyjnych działań wewnętrznych. Tak więc wybór po raz kolejny przemawia za przyjęciem kursu płynnego jako samoczynnego regulatora, który daje większy stopień swobody wewnętrznej kraju.
Od razu należy jednak zrobić zastrzeżenie, że w przypadku kraju o niskim poziomie rozwoju gospodarczego kryterium trzecie omawiane niżej, może przeważyć szalę na rzecz kursu sztywnego.
Duże znaczenie ma to, czy produkcja w danym kraju jest zróżnicowana czy mało zróżnicowana np. monokulturowa. Ten czynnik ma bezpośredni związek ze stopniem elastyczności cenowej popytu na eksport tego kraju ze strony świata zewnętrznego oraz stopniem elastyczności podaży towarów na eksport.
Przy silniejszym zróżnicowaniu oferty eksportowej mały ruch kursu ma duży wpływ na wartość eksportu. W przeciwieństwie do tego gospodarka o małym zróżnicowaniu produkcji jest podatna na destabilizujące wpływy zewnętrzne, ponieważ nawet silna obniżka kursu słabo wpływa na ilościowy wzrost eksportu. Tak więc zarówno cenowa elastyczność popytu ze strony zagranicy, jak i cenowa elastyczność podaży towarów na eksport jest mała. Spadek kursu obniża przychody netto z eksportu, a podnosi ceny towarów importowanych.
A zatem można oczekiwać, ze gospodarka o niskim stopniu dywersyfikacji produkcji wybiera raczej kurs sztywny, a kraj wysoko rozwinięty, o silnym zróżnicowaniu oferty eksportowej, kurs płynny.
Ekstremalne tempo inflacji - rozumie się tu jako zarówno ponadprzeciętne wysokie, jak i wyjątkowo niskie jej tempo.
W obu wypadkach - chociaż z pozoru wygląda to jak paradoks - rezultat jest ten sam. Kurs płynny w pierwszym przypadku może być nieuchronny, dlatego że kończą się rezerwy i zewnętrzne źródła finansowania, a w drugim przypadku może to być jedyny skuteczny sposób ochrony przed napływem inflacji z zewnątrz w związku z chroniczną nadwyżką w bilansie płatniczym.
Przy zliberalizowanych obrotach kapitałowych, wielkich strumieniach przepływających przez międzynarodowy rynek, ich dużej wrażliwości na zmiany stóp procentowych i spodziewanych zmianach kursu, narodowe rynki są ciągle narażane na gwałtowne przypływy i odpływy. Warunki te nie należą do sprzyjających w utrzymaniu stałego kursu.
Podatność na tego rodzaju wstrząsy jest w poszczególnych krajach różna i zależy od całego szeregu czynników, wśród których znajdują się takie, jak stopień otwarcia rynku, ogólne perspektywy gospodarcze kraju, stabilność narodowej jednostki pieniężnej, tradycje itp.
Odzwierciedla się w udziale lokat zagranicznych w aktywach i pasywach systemu bankowego, to jest we względnej wielkości funduszy trzymanych przez banki tego kraju za granicą oraz funduszy trzymanych przez zagranicę w bankach tego kraju.
Kraje, których gospodarki odznaczają się wysokim stopniem zintegrowania finansowego z innymi krajami, jak wykazują doświadczenia ostatnich lat odznaczają się skłonnością do stosowania mechanizmu kursu płynnego.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"