Ryzyka objęte ochroną ubezpieczeniową
Najbardziej ogólnie rzecz ujmując, ryzykiem nazywamy możliwość nastąpienia określonego zdarzenia, wypadku lub szkody losowej. W tym sensie termin ryzyko jest synonimem niebezpieczeństwa zagrażającego obiektom lub osobom. W praktyce ubezpieczeniowej można spotkać podział ryzyk na obiektywne i subiektywne. Podział ten wynika z okoliczności związanych z realizacją niebezpieczeństwa. Ryzyko jest obiektywne, jeżeli źródłem jego istnienia są fizyczne właściwości ubezpieczonego obiektu. Natomiast ryzyko jest subiektywne, jeśli tkwi ono w osobie właściciela danego obiektu. Ryzyko może oznaczać również ilościową ocenę stopnia możliwości nastąpienia szkody losowej w danym obiekcie lub nieszczęśliwego wypadku, z tym że wielkość ryzyka zależy również od oczekiwanej intensywności działania danego zdarzenia losowego.
Zdarzenie losowe powstaje w wyniku działania przyczyn ubocznych działających odmiennie w każdym indywidualnym zjawisku w przeciwieństwie do przyczyn głównych, które działają zawsze i w ten sam sposób w każdym poszczególnym zjawisku. Wypadek losowy stanowi zdarzenie losowe powodujące bądź szkodę majątkową, bądź utratę życia, zdrowia lub zdolności do pracy człowieka. Jako szkodę losową traktować należy szkodę majątkową powstałą w wyniku wypadku losowego. Potocznie określana jest mianem nieszczęśliwego wypadku. Sprawą nie budzącą wątpliwości jest fakt, iż ochrona ubezpieczeniowa dotyczy zdarzeń losowych, a więc takich, których z góry nie da się przewidzieć. Z reguły nie są objęte ubezpieczeniem np. straty wynikające z normalnego zużycia przedmiotów lub takie, które powstały jeszcze przed zawarciem umowy ubezpieczenia. Z ubezpieczenia są wyłączone również szkody, które nastąpiły wskutek świadomego działania osób ubezpieczonych, chyba że postępowanie takie miało na celu zmniejszenie innych szkód. Zatem z ubezpieczenia wyłączone są wszystkie wypadki nielosowe rozmyślnie spowodowane przez ubezpieczonych, a nawet w pewnych sytuacjach wynikłe wskutek ich rażącego niedbalstwa. Ponadto w przepisach dotyczących danego ubezpieczenia mogą być wyłączone niektóre obiekty a także pewne wypadki losowe np. takie, którym odpowiada wyjątkowo wysokie ryzyko, albo dla których wysokości ryzyka nie da się ustalić. Wypadki losowe objęte ochroną ubezpieczeniową, a więc wypadki, za które zakład ubezpieczeń na mocy istniejących przepisów musi wypłacić odszkodowanie lub świadczenie, nazywamy wypadkami ubezpieczeniowymi. Systematyka wypadków losowych i związana z nią systematyka wypadków ubezpieczeniowych ma poważne znaczenie praktyczne. Prawidłowo zbudowana systematyka ułatwia analizę przyczyn wypadków ubezpieczeniowych, a to z kolei stanowi podstawę do planowania działalności zakładu ubezpieczeń w zakresie szeroko pojętej prewencji ubezpieczeniowej.
Najczęściej wypadki losowe dzieli się na dwa zasadnicze typy. Jeden to klęski żywiołowe, wynikające z działania sił przyrody. Drugie zaś to nieszczęśliwe wypadki wynikające z działania człowieka. Ten prosty podział okazuje się niewystarczający by wyczerpująco określić omawiane pojęcia. Nie wszystkie bowiem zdarzenia losowe o charakterze przyrodniczym mogą być nazwane klęskami żywiołowymi i odwrotnie. Liczne wypadki mające źródło w warunkach środowiska lub ustroju społecznego, mogą wywierać skutki o charakterze klęsk żywiołowych np. katastrofy komunikacyjne, pożary o dużym zasięgu działania.
W nauce wykształcił się następujący podział wypadków losowych:
a) klęski i inne wypadki żywiołowe o dużym zakresie działania,
b) wypadki, których źródłem są konflikty społeczne i czyny niedozwolone,
c) awarie i inne wypadki techniczne,
d) wypadki komunikacyjne,
e) wypadki w zatrudnieniu powodujące śmierć lub trwałe inwalidztwo.
W praktyce ubezpieczenia dzielone są z uwzględnieniem zarówno przedmiotu jaki niebezpieczeństw objętych ochroną ubezpieczeniową. Biorąc pod uwagę te kryteria rozróżniamy następujące podstawowe rodzaje ubezpieczeń:
a) ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych,
b) ubezpieczenie transportowe,
c) ubezpieczenie pojazdów samochodowych od uszkodzeń,
d) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej,
e) ubezpieczenie od kradzieży z włamaniem i rabunku.
Ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych obejmuje prawie wszystkie niebezpieczeństwa, które mogą dotknąć wszelkich przedmiotów materialnych a więc zarówno ryzyka pożaru, uderzenia pioruna, różnego rodzaju wybuchy, szkody spowodowane przez huragan, powódź, lawiny, trzęsienie, zapadanie i osuwanie się ziemi, upadek lub przymusowe lądowanie statku powietrznego. W zakresie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń znajdują się z reguły koszty ratunku i uprzątnięcia pogorzeliska, itp. W ubezpieczeniach transportowych zakład ubezpieczeń odpowiada za wszelkie szkody losowe jakie mogą się zdarzyć w czasie transportu lądowego, morskiego, rzecznego, itp. wskutek zderzenia się, zatonięcia lub najechania na mieliznę środków transportu, pożaru, uderzenia pioruna, kradzieży, itp. W ubezpieczeniu pojazdów samochodowych od uszkodzeń do zakresu odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń wchodzą wszelkie szkody, jakie mogą dotknąć ubezpieczony pojazd wskutek wypadku losowego. Dotyczy to: pożaru, pioruna, wybuchu, zderzenia, kradzieży, rabunku, uszkodzenia przez inne osoby. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej obejmuje ubezpieczenie OC ogólne. To ubezpieczenie zawierają przedsiębiorstwa przemysłowe, handlowe, transportowe, zakłady usługowe, właściciele nieruchomości. Specyficznym ubezpieczenie jest ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów samochodowych oraz ubezpieczenie OC rolników. Ubezpieczenia te są ubezpieczeniami obowiązkowymi.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"