Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

Rynek kapitałowy w strukturze gospodarki kapitałowej Rynek pieniężny - cechy: podmiotami na tym rynku są instytucje zaufania publicznego (banki) i odgrywają uprzywilejowaną rolę w systemie przedmiotem obrotu są instrumenty pieniężne, finansowe krótkoterminowe tj. pieniądz, waluta, papiery wartościowe krótkoterminowe (weksle, bony, czeki). Przyjmuje się, że termin zapadalności instrumentów rynku pieniężnego nie przekracza roku, w przeciwieństwie do kapitałowego transakcje mają charakter hurtowy, w przeciwieństwie do kapitałowego, gdzie transakcje mają charakter detaliczny i gdzie instrumenty są imiennie przyporządkowane miejsce dokonywania transakcji na rynku pieniężnym - nie ma wyodrębnienia terytorialnego. Na rynku kapitałowym występuje wyodrębnienie terytorialne (giełda papierów wartościowych – instytucjonalna forma rynku kapitałowego) Giełda papierów wartościowych (kapitałowa) jest to zinstytucjonalizowana forma rynku jest to pewien system transferów strumieni finansowych, czyli przekształcania strumieni krótkookresowych na długookresowe system ten obejmuje: o uczestników obrotu o instrumenty o system dokonywania transakcji o system wyceny instrumentów o podsystem realizacji transakcji Najważniejsze funkcje giełdy mobilizacja kapitałów (zbiera się drobne środki finansowe i zmienia się ich charakter na inwestycje) emitenci papierów wartościowych (S.A. itp.) emitując papiery wartościowe ściągają do siebie kapitał selekcyjna – słabe spółki, które nie wykazują dobrych WF są wyceniane negatywnie i tym sposobem spółka upada lub zostaje wycofana z obrotu regulacyjna – dzięki giełdzie następuje przepływ strumieni finansowych, które kierowane są tam, gdzie wzrastają kursy, a wycofywane z tych spółek, w których kursy spadają rozprzestrzeniania prywatnej własności wyceny giełdowej – giełda jest najlepszą metodą wyceny, bowiem zakłada, iż jest najbardziej zbliżona do rynku doskonałego (jeżeli wzrasta podaż, to cena spada, a cena ta to kurs papieru wartościowego) Rynek kapitałowy i giełda jest wytworem rozwiniętej gospodarki rynkowej. Giełda obejmuje następujące elementy: uczestników obrotu giełdowego o inwestorów długoterminowych liczy na wzrost kursów z tytułu wzrostu wartości o spekulanci (gracze giełdowi krótkookresowi) – nie orientuje się na wartośćo , ale na krótki okres czasu, w którym występują wahania cykliczne kursu (oscylacja) o emitenci – wszyscy ci, którzy chcą ściągnąćo kapitały za pomocą emisji papieru wartościowego i dopuszczenia go do publicznego obrotu o instytucje finansowe (biura maklerskie, banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, powiernicze, towarzystwa leasingowe) – muszą tworzyćo rezerwy w postaci papierów wartościowych o podmioty niefinansowe – nabywają papiery wartościowe w sobie znanym celu o inwestorzy indywidualni (osoby fizyczne) i inwestorzy instytucjonalni (podmioty gospodarcze, które nabywają papiery na rachunek podmiotu gospodarczego) instrumenty (przedmiot obrotu) o papiery wartościowe (dokumenty stwierdzający coś) § papiery udziałowe (stwierdzające udział w S.A. i temu udziałowi przypisane są 3 prawa: dywidenda, prawo głosu na WZA i prawo pierwokupu nowych emisji) § papiery dłużne – stwierdzające wierzytelność§ finansową (którą określa termin zapadalności oraz wysokość§ i sposób naliczania odsetek) o prawa (umowy dwustronne) o dokumenty wspólnego inwestowania (jednostki uczestnictwa w funduszach) o instrumenty pochodne, które mogą byćo dopuszczone do obrotu publicznego tak jak papiery wartościowe § opcje § kontrakty terminowe § warranty (prawa warunkowe) o instrumenty hybrydowe (np. opcje od opcji) o instrumenty nierzeczywiste o jednostki uczestnictwa w funduszach – powstaje fundusz z wkładów inwestorów, fundusz emituje jednostki uczestnictwa, zgromadzone pieniądze inwestuje, a uczestnikom wypłaca zyski z tych inwestycji w różny sposób (np. dywidenda, kumulacja, nadwyżka) formy transakcji – rodzaje działalności na giełdzie o długoterminowe lokaty o trading (spekulacja) – najczęściej krótkoterminowe z motywem zysku z tytułu wahań kursowych o hedging (zabezpieczenie przed ryzykiem) § portfel inwestycyjny – tak dobrać§ walory, aby wyeliminować§ ryzyko strat § ubezpieczenie o arbitraż – wyrównywanie cen między różnymi giełdami i między różnymi instrumentami o tej samej bazie Realizacja transakcji giełdowych może odbywać się w 3 trybach: transakcje kasowe (gotówkowe) transakcje terminowe – przesunięty termin płatności za zrealizowaną transakcję. Opóźnienie może wynikać z systemu realizacji rozliczeń (OTP – Odroczony Termin Płatności) lub z kredytowania transakcje kredytowe – płaci się natychmiast, ale ze środków obcych Struktura rynku papierów wartościowych Biura maklerskie są uczestnikami publicznego obrotu giełdowego papierami wartościowymi. Osoby fizyczne nabywają lub sprzedają papiery wartościowe za pośrednictwem biur maklerskich. Istotną rolę pełni tu KDPW – Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Jest to S.A. zależna, powołana do tego aby gromadzić papiery wartościowe w sensie fizycznym i umownym (jako zapis komputerowy) i do tego, aby rozliczać transakcje zawarte na giełdzie (rozliczać biura maklerskie) KDPW prowadzi osobny depozyt dla każdego biura. Rozliczeniami pieniężnymi zajmuje się bank rozliczeniowy i chodzi o rozliczenia tylko i wyłącznie biur maklerskich. Zleceniobiorcy rozliczają się tylko z biurem maklerskim. U ustawie przyjmuje się, że KDPW ma 3 dni robocze na dokonanie rozliczenia finansowego. Od czerwca 1999 funkcjonuje system D3, który mówi w następujący sposób. Za pośrednictwem biura maklerskiego pieniądze są przekazywane 3 dni po transakcji. To oznacza, że uwolniona gotówka jest dostępna z opóźnieniem. Biuro maklerskie może dokonywać transakcji w swoim imieniu lub osób trzecich. Może więc to być działalność maklerska i dealerska. Osoby reprezentujące zleceniodawców to brokerzy. Maklerzy to osoby reprezentujące biuro maklerskie i którzy nabywają i zbywają papiery wartościowe w swoim lub cudzym imieniu. W Polsce występują jeszcze doradcy inwestycyjni. Rolą ich jest nie uczestnictwo w publicznym obrocie lecz doradzanie w podejmowaniu czynności inwestycyjnych Rynek byka i rynek niedźwiedzia. Są to określenia stanu rynku: byka – gdy kursy wzrastają, niedźwiedzia – gdy spadają Gra spekulacyjna Polegać może na: grze na wzrost kursu – długa sprzedaż – jest grą naturalną grze na spadek kursu – krótka sprzedaż – pożyczamy papier, sprzedajemy pożyczony papier za 120, odkupujemy za 100 i mamy zysk 20-koszty pożyczenia – ten rodzaj jest bardziej rentowny Instrumenty rynku kapitałowego Instrument Jest to kontrakt skuteczny prawnie powodujący zmianę w aktywach finansowych. Kontrakt jest to pewna umowa i musi być to umowa pisemna. Zmieniający aktywa finansowe oznacza: zmiana właściciela zmienia się charakter pieniądza (z długoterminowego na krótkoterminowy lub odwrotnie) zmiana postaci (np. pieniądz w akcje) Najważniejsze cechy instrumentu finansowego, który został dopuszczony do publicznego obrotu: muszą być wystandaryzowane – tworzy się standard papieru wartościowego musi być to „towar” jednorodny to musi być towar „masowy” musi być wycecnialny, tzn. mieć wartość wewnętrzną, która odpowiada cenie, a cena = kurs, a kurs = wartość kurs przewidywalny – zmiany kursu, ceny muszą być przewidywalne, co oznacza, że kursy mogą wzrastać i spadać. Zmiany kursów są to wahania cykliczne i noszą nazwę gry spekulacyjnej: na krótką sprzedaż i długą. Instrumenty rynku kapitałowego można podzielić na: dopuszczone do publicznego obrotu i niedopuszczone do publicznego obrotu instrumenty klasyczne (akcje, obligacje) i nowoczesne (opcje, instrumenty hybrydowe) Papiery wartościowe można podzielić na: papiery udziałowe papiery dłużne Instrumenty udziałowe Jest ich kilkanaście. Najbardziej znane to akcje. Nazwa pochodzi o akcjo. Są papierem wartościowym bezczasowym (bez terminu realizacji) i określającym cząstkowy udział w majątku spółki. Każdej akcji przypisane są co najmniej 3 atrybuty: prawo do dywidendy, czyli udziału w zysku netto S.A. Wysokość dywidendy ustalana jest przez WZA prawo do uczestnictwa w WZA z prawem głosu. Przyjmuje się, że w spółkach dużych pakiet kontrolny stanowi kilkanaście % akcji. W spółkach bardzo dużych pakiet kontrolny stanowi poniżej 5%. Większość sprzedaży akcji w spółkach dużych związana jest z umowami warunkowymi prawo poboru nowych emisji akcji – prawo pierwokupu nowych emisji akcji Istnieją różne rodzaje akcji: zwykłe i uprzywilejowane (może dotyczyć prawa dywidendy lub co do prawo głosu, może dotyczyć podziału w przypadku bankructwa) – w Polsce tylko zwykłe imienne (na płaszczu akcji jest napisany kto jest właścicielem)i na okaziciela Zbycie akcji imiennej wymaga zgody WZA aportowe i gotówkowe­ pojedyncze i zbiorowe – w Polsce handluje się pojedynczą zamienne ogołocone pierwszorzędne – najlepszych spółek, tzw. blue chips – notowane w Polsce na rynku podstawowym i wchodzą w skład indeksu WIG20. Indeks ten jest indeksem WGPW największych spółek wybieranym wg 2 kryteriów: o kapitalizacji majątku o płynności drugorzędne groszowe – penny stock venture capital – akcje ryzykowne – spółek obarczonych dużym ryzykiem. Pojawiły się w 1948 w USA i związane są z Doliną Krzemową akcje pracownicze – akcje dla pracowników danej firmy Akcje mogą być dopuszczone do publicznego obrotu jeżeli spełniają kila wymogów: zwykłe (nie uprzywilejowane) remitent musi spełnić warunki dopuszczenia do publicznej emisji, m.in.: o ustalićo cenę emisyjną akcji o sporządzićo prospekt emisyjny – ustawa mówi, że prospekt musi byćo sporządzony przez każdego emitenta dopuszczonego do publicznego obrotu. Najważniejsze elementy prospektu: § dane o spółce § stan majątkowy § wyniki finansowe emitenta § bilans, RZiS i przepływy pieniężne § biznes plan § opinie audytorów § informacje o emisji Atrybuty akcji dopuszczonych do publicznego obrotu: cena emisyjna ustalona przez emitenta – cena, po jakiej nabywa się akcje na rynku pierwotnym wartość akcji, czyli ułamkowa część wartości spółki przypadająca na jedną akcję Okres akomodacji – okres dostosowania się kursu do obiektywnej wyceny giełdowej. Liczy się od wejścia spółki na giełdę po koniec pierwszego cyklu. Inne papiery udziałowe – zamienniki akcji prawa poboru i prawa do nowych akcji – emitowane przez S.A., dopuszczone do publicznego obrotu, emitowane na określony czas, istnieje bowiem zasada, że spółka musi podjąć uchwałę o emisji nowych akcji, dopuszczenie wymaga przejścia całej procedury sądowej i administracyjnej, która trwa od kilku do kilkunastu miesięcy. Od podjęcia decyzji do momentu zatwierdzenia jej przez sąd spółka może wyemitować zamienniki tych nowej serii. W momencie zarejestrowania nowej emisji czas życia tych praw upływa i stają się one nową emisją akcji. o Prawa poboru należą tylko i wyłącznie do dotychczasowych akcjonariuszy. Nabyćo prawa do nowych akcji może każdy. o Prawu poboru i prawu do nowych akcji nie przynależy dywidenda, ale w większości przypadków przynależy prawo głosu na WZA. o Prawa te stanowićo mogą samoistny instrument publicznego obrotu – mogą byćo notowane na giełdzie na ogólnych zasadach ADR – amerykańskie kwity depozytowe, GDR – globalne kwity depozytowe – ich istnienie wynika z tego, iż nabyć akcje polskich spółek może tylko obywatel polski, mający rachunek w polskim biurze maklerskim. Są to zamienniki akcji polskich spółek notowane na giełdach światowych. Pojawiły się w 1995r. za sprawą spółki EXBUD (prezes M. Skibiedrow). Ok. 50 spółek wyemitowało już ADR i GDR. Niektóre z nich notowane są niezależnie od akcji na polskiej giełdzie, ale większość ma charakter zależny. Ta zależność najczęściej polega na tym, że jeżeli spada cena danej spółki na giełdzie amerykańskiej, to w Polsce na drugi dzień także spadają ceny. Te instrumenty wykorzystywane są do arbitrażu międzygiełdowego. Powszechne świadectwa udziałowe i NFI – wiążą się z prywatyzacją. Powstały z tytułu prywatyzacji gospodarki w Polsce i zostały zainicjowane przez ministra Lewandowskiego. Świadectwo udziałowe stwierdzało udział w majątku narodowym. Było jednym ze zmaterializowanych papierów wartościowych. Świadectwa udziałowe można było sprzedać w BM, dać w prezencie, sprzedać u konika, wymienić na akcje NFI. Powstanie NFI było kolejnym etapem prywatyzacji. Powstało 11 NFI z kapitałem wniesionym przez Skarb Państwa w kwocie 300.000 PLN na każdy fundusz, a dodatkowo do każdego funduszu Skarb Państwa wniósł akcje prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych, tzw. spółek parterowych i było ich 512. Powszechne świadectwa udziałowe notowane były na giełdzie jako papiery udziałowe od 1996r. do końca grudnia 1998r. NFI notowane są od 12.VI.1997r. Jednocześnie notowane były na giełdzie NFI i świadectwa udziałowe i akcje spółek parterowych fundusze inwestycyjne, powiernicze, emerytalne - związane są z funduszami powierniczymi. Istotą ich jest gromadzenie środków w postaci udziału w funduszu i udział ten nazywa się jednostką uczestnictwa. Są one nabywane przez biura maklerskie i jednostki te są umarzane. Jednostek uczestnictwa nie można sprzedać. Można się tylko wycofać z funduszy, czyli umorzyć jednostkę. Pierwszym funduszem był PIONIER. Fundusze emitować mogą certyfikaty inwestycyjne. Fundusze otwarte i zamknięte mogą wyemitować papiery wartościowe, które mają nieograniczoną zbywalność. Celem ich jest zysk funduszu. Można je sprzedawać i kupować b/o i mogą być notowane na giełdzie na ogólnych zasadach. Instrumenty dłużne Istotą ich jest stwierdzenie wierzytelności, czyli potwierdzenie zobowiązania emitenta względem nabywcy o istnieniu zobowiązania, najczęściej pieniężnego względem nabywcy instrumentu dłużnego. 3 podstawowe atrybuty instrumentów dłużnych: kwota zobowiązania czas zapadalności (realizacji) instrumentu wysokość oprocentowania, sposób jego naliczania oraz terminy wypłaty Są różne rodzaje obligacji: o stałym oprocentowaniu o zmiennym oprocentowaniu zero kuponowe (bez oprocentowania) – sprzedawane są z dyskontem obligacje Skarbu Państwa obligacje emitowane przez Samorząd Terytorialny (komunalne) obligacje przedsiębiorstw – pierwsze pojawiły się w połowie ’90. Emitentami ich były duże banki, wszystkie browary, Pepsico, euroobligacje – dopuszczone do obrotu w Europie – pierwszym emitentem był BRE obligacje komunalne – większość miast wyemitowało obligacje obligacje ogołocone – bez jakichkolwiek praw, obligacje premiowe obligacje zamienne – najbardziej znana jest emisja przez BH: obligacji na akcje Obligacje spełniają 3 podstawowe funkcje: funkcja lokacyjna funkcja płatnicza funkcja gwarancyjna – stanowią zabezpieczenie Przyjęło się uważać, że obligacje są mniej ryzykowne niż akcje, ale też mają mniejszą potencjalną stopę dochodu. Na WGPW notowane są wyłącznie obligacje skarbowe. Na rynku pozagiełdowym, na rynku międzybankowym i w obrocie prywatnym funkcjonują inne rodzaje obligacji. Jest moda dzisiaj na emisję obligacji. Na WGPW funkcjonuja następujące rodzaje obligacji skarbowych: roczne – dziś ich już nie ma dwuletnie – termin zapadalności 2 lata i o stałym oprocentowaniu ustalanym przez Ministerstwo Skarbu (symbol DOS) dwuletnie o zerowym oprocentowaniu – sprzedawane z dyskontem (symbol OK) o wartości 100zł. trzyletnie (TZ) o zmiennym oprocentowaniu. Oprocentowanie wypłacane co 3 miesiące i liczone tak: rentowność trzynastotygodniowych bonów skarbowych liczona z ostatnich trzech przetargów + marża jednoprocentowa czteroletnie (COI) o zmiennym oprocentowaniu. Liczone: inflacja + marża. Wypłata co rok Wszystkie powyższe można kupić pięcioletnie (OS lub PS) o stałym lub zmiennym oprocentowaniu dziesięcioletnie (DZ) o stałym oprocentowaniu o wartości 1000 PLN, a minimalna kwota transakcji to 1mln i sprzedawane są na przetargach wyłącznie instytujom finansowym Bony skarbowe Są to krótkoterminowe papiery dłużne, emitowane przez Skarb Państwa, sprzedawane na przetargach organizowanych przez NBP lub Ministerstwo Finansów, które odbywają się raz w tygodniu. Uczestniczyć w nich mogą instytucje do tego uprawnione. Bony skarbowe mają na celu zapewnienie płynności Skarbowi Państwa. Mają różną długość: od 1 dnia do 72 tygodniowe. Bony skarbowe i inne papiery dłużne są najczęściej na okaziciela. Są również o charakterze imiennym: Weksle. Jest to zobowiązanie abstrakcyjne. Ma ściśle określoną formę i określony tryb egzekucji i określony tryb przekazywania weksli (indos). Inne papiery dłużne: KWIT – krótkoterminowe weksle inwestycyjno terminowe. Najczęściej termin realizacji 1 lub 3. akcepty bankowe, bony lokacyjne, bony bankowe – są to papiery poświadczające zobowiązania banku względem klienta banku, który zdeponował pieniądze w tym banku Inne instrumenty bankowe o charakterze zobowiązaniowym Kontrakt REPO i REWERS REPO Są to zobowiązania sprzedającego (banku) do sprzedaży i do odkupienia w określonym czasie i po określonej cenie instrumentu będącego podstawą tego kontraktu. Najczęściej tym instrumentem były waluty. Istotą tych kontraktów jest czasowe przeniesienie własności i ma to charakter zwrotny. Kontrakty CA-P i FLOOR Mają charakter zobowiązaniowy. Pojawiły się w ’90 na rynku międzybankowych. Są to umowy o zmianie charakteru wierzytelności, najczęściej dające gwarancje nabywcy, że nie zmienią się warunki nabycia instrumentu bazowego. Nabywając instrument CA-P na kurs dolara 4zł nabywa się gwarancje na zakup dolara po tej cenie, bez względu na kurs. FLOOR to to samo, tylko dotyczy sprzedaży ETF Są to instrumenty o charakterze indeksowym (liczone są na podstawie indeksu jakiejś giełdy – IPU). Są to zazwyczaj jednostki uczestnictwa w funduszu, gdzie zyski liczone są od zmienności instrumentu bazowego. Instrumenty pochodne Instrumenty pochodne powstały już w średniowieczu. Na rynkach towarowych pojawiły się w ’30. Na bankowych są znane od ’40. Na kapitałowych pojawiły się w ’70. Od 1998r. są notowane na WGPW. W Polsce instrumenty pochodne znane są od 1992r. i pierwsze pojawiły się na rynku bankowym, potem na międzybankowym, giełdach towarowych i CETO. Instrumenty pochodne są umową stron stwierdzającą wzajemne rozliczenia lub roszczenia pieniężne bądź stwierdzającą fizyczną dostawę instrumentu bazowego w przyszłości. W Polsce ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi operuje pojęciem prawa pochodne, bo są to prawa, z których część ma charakter majątkowy, a część jest niemajątkowa. Na świecie przyjęło się używać pojęcia derywaty. Instrument pochodny to pewna umowa pomiędzy emitentem a nabywcą (holderem). Umowa stwierdzająca, iż strony zobowiązują się warunkowo lub bezwarunkowo do realizacji tegoż instrumentu pochodnego w przyszłości i po z góry określonej cenie. Istotą instrumentu pochodnego jest to, że jego cena zależy od ceny instrumentu bazowego. Instrumentem bazowym mogą być: kursy akcji, najczęściej akcji notowanych na giełdzie kursy walut np. dolara stopy procentowe, a w szczególności oprocentowanie bonów skarbowych, lokat krótkoterminowych, kredytu refinansowego indeksy giełdowe – wskaźników liczonych wg określonej formuły matematycznej obrazujący zachowanie się giełdy. inne instrumenty pochodne, np. opcje od opcji Instrumentem bazowym jest instrument charakteryzujący się: standaryzacją zmiennością zmiany instrumentów bazowych są przewidywalne, ale zmienność może być zawsze dwukierunkowa W Polsce dopuszczone do publicznego obrotu są: opcje kontrakty terminowe warranty Wszystkie te instrumenty funkcjonują na rynku bankowym i międzybankowym, na CETO, a na WGPW na dzień dzisiejszy notowane są tylko kontrakty terminowe i warranty – nie ma jeszcze opcji. Kontrakty terminowe Są najprostszym instrumentem. Jest to umowa równoważna: emitent i nabywca mają jednakowe prawa. Umowa ta stwierdza, że emitent kupi lub sprzeda holderowi (nabywcy kontraktu terminowego) instrument bazowy w przyszłości po z góry określonej cenie. Kontrakt ten może dotyczyć zarówno sprzedaży instrumentu bazowego jak i obowiązku kupna przez emitenta instrumentu bazowego. Kontrakty terminowe wywodzą się z konieczności zabezpieczenia się przed zmianami instrumentu bazowego w przyszłości. Nabywca kontraktu bazowego uzyskuje pewność, że kupi lub sprzeda instrument bazowy w przyszłości po cenie umownej. Kontrakty terminowe służą więc stabilizacji warunków finansowych, bowiem nabywca uzyskuje pewność co do realizacji transakcji w przyszłości. Cena realizacji umowy nazywa się ceną wykonania. Kontrakty terminowe na WGPW pojawiły się 16.I.1998r. i instrumentem bazowym był indeks WIG20. W przeciwieństwie do kontraktów terminowych na walutę realizacja kontraktów terminowych indeksowych i procentowych nie polega na fizycznej realizacji umowy, ale wyłącznie na dokonaniu rozliczenia polegającego na tym, że liczy się aktualny kurs instrumentu bazowego (KB) minus cena wykonania (CW) zawarta w standardzie kontraktu. Różnica jest zyskiem lub stratą dla nabywcy. KB – CW = zysk/strata Elementem zabezpieczającym realizację transakcji jest depozyt gwarancyjny. Jest to pewien procent wartości instrumentu, który musi uiścić nabywca kontraktu w momencie jego nabycia. Depozyt gwarancyjny jest zabezpieczeniem dla emitenta realizacji umowy, a dla inwestora jest kosztem nabycia kontraktu terminowego. W przypadku kontraktów terminowych depozyt stanowi kilka, kilkanaście % wartości instrumentu, a wartość ta (Wib) liczona jest jako cena instrumentu bazowego (Cib) razy przelicznik złotowy (P) Cib * P = Wib Wysokość tego depozytu uzależniona jest od zmienności kursów instrumentu bazowego. Najniższy depozyt wnosi się przy kursach walut, najwyższa dla akcji. Wysokość tego depozytu jest sprawdzana po każdej sesji, czyli po każdej sesji inwestor musi zwiększyć depozyt lub ma nadwyżkę depozytu. Dodatkowo przyjęto, iż są dwa rodzaje depozytów: uczestnika obrotu giełdowego, a jest nim wyłącznie biuro maklerskie inwestora Na WGPW zadebiutowały kontrakty terminowe na indeks, na walutę. Kontrakty futures są to kontrakty, które są wystandaryzowane i notowane na giełdach. Na rynku bankowym występują również kontrakty forwards, które najczęściej są niewystandaryzowane. Kontrakty terminowe służą minimalizacji ryzyka zmienności kursu instrumentu bazowego. Tak jak wszystkie pozostałe instrumenty pochodne wykorzystywane są w transakcjach zabezpieczających, czyli hedgingu, a dokładniej przy budowie portfela inwestycyjnego przy czymś, co się nazywa tworzeniem strategii inwestycyjnych. Kontrakty terminowe mają swoją klasę i termin funkcjonowania na giełdzie. Zakończenie emisji danej serii zbiega się z terminem emisji kolejnej serii kontraktów terminowych Opcje Opcji nie ma jeszcze na WGPW. Występują podobnie jak kontrakty w odmianie dającej prawo kupna (call) instrumentu bazowego po z góry określonej cenie lub sprzedaży (put) instrumentu bazowego po z góry określonej cenie. Opcja jest umową nierównoprawną. Emitent bowiem musi wywiązać się z umowy, natomiast inwestor jest w sytuacji uprzywilejowanej ponieważ może ale nie musi jej zrealizować. Inwestor będzie realizował opcję wtedy, gdy mu się to opłaca, natomiast gdy mu się to nie opłaca nie domaga się od dostawcy realizacji umowy. Opcje występują w dwóch odmianach: europejskiej lub amerykańskiej. Odmiana europejska mówi, że nabywca może, ale nie musi domagać się realizacji umowy w terminie wykonania opcji. Odmiana amerykańska mówi, że inwestor może, ale nie musi jej zrealizować w każdym dowolnym momencie, nie później niż w terminie wykonania. W przypadku opcji zabezpieczeniem realizacji umowy jest premia opcyjna. W przypadku, gdy inwestor nie realizuje umowy przepada mu ta premia. Premia opcyjna przepada nabywcy tylko wtedy, gdy nie zrealizuje opcji w terminie jej wykonania. Wszystkim instrumentom pochodnym towarzyszy zjawisko dźwigni finansowej. Wynika ona z faktu, że nabywając opcję lub inny instrument pochodny nabywa się go za część wartości, za wysokość premii lub depozytu, natomiast zyski liczone są od całej wartości instrumentu. Jest to instrument typowo spekulacyjny. Służy spekulacji z tytułu dźwigni finansowej – potencjalne zyski są zwielokrotnione. Ryzyko instrumentów pochodnych jest prawie zero-jedynkowe. Warranty Pojawiły się w marcu 1998r. Pierwszym instrumentem bazowym były akcje Elektrimu. Później zaistniały warranty indeksowe, oparte o NIF. We wrześniu 99 dopuszczono do publicznego obrotu warranty na sprzedaż. Występują więc warranty na sprzedaż i na kupno. Są dwa rodzaje wariantów: subskrypcyjne – ich istotą jest to, że w standardzie zapewniają fizyczną dostawę instrumentu bazowego. Nabywca warrantu uzyskuje pewność, opcyjnie – istotę jest dokonanie rozliczenia pieniężnego Wararnt jest umową bezwarunkową. Warranty występują zarówno w odmianie europejskiej i amerykańskiej. Na centralnej Tabeli Ofert (CETO) występują te i te. Warranty są obarczone większym ryzykiem i zwiększona stopą zwrotu. W momencie uruchomienia na giełdzie cieszyły się dużym zainteresowaniem. Dzisiaj mniejszy. To dlatego, że emitentem jest BRE Bank. Cena warrantu jest stosunkowo wysoka. Podsumowanie są hitem – instrumenty te dają szansę wysokich zysków rynkiem terminowym zainteresowały się przede wszystkim banki i fundusze powiernicze. Organizacja giełdy papierów wartościowych w Warszawie WGPW powstała w 1991r. na mocy ustawy z marca 1991r. opublikowanej w 1994r. Pierwsze notowanie na giełdzie miało miejsce 16.IV.1991r., a otwarcie 1.VII.1991r. W zasadzie było to nie powstanie giełdy tylko ponowne uruchomienie. Przed wojną funkcjonowało 9 giełd w Polsce. Były to giełdy kapitałowo-pieniężne, a ilość instrumentów była dużo większa niż obecnie. Giełda w Warszawie była uruchomiona jako S.A. z udziałem Skarbu Państwa. Dwie grupy inicjatywne połączyły się. GPW działa jako grupa kapitałowa, w ramach której funkcjonuje: giełda papierów wartościowych – akcjonariuszami giełdy są Skarb Państwa, wszystkie biura maklerskie, banki i niektórzy emitenci krajowy depozyt papierów wartościowych – też S.A., w której GPW ma 60% udziałów – rola jego sprowadza się do dokonywania rozliczeń finansowych dotyczących zakupu i sprzedaży papierów wartościowych przez uczestników obrotu giełdowego. Każdy uczestnik ma swoje konto, na którym lokuje się sprzedaż i nabycie wszelkich instrumentów. KDPW dokonuje również rozliczeń instrumentów spółka stowarzyszona z giełdą o nazwie Centrum giełdowe – to też S.A., w której giełda ma mniejszościowe udziały (24%) – jest to obsługa techniczna giełdy – od czerwca 2000 giełda mieści się w nowym centrum giełdowym Na 1 sesji zadebiutowało 5 spółek: EXBUD, Kable, Krosno, Próchnik i Tonsil. Jeszcze w 1991r. doszły Swarzędz, Żywiec, Wólczanka. Dzisiaj notowane jest ponad 200 spółek, a oprócz tego obligacje skarbowe, instrumenty pochodne (kontrakty terminowe i warranty), obligacje korporacyjne, oraz certyfikaty inwestycyjne funduszu powierniczego Skarbiec. Na początku notowania odbywały się raz w tygodniu. Później 2 razy, a od października 1994r. notowania odbywają się 5 razy w tygodniu. Obroty dzisiaj przekraczają kilkaset milionów zł. Już od 1989r. polska giełda współpracowała z Francuzami i od nich przejęto system organizacji oraz przejęto zasady ustalania kursów i realizacji rozliczeń transakcji. Współpraca była kontynuowana i rezultatem tego jest system Werset. Został wprowadzony w listopadzie 2000r. i obowiązuje do dzisiaj. Podstawowe zasady organizacji rynku kapitałowego w Polsce Giełda Papierów Wartościowych i CeTO (Centralna Tabela Ofert) wzorowana na amerykańskiej giełdzie NASDAQ wszystkie papiery mają charakter zdematerializowany dopuszczenie do publicznego obrotu wymaga spełnienia różnych wymogów (wiarygodność emitenta) ceny (kursy) ustalane są na podstawie zleceń, zgodnie z pewnymi zasadami (algorytmem kursów) i kursy te mogą się zmieniać z sesji na sesję w ramach widełek kursów – na początku widełki te wynosiły +- 10% Istotne zmiany, które nastąpiły po wprowadzeniu notowań ciągłych (1992r., czerwiec) wprowadziły dwoisty system ustalania kursów: tzw. kurs jednolity (inaczej zwany systemem punktowym lub fixingiem) polega na tym, że uczestnicy obrotu składają zlecenia na kupno lub na sprzedaż papierów wartościowych, zlecenia te idą do Warszawy do maklera specjalisty (typowanego przez BM, które opiekuje się daną spółką) i on ustala kurs i wszystkie transakcje na danej sesji w ramach tego systemu zawierane są po tym kursie. Do realizacji tego dochodzi, gdy znajdzie się druga strona, czyli gdy wolumen papierów na kupno jest zgodna z tym na sprzedaż. Gdy zgody nie ma to: może nastąpić interwencja maklera (kupno/sprzedaż) lub redukcja zleceń kupna/sprzedaży lub też zawieranie transakcji może być zawieszone Cechy algorytmu ustalania kursu jednolitego: nowy kurs ma zapewnić maksymalizację obrotu · nowy kurs ma zapewnić· najmniejszą różnicę między popytem a podażą · wszystkie zlecenia po PKC (zleceniu giełdowym po każdej cenie, składane wtedy, gdy nabywca lub sprzedający jest zdeterminowany – chce kupić· /sprzedaż niezależnie od kursu) winny być· zrealizowane · kursy muszą się mieścić· w widełkach Przeciwieństwem zlecenia PKC jest zlecenie z limitem ceny (Li). Limit stanowi górną granicę (w przypadku kupna) lub minimalny kurs (w przypadku sprzedaży) po jakim zleceniodawca chce sprzedać dany papier. system notowań ciągłych – w trakcie sesji składane mogą być zlecenia po różnych cenach, ale w ramach obowiązujących widełek. Do zawarcia transakcji dochodzi w czasie rzeczywistym lub zbliżonym do niego. Zawarcie transakcji następuje, gdy: znajdzie się druga strona zlecenia zgodność kursów w obu zleceniach kolejność zgłoszeń Po przejęciu sprzętu od Francuzów okazało się, że komputery są niesprawne, łączność jest najsłabszym ogniwem (TPSA), a system ten niósł mało informacji o spółkach. W 1995r. zaczęto myśleć o wprowadzeniu nowego systemu rozliczeń. W 1998r. podpisano umowę z giełdą paryską i firmą Euronet na nowy system rozliczeń giełdowych. Nazwano go Warset. System ten funkcjonował w Lyonie i na innych giełdach w Europie. Warset System zakładał, że miał być systemem pojemnym, niezawodnym, miał zapewniać wydajność i umożliwić wprowadzenie opcji do publicznego obrotu, instrumentów hybrydowych i umożliwić dostęp bezpośredni do maklera uczestniczącego w sesji. System składa się z dwóch podsystemów: WAN – systemu centralnego z centralnym serwerem i systemem transmisji do biur maklerskich poprzez światłowody i satelitę LAN – warset w biurze maklerskim – obejmujący serwer, stanowiska dyspozytorskie, przepływ informacji, zleceń, kursów Warset wprowadził istotne zmiany w: harmonogramie sesji rodzajach zleceń wprowadził nowe widełki kursów nowe informacje Harmonogram sesji giełdowej W kwietniu 2000r. dokonano pierwszej modyfikacji harmonogramu. Już w poprzednim systemie spółki podzielono na parkiety: podstawowy – dla najlepszych spółek rynek równoległy – trochę gorsze spółki rynek wolny – najgorsze spółki i najsłabsze W zależności od parkietu występują różne kryteria dopuszczenia do publicznego obrotu. Dotyczą one kapitału, zysku, wielkości emisji i innych. Do rynku podstawowego przypisano system notowań ciągłych. Dla równoległego wprowadzono system z dwoma fixingami, a dla wolnego system z jednym fixingiem. 8 kwietnia 2000r. zlikwidowano notowania z 1 fixingiem i przeniesiono wszystkie spółki notowane w tym systemie do notowań z 2 fixingami Harmonogram systemu notowań ciągłych W ramach tego systemu notowane są akcje i ich zamienniki: akcje spółek wchodzących w skład indeksu WIG20, TECHWIG oraz NFI, a także obligacje skarbowe, certyfikaty inwestycyjne i zamienniki akcji spółek, które są notowane w tym systemie Sesja podzielona jest na fazy i rozpoczyna się o 8 i jest to faza składania zleceń do Warszawy na giełdę przez BM. Zlecenia te są wystawiane na podstawie zleceń klientów. O godz. 10 dla akcji i o 9 dla kontraktów terminowych jest faza fixingu (faza ustalenia kursu jednolitego). Kurs fixingu jest kursem otwarcia w następnej fazie, którą są notowania ciągłe. W fazie tej zlecenia składane są on-line. O godz. 16 kończy się faza notowań ciągłych i jest faza składania zleceń na fixing na zamknięcie i od 16:10 jest ten fixing i ostatnią fazą jest faza składania zleceń na następną sesję Harmonogram systemu z dwoma fixingami 8:00 – składanie zleceń 11:00 – interwencja 11:15 – ustalanie fixingu dogrywka polegająca na tym, że w trybie on-line składane są zlecenia bezpośrednio przez BM do giełdy, zlecenia wyłącznie po kursie jednolitym i do zawarcia transakcji dochodzi, jeżeli po tym kursie znajdzie się przeciwstawna strona transakcji 11:45 – faza składania zleceń na fixing na zamknięcie faza interwencji maklera 15:00 – fixing 15:30 – dogrywka składanie zleceń na następną sesję W systemie tych notowań notowane są wszystkie pozostałe instrumenty Warset wprowadził nowe widełki kursów: notowania ciągłe dla akcji i kontraktów terminowych +-15% dla obligacji +-5% dla wariantów oraz praw poboru nie ma limitu kursów 2 fixingi akcje +-10% dla każdego fixingo prawa poboru – b/o W szczególnych sytuacjach widełki mogą być rozszerzane, o czym decyduje zarząd, komisja papierów wartościowych i giełd Rodzaje zleceń w systemie WARSET System ten wprowadził nowe rodzaje zleceń. W poprzednim systemie funkcjonowały: zlecenia z limitem ceny (Li)– z limitem ceny na kupno i z limitem ceny na sprzedaż. Limit ceny kupna oznacza maksymalny kurs, po jakim inwestor gotów jest kupić dany papier wartościowy na danej sesji, czyli oznacza, że kupi papier wartościowy po każdej niższej cenie niż cena limitu. Limit ceny na sprzedaż oznacza dolną granicę ceny, po jakim gotów jest sprzedać inwestor dany papier wartościowy na danej sesji – do transakcji dojdzie, jeżeli znajdzie się druga strona zlecenia po cenie wyższej lub równej limitowi. Zlecenia z limitem ceny wymagają od inwestora przewidywania ceny, jaka będzie miała miejsce na danej sesji. Zlecenia te są zleceniami bezpieczniejszymi, ponieważ inwestor decyduje, po jakiej cenie opłaca mu się sprzedać lub kupić. Zlecenia z limitem ceny na akcje podawane są w złotówkach. W przypadku zlecenia sprzedaży oznacza dla inwestora minimalną cenę, po jakiej jest w stanie sprzedać. W przypadku kontraktów terminowych limity podaje się w punktach, w przypadku obligacji w procentach cen nominalnych. zlecenia po każdej cenie (PKC) – bez limitu ceny – zlecenia do inwestorów skłonnych kupić lub sprzedać po jakiejkolwiek cenie. Zlecenia te realizowane są przed zleceniami z limitem cen. zlecenia po cenie rynkowej (PCR) – są to zlecenia mogące funkcjonować w odmianie po cenie rynkowej na otwarcie lub po cenie rynkowej na zamknięcie. Zlecenia te mają do siebie to, że nie wpływają na ustalenie kursów, natomiast realizowane są jak zlecenia po PKC. Stosuje się je najczęściej przy dużych transakcjach. zlecenia z terminem ważności (T) o zlecenia na jeden dzień sesyjny (D) o ważne bezterminowo, domyślnie (DOM) o do określonej daty (DAT) – jeśli jest to np. 31 marca, to zlecenie jest ważne do 31 marca włącznie zlecenia z warunkiem dodatkowym o do pierwszego wykonania (WiN)– zlecenie jest wprowadzane w całości do systemu i jeżeli znajdzie się druga strona zlecenia, to zlecenie też na całośćo jest realizowane. Natomiast jeżeli druga strona realizuje tylko częśćo , to pozostała częśćo zlecenia jest anulowana o wykonaj albo anuluj (WuA) – składane z określonym terminem ważności najczęściej na dogrywkach i oznacza, że inwestor chce żeby jego zlecenie zostało natychmiast zrealizowane lub żeby straciło swoją ważnośćo o z wielkością ujawnioną (WuJ) – w tym zleceniu trzeba podaćo dwie zmienne: całą wielkośćo zlecenia oraz wielkośćo ujawnienia o z limitem aktywacji (LiAK) – tzw. zlecenia stop i może byćo : § stop po PKC § stop z limitem Inwestor ustala limit realizacji zlecenia, po którym przekroczeniu jeśli pozostała część jest niezrealizowana, traci ważność. Zlecenia te realizowane są w ostatniej kolejności. Rodzaje zleceń można łączyć ustalając np. określony termin, wielkość aktywacji i określając limit ceny. Stosowane są te kombinacje przy dużych zleceniach i w sytuacjach, gdy gracze są zrealizować minimalne marżę zysku, dlatego kombinacje zleceń wykorzystywane są w trakcie sesji Transakcje pakietowe System WARSET wprowadził możliwość zawierania transakcji pakietowych i pozaparkietowych Transakcje pakietowe dotyczą zawieranych transakcji kupna i sprzedaży dużych pakietów, czyli powyżej pewnej wartości transakcji. Pakiet liczy min. 3mln zł. jeżeli dotyczy akcji najlepszych spółek wchodzących w skład indeksu WIG20. Pakiet musi liczyć min. 1mln zł. dla pozostałych spółek notowanych w systemie ciągłym. Dla pozostałej części pakiet musi liczyć 0,5mln zł. Przyjęto zasadę, że kurs jest ustalany indywidualnie pomiędzy stronami transakcji, ale różnica kursów pomiędzy kursem transakcyjnym, po którym dogadały się strony, a ostatnim kursem na danej sesji nie może być większa ja 0,5%. W przypadku, jeśli pakiet przekracza 6mln zł., to limit ten może być podniesiony o następne 0,5%. Transakcje pozaparkietowe Transakcje zawierane pomiędzy inwestorami instytucjonalnymi niezależnie od giełdy. Dotyczą najczęściej kupna lub sprzedaży pakietu kontrolnego. Transakcja ta może dotyczyć tylko i wyłącznie instytucji finansowych lub remitentów i wartość takiej transakcji min. 6mln zł. Różnica kursu transakcyjnego, a średni kurs z miesiąca poprzedzającego zawarcie transakcji nie może być większy lub mniejszy więcej niż 1,5% od kursu transakcyjnego. Z jednym wyjątkiem: za zgodą Komisji Papierów Wartościowych i Giełd widełki te mogą być podniesione o kolejne 1,5%. Najczęściej dotyczy to transakcji przejmowania akcji przez inwestora strategicznego. Rozwój polskiego rynku kapitałowego Rynek kapitałowy jest istotnym elementem transformacji. Reaktywowany został w 1991r. Miernikiem rozwoju jest kapitalizacja giełdy. W 1992r. kapitalizacja giełdy stanowiła 0,5% PKB. Dziś 10%. W stosunku do świata to i tak mało. Rozwój rynku w Polsce można podzielić na pewne etapy (periodyzacja rozwoju). Daty podziału są umowne i można wydzielić kilka faz: 4.III.1994 – 20780,3 pkt – gwałtowny wzrost indeksu 22.III.1995 – 5977,19 pkt – gwałtowny spadek 13.X.1998 – 10893,00 pkt 18.III.2000 – 22848,40 pkt faza organizacji (początek 16 kwietnia 1991r.) – nazwa pochodzi stąd, że jest to początek tworzenia giełdy, pierwsze wyceny giełdowe, zmiany organizacyjne, sztandarową organizacją jest Bank Śląski, który stał się synonimem sukcesu. W fazie tej dominują drobni ciułacze, którzy nie znają się na giełdzie. Jest to prawie czysty rynek doskonały faza manipulacji (1 październik 1994) – od tego dnia pełen tydzień sesyjny. Istotą tej fazy jest tworzenie się nielegalnych związków graczy giełdowych (pool – spółdzielni). Jest to okres przestępstw przeciwko ustawie o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Zasadą jest: „każdy sposób zarabiania pieniędzy jest dobry”. Przestępstwa także maklerów – zaczęli działać na własny rachunek. Przestępstwa zarządów, prezesów faza spekulacji (16 styczeń 1998) – nazwa wywodzi się od spekulacyjnego charakteru instrumentów pochodnych, które zadebiutowały w 1998r. Dzisiaj większość spekuluje na kontraktach terminowych. Faza ta charakteryzuje się również tym, że zwiększa się rola instytucji finansowych na giełdzie i właśnie one decydują na giełdzie. Instytucje zachowują się nie jak inwestorzy, lecz drobni gracze. Wzrasta znaczenia kapitału zagranicznego (dziś 85% transakcji to kapitał zagraniczny) faza konsolidacji (listopad 2000r.) – zapoczątkowana wprowadzeniem systemu WARSET – jest to faza związana z jednostronnym podporządkowaniem polskiego rynku rynkom światowym na takiej zasadzie, że jeśli coś złego się dzieje na innych rynkach, to polska giełda spada. Jeśli dzieje się coś dobrego, to nie zawsze ma to przełożenia na polską giełdę. faza rynku dojrzałego (jeszcze nie nadeszła) – funkcjonują inwestorzy jak i gracze, na którym dominują duże i silne przedsiębiorstwa. W Polsce (KGHM, TPSA, PKN). Na 200 polskich spółek średniej wielkości w skali europejskiej jest zaledwie kilka. Cechy polskiego niedoskonałego rynku kapitałowego (rynku wschodzącego) Określa się ten okres mianem rynku niedoskonałego, który charakteryzuje się cechami specyficznymi Skutkiem tych cech są specyficzne wahania kursów na giełdzie Cechy rynku kapitałowego: brak rodzimego kapitału – pierwotna akumulacja kapitału (na bakier z prawem) lata ’90 – okres boomu instrumentalnego – pojawiły się instrumenty pochodne, certyfikaty, jednostki funduszy, instrumenty bankowe terminowe, swapy występuje nacisk na stronę popytową rynku – wszyscy poszukują kapitału mobilność kapitału, czyli swoboda przenoszenia między sektorami, gałęziami niedorozwój usług finansowych, zwłaszcza bankowych niedorozwój usług ubezpieczeniowych (ubezpieczenia finansowe 8 grupy) – dziś są tylko ubezpieczenia maklerów i domów maklerskich od nieszczęśliwych wypadków konkurencyjność rynku pozagiełdowego CeTO brak inwestorów instytucjonalnych Cechy dotyczące samej giełdy: dwoisty system kursów: o kursy jednolite (fixing) o notowania ciągłe jednokierunkowość rynku – gra się wyłącznie na wzrost kursów, nie ma krótkiej sprzedaży (gry na spadek kursu) system rozliczeń transakcji – od lipca ’99 funkcjonuje system D3 (D+3) – system ten uniemożliwia kompensatę wzajemnych zobowiązań, roszczeń koszt transakcyjne – prowizje pobierane przez: o GPW o Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych o biura maklerskie Prowizje mogą przekraczać 4%. Na świecie prowizje są nieporównywalnie niższe Analiza techniczna Kursy podlegają wahaniom. Mechanizm wynika z prawa gry popytu i podaży i jest integralnie związany z giełdą. Występuje tylko i wyłącznie na giełdzie i ma charakter rynku doskonałego. Składa się z trzech elementów: element stacjonarny (trend) – jest elementem długookresowym odzwierciedlającym zachowanie się kursu w czasie cykle giełdowe, cykle koniunkturalne składnik krótkookresowy – zmienna losowa, która skutkuje tym, że wahania kursu nigdy nie przebiegają w sposób dokładnie odpowiadający jakiejś krzywej i podlegają jakimś zmiennością – czynnik ten wynika przede wszystkim ze spekulacji jest diagnozowanie i prognozowanie na podstawie diagnozy. Ma to na celu podejmowanie prawidłowych decyzji (kiedy i co kupić/sprzedać). Na potrzeby tego wymyślono analizę techniczną i fundamentalną Analiza techniczna Zakłada że kurs na sesji t zależy od kursu na sesji t-1 Kt=fKt-1 Oznacza to, że jeżeli kursy wzrastały przez 3 sesje, to na 4 powinny spaść. Przyczyną są decyzje inwestycyjne. Jeżeli kursy spadają, to cena jest niska. Jak cena jest niska, to ludzie kupują Analiza fundamentalna Wychodzi z założenia wartości i odpowiada na pytanie: dlaczego inwestor kupuje akcje spółki, której kursy są poniżej wartości i sprzedaje akcje tych spółek, których kursy są powyżej wartości Analiza portfelowa To zasady doboru, weryfikacji i modyfikacji portfeli inwestycyjnych. Istotą tworzenia portfela jest chęć dywersyfikacji jego składowej – im więcej elementów, tym mniejsze ryzyko. Służy do tego, żeby zoptymalizować portfel przede wszystkim pod kątem ryzyka. Dalszym skutkiem doboru portfela jest minimalizacja ryzyka poprzez transakcje hedgingowe lub poprzez budowę strategii inwestycyjnych (dobór składowych portfela) Analiza techniczna jest umiejętnością diagnozowania i przewidywania kursów na podstawie zachowania się kursów w przeszłości. Analiza ta wywodzi się z metod subiektywnych. Mimo to narzędzia ilościowe są przedstawiane na wykresach. Etapy analizy technicznej Rozpoznanie trendów w analizowanym zakresie czasowym i podmiotowym (wzrostowy, spadkowy, boczny) – w zależności od tego, jaki charakter ma spekulacja, trzeba znaleźć takie walory, które dopasowują się do trendu, jeśli spekulujemy na wzrost kursu, trzeba wyszukać spółki o trendzie wzrostowym. Jeśli spekulujemy na spadek kursów, to wtedy trzeba znaleźć spółki o trendzie spadkowym Ustalenie zbioru walorów wykazujących istnienie wyrażanych trendów, których charakter i kierunek zgodny jest z oczekiwaniami i preferencjami inwestora Identyfikacja cykli giełdowych, ustalenie położenia punktów zwrotnych cykli i faz, określenie długości i amplitudy wahań Cykl giełdowy to okres, który mija od górnego go górnego punktu zwrotnego, są odchyleniami od trendu i realizują się w kanałach trendu. Tak jak cykle koniunkturalne można je charakteryzować wg cech morfologicznych: · długość· cyklu – okres jaki mija od dolnego do dolnego punktu zwrotnego · amplituda cyklu i faz – liczona położeniem punktu górnego i dolnego · położenie punktu zwrotnego – najważniejsze jest położenie górnego i jeżeli górny punkt zwrotny dzieli cykl na dwie równe fazy, to jest to cykl regularny, który posiada fazę wzrostu i fazę spadku (Elliot nazywał je fazami: impulsu i korekty) Na podstawie tych cech można wyróżnić jeszcze: dynamikę cyklu proporcje co do długości i amplitudy kolejnych faz cykli powtarzalność częstotliwość – ilość cykli w okresie czasu hierarchiczność cyklu – teoria fraktralna Cykle potrzebne są do diagnozy i do prognozy. Wyznaczają granicę zysku spekulacyjnego. Bez znajomości cykli nie ma prawidłowej gry spekulacyjnej Analiza formacji czyli zbioru obiektów lub kształtów uwidocznionych na wykresach, które wskazują albo na kontynuację trendu krótkookresowego albo na zmianę trendu. Formacje są subiektywne. Można je podzielić ze względu na to czy jest to jeden obiekt, czy grupa obiektów. Formacje są charakterystyczne dla różnych wykresów: liniowy o skali logarytmicznej, co uwydatnia dolne częstotliwości kagi o skali arytmetycznej wykresy barowe – tworzą się wypustki, które mają znaczenie wykres świecowy – gdy wzrostowa jest sesja biały, gdy spadkowy świeca jest czarna – formacja może obejmować jeden obiekt i kilka obiektów. Mogą się nazywać: o poranna gwiazda o wisielec Formacje można charakteryzować ich sprawdzalnością. Jedną z pierwszych formacji jest formacja head&schoulders. Jeśli zostanie ona potwierdzona przez wielkość obrotów, to sprawdza się w 90-99% Inne formacje: flagi trójkąty chorągiewki podwójnego dnia W ’50 zaczęto tworzyć inne narzędzia niż formacje. Były to proste narzędzia statystyczne. Zaczęło się od badania średnich: o różnym przekroju – najczęściej ruchomych. Dzisiaj wykorzystuje się je najczęściej (3,7,21,54 sesyjne) Zauważono, że jeżeli średnia krótsza przecina średnią dłuższą od dołu – wzrost kursów. Jeżeli krótszą przecina dłuższą od góry – spadek kursów. Wykorzystuje się też średnie geometryczne i logarytmiczne. Później zaczęto tworzyć wskaźniki statystyczne wykorzystujące koncepcje kanałów trendu – istota: kursy muszą wrócić do kanałów. Pojawiło się szereg narzędzi statystycznych obrazujących kanały, np. wstęga Bollingera. W ’80 zaczęto tworzyć wskaźniki specyficzne tylko giełdzie. Najważniejsze z nich to: MACD RSI – indeks siły względnej – jeden z najbardziej popularnych – jest proporcją między średnimi wzrostami a spadkami kursów – przyjmuje się dwa poziomy istotności (najczęściej 30 i 70). Jeśli wskaźnik wyjdzie powyżej 70 – spadek. Jeżeli spadnie poniżej 30 – wzrost. CCI OBV Oszacowanie prawdopodobieństwa podjęcia prawidłowych decyzji – oszacowanie ryzyka. Wybór wariantów decyzyjnych na podstawie następujących kryteriów: · relacja pomiędzy oszacowanym ryzykiem, a potencjalnymi korzyściami · skłonność· do ryzyka (awersja do ryzyka) · optymalizacja portfela poprzez dywersyfikację podmiotową i instrumentalną portfela · wielkości funduszu swobodnej decyzji, czyli wolnych środków finansowych przeznaczonych na inwestycje kapitałowe · struktury preferencji wyboru określającej kolejność· dokonywanych transakcji, gdy alternatywy alokacyjne są równoważne Weryfikacja decyzji w przypadku zmian kursów niezgodnych z oczekiwaniami, wycofanie się z inwestycji, działania minimalizujące negatywne skutki, np. transakcje hedgingowe. W latach ’90 powstały pierwsze programy komputerowe do analizy technicznej (Omega oraz Metastock). W połowie lat ’90 pojawiły się wskaźniki zwane barometrami koniunktury, badające nastawienie konsumentów. W końcu ’80 powstały pierwsze sieci neuronowe na potrzeby wojskowe. Sieci mają to do siebie, że się uczą. Najbardziej znaną siecią jest sieć Neuronics. Sieci są wykorzystywane dość powszechnie i cieszą się sporym powodzeniem Dwie podstawowe metody minimalizacji strat: hedging – transakcje zabezpieczające dywersyfikacja portfela – tworzenie strategii inwestycyjnej Teoria cyklu na podstawie teorii Elliotta Cykl składa się z dwóch faz: impulsu korekty Każda z faz dzieli się na fale: spadkowe i wzrostowe. W przypadku trendu wzrostowego w fazie impulsu jest 5 fal. W fazie spadku są 3 naprzemienne fale. W przypadku trendu spadkowego układ fal jest odwrotny: w fazie spadku 5 fal, w fazie wzrostu trzy. Analiza fundamentalna Jest to też metoda prognozowania kursów i optymalizacji decyzji, ale wychodzi z innego założenia niż analiza techniczna. Wychodzi z założenia, że: Charakteryzuje się tym, że nie występuje zmienna losowa (przypadkowe zmiany kursów) Zmienne A1, A2 itd. mogą się kształtować pod wpływem: wartość wewnętrzna instrumentu sytuacja na giełdzie – koniunktura sytuacja majątkowa i finansowa spółki Analiza fundamentalna ma mniejszy zakres zastosowania niż techniczna. Zwykle stosuje się ją tylko do akcji oraz w mniejszym stopniu do obligacji, jeszcze mniejszym w stosunku do instrumentów pochodnych. W przypadku akcji można założyć, że: Ww – wartość wewnętrzna ale tylko w długim okresie czasu. W krótkim wpływ ma spekulacja giełdowa W długim okresie czasu wartość wewnętrzna powinna wzrastać. Spekulacje powodują, że w krótkim okresie czasu kurs ulega wahaniom i odchyleniom (wartości nadwartościowe i podwartościowe) Jeśli przyjmie się, że kurs jest poniżej wartości wewnętrznej powinno się kupować, a jeśli powyżej kupić. Celem ostatecznym jest określenie: czy wartość pójdzie w górę w którym okresie jesteśmy (pod czy nad) Wartość wewnętrzna jest to zdolność do generowania zysków dzisiaj i w przyszłości. Zdolność ta zależy od: wyniku finansowego stanu majątkowego sieci dystrybucyjnej pozycji na rynku lokalizacji powiązania kapitałowe wartość firmy (patenty, wynalazki, znak firmowy) poziom kadr managerskich organizacja spółki postęp techniczny i technologiczny Najważniejsze są wyniki finansowe, bowiem decydują na stan teraźniejszy i przyszły stanu majątkowego Spółki giełdowe mają obowiązek publikacji sprawozdań finansowych w przekroju miesięcznym (informację), w przekroju kwartalnym (raport) w układzie półrocznym (w pełnym zakresie) w układzie rocznym (narastająco za trzy lata) oraz w układzie biznes planu (5 lat do tyłu i do przodu). We wszystkich tych informacjach zawarte są podstawowe dane statystyczne i na podstawie narzędzi analizy finansowej można określić jaka jest wartość wewnętrzna spółki. Pakiet informacyjny powinien również zawierać opinię biegłego. Podstawowe wskaźniki przydatne do oceny sytuacji i perspektyw. Oparte na zysk i koszty a. rentownośćb. brutto, netto c. płynności (1, 2, 3) d. sprawności (rotacja należności, zapasów) e. zadłużenia f. produktywności (sprzedaży itp.) g. efektywności – wskaźniki ogólne zysk na jedną akcję (EPS) cena giełdowa do zysku na jedną akcję (P/E) cena giełdowa do wartości księgowej (P/BY) stopa dywidendy (DY) h. analiza pionowa (struktura majątku) i pozioma (badanie relacji między kapitałami i aktywami) i. analiza piramidalna DuPonta Wartość wewnętrzna będzie wzrastać jeśli spełniony jest pewien ciąg nierówności: Pk – przyrost kosztów Pp – przyrost przychodów Pwd – przyrost wartości dodanej Pz – przyrost zusku brutto i netto Jeśli nierówność ta nie będzie spełniona, to wartość wewnętrzna będzie spadać Etapy analizy fundamentalnej analiza makroekonomiczna, przede wszystkim ocena gospodarki kraju i ustalenie koniunktury gospodarczej wybór branży, analiza sektorowa, celem jest ustalenie wiodących gałęzi gospodarki narodowej zebranie informacji i obliczenie wskaźników przyjętych za istotne do oceny sytuacji ekonomicznej spółki analiza SWOT, mocnych i słabych stron spółki oraz ocena standingu finansowego spółki projekcja wyników finansowych w dłuższym przedziale czasu i perspektywy rynkowe i makroekonomiczne określenie relacji pomiędzy wartością akcji, a ich aktualną ceną giełdową, tj. ustalenie stanu niedowartościowania i przewartościowania akcji wybór wariantów decyzyjnych na podstawie przyjętych kryteriów, np. priorytetu przewidywanego wyniku finansowego lub niedowartościowania akcji weryfikacja decyzji – bieżąca analiza wyników finansowych i sytuacji ekonomicznej i zamknięcie pozycji w przypadku, gdy spółka nie będzie spełniać wymogów Analiza fundamentalna służy głównie do inwestowania (w długim okresie). Analiza techniczna służy do spekulacji Pod adresem analizy fundamentalnej wysuwa się kilka zarzutów: wyniki finansowe są tworzone (drukowane) wynik finansowy odzwierciedla tylko stan dzisiejszy – nie jest znane jutro sytuacja na rynkach światowych w otoczeniu zewnętrznym może spowodować radykalne zmiany stanu majątkowego przedsiębiorstwa na stan i wyniki finansowe ma wpływ system prawno-finansowy Metody wyceny wartości przedsiębiorstwa 1. Metody majątkowe (assets based methods) księgowa odtworzeniowa likwidacyjna-upłynnienia zastawna ekonomiczna – zdolność majątku do tworzenia wartości dodanej 2. Metody dochodowe (income methods) Spółka jest tyle warta, ile gotówki można z niej wyciągnąć zdyskontowanych strumieni dochodów (DCF discounted cash flow) zdyskontowanych przepływów netto wyceny wielokrotnej o mnożnikowi (P/E) o cenowe o wyceny dywidendy § model stałej dywidendy § model stałej stopy wzrostu dywidendy § model zmiennej dywidendy o cenowo-dochodowe 3. Metody rynkowe Firma jest tyle warta, ile ktoś chce za nią dać wyceny giełdowej wycena ofertowa wycena arbitrażowa – cena godziwa 4. Metody mieszane wyceny aktywów i wzrostu wartości firmy wyceny majątku i reputacji o metoda niemiecka o metoda szwajcarska o metoda anglosaska wartości rezydualnej – tu uwzględnia się wartości jakościowe (znak itp.) metody taksometryczne analiza SWOT 5. Modele symulacyjne i wskaźnikowe ekstrapolacyjne wartości zagrożonej (VaR) – metoda pomiaru ryzyka – przedsiębiorstwo jest tyle warte, ile stanowi wartość niezagrożona kosztu upadłości wartości cząstkowej Analiza portfelowa Rozwiązywanie decyzji inwestycyjnych to maksymalizacja stopy zysku (s) i minimalizacja stopy ryzyka (r). Są różne rodzaje ryzyka. Obok ryzyka jest jeszcze niepewność. Ryzyko to: niebezpieczeństwo zajścia pewnego zdarzenia w sensie statystycznym wynika z niestabilności zmiennej w sensie ekonomicznym jest to wysokość starty jaką poniesiemy w przyszłości z tego tytułu, że zmienna zachowa się w sposób niezgodny z naszymi oczekiwaniami Najprostszą metodą minimalizacji ryzyka jest dywersyfikacja portfela Ryzyko systemowe – przynależne danej grupie instrumentów Ryzyko specyficzne – przynależne danemu instrumentowi, jest redukowalne (im więcej instrumentów, tym mniejsze ryzyko Dwa powyższe to ryzyko całkowite – nigdy nie jest = 0 Ryzyko spekulacyjne – wynikające z gry giełdowej – gdy się spekuluje, to zawsze może być ktoś, któś będzie sprytniejszy Szczególne znaczenie ryzyko ma w bankowości. Tam ryzyko dzieli się na aktywne i pasywne. Aktywne to ryzyko związane z produktami aktywnymi (kredyty, gwarancje, poręczenia). Ryzyko pasywne związane z produktami pasywnymi (depozytowymi). Dla banków jak i dla inwestora giełdowego istotne znaczenia ma ryzyko portfela. Na potrzeby minimalizacji ryzyka portfela w ’40 i ’50 wymyślono analizę portfelową. Zaczęto tworzyć metody pomiaru ryzyka i metody minimalizacji tych strat. Markowitz i Fam byli twórcami analizy portfelowej. Na giełdach spotyka się najczęściej następujące rodzaje ryzyka: ryzyko rynku – ryzyko straty wynikające z tego, że kursy zachowają się niezgodnie z naszymi oczekiwaniami ryzyko płynności – polegające na tym, że będziemy potrzebowali gotówki, a może się okazać, że próbując sprzedać instrument nikt nie chce go kupić ryzyko makroekonomiczne – związane ze zmianami koniunktury gospodarczej ryzyko polityczne – związane ze zmianami systemu społeczno-politycznego ryzyko losowe – np. WTC ryzyko stopy procentowej – utraty wartości pieniądza w czasie ryzyko kursu walutowego ryzyko związane z niedotrzymaniem warunków umowy Na potrzeby minimalizacji ryzyka konieczne jest ustalenie wielkości i czasu, kiedy ta strata wystąpi. Konieczne jest więc zastosowanie metod pomiaru ryzyka. Metod tych jest kilkadziesiąt. W przypadku bankowości (głównie ryzyko kredytowe) stosuje się metody: · duration – jest to uwzględnianie potencjalnej straty w odniesieniu do instrumentu bazowego (np. obligacji zero-kuponowych), czyli badanie relacji pomiędzy stratą na instrumencie bazowym, a stratą na naszym instrumencie · GAP (luki) – metoda ta polega na sprawdzeniu dopasowania terminów zapadalności lokat i terminów spłaty kredytów – luka może być· dodatnia, ujemna lub zerowa · VAR (Value At Risk) – mierzy wysokość· straty przy założeniu rozkładu logarytmiczno-normalneego straty, jaka wystąpi z określonym prawdopodobieństwem, przyjętym przez decydenta za poziom istotny – jest metodą najprostszą Wybór metod minimalizacji ryzyka – dobór składowych portfela Portfel inwestycyjny – można traktować w wąskim lub szerokim ujęciu. W szerokim ujęciu jest to kapitał przeznaczony na inwestycje, czyli suma następujących składników: kapitału własnego kredytów celowych zaciągniętych w banku na potrzeby nabycia papierów wartościowych innych zobowiązań powstających z tytułu nabycia papierów wartościowych, nie mających charakteru kredytu, a wynikających z przyjętego systemu rozliczeń, np. odroczony termin płatności (KDPW ma 3 dni czasu na dokonanie rozliczeń obrotu giełdowego) saldo debetowe na rachunkach – powstaje wtedy, gdy biuro maklerskie na podstawie odrębnej umowy daje możliwość debetu na rachunku papierów wartościowych, który to debet zabezpieczony jest w części nabytymi papierami wartościowymi inne zobowiązania kompensacyjne – wynikające z tego, że nabywa się papiery wartościowe z zastawem na polisie ubezpieczeniowej W wąskim znaczeniu portfel jest to zbiór papierów wartościowych – najprostszy Pi={A;B} Portfel tej jest specyficzny, bo udział elementu A i udział elementu B = 1. Jeżeli udział elementu A = udziałowi elementu B, to mamy do czynienia z portfelem zrównoważonym. Gdy tak nie jest, to jest to portfel niezrównoważony. Element, który stanowi większość w tym portfelu jest elementem dominującym, a pozostała część, to tzw. osad portfela Inne rodzaje portfeli: czasowe i bezczasowe – jeżeli kapitał jest udostępniony na jakiś czas (czasowy) jednorodne i niejednorodne – jeżeli elementy składowe portfela są instrumentami tego samego typu, to jest to portfel jednorodny, np. wyłącznie z akcji aktywne i bierne – jeżeli w trakcje trwania portfela nie dokonujemy wymiany składowych portfela, to jest to portfel bierny. Gdy w czasie trwania portfela dokonujemy wymiany składowych portfela, to jest to portfel aktywny z jednym zastrzeżeniem – udziały elementów składowych portfela nie mogą się zmienić agresywne i asekuracyjne – asekuracyjne to takie, które obarczone są małym ryzykiem – agresywne – wysokie ryzyko Ryzyko portfela inwestycyjnego Uzależnione jest od: udziału elementów A i B ryzyka elementu A i ryzyka elementu B, co oznacza, że ryzyko jest tym większe, im większy jest udział elementu obarczonego większym ryzykiem i odwrotnie. Portfel efektywny: Określony jest przez dwie zmienne: stopę zysku stopę ryzyka – wysokość straty Jeżeli ma charakter jednorodny Portfel optymalny Dobór elementów składowych zgodnych z wybraną strategią inwestowania. Strategia inwestowania to tworzenie portfela niejednorodnego i wybór elementu dominującego Strategie dzielą się na: akcyjne – elementem dominującym są akcje obligacyjne – papiery dłużne opcyjnie – dominują instrumenty pochodne, niekoniecznie opcje Występują 4 strategie wulgarne – budowy portfeli inwestycyjnych. Inwestor tworzy sam filozofię inwestowania, kierując się swoją skłonnością do ryzyka, wielkością kapitału, własnym rozumem. Najważniejszą rzeczą jest to, żeby strategia zapewniła maksymalizację zysku z portfela przy minimalizacji ryzyka Indeksy giełdowe Od strony statystycznej jest to pewna formuła matematyczna mierząca zmienną giełdową. W sensie ekonomicznym indeks giełdowy obrazuje zachowanie się giełdy, giełdy jako całości lub części. Wahania kursów giełdowych przedstawić można za pomocą: zmian kursów poszczególnych instrumentów (np. akcji) indeksów giełdowych Indeksy giełdowe są syntetycznym wskaźnikiem koniunktury. Są dwa podstawowe rodzaje indeksów: tzw. cenowe – charakteryzują się tym, że podstawą do ich obliczania są wyłącznie ceny, czyli kursy dochodowe – obejmują swoją formułą nie tylko kursy, ale również inne dochody i świadczenia przynależne danemu instrumentowi. np. dywidendy, wartość praw poboru, wartość praw do nowych emisji akcji Indeksy można podzielić również na: nie podlegające korekcie podlegające korekcie Korekta rozumiana jest jako sprowadzenia wartości indeksu do wspólnej podstawy – do takiej sytuacji, gdzie indeks na sesji t jest tożsamy z indeksem na sesji t+1. Tożsamy oznacza, że wartość tego indeksu jest porównywalna, mimo iż zmienił się zakres. Przy indeksach skorygowanych uwzględnia się współczynnik korekty k, który ma doprowadzić do tego, że indeks na sesji t – indeksowi na sesji t+1 * współczynnik korekty Najważniejsze funkcje indeksów w sposób syntetyczny informują o koniunkturze na danej giełdzie – jeśli idzie w górę jest hoss, jeśli w dół bessa dotyczy portfela inwestycyjnego – indeksy umożliwiają monitoring przeciętnego portfela inwestycyjnego – monitoring to znaczy, czy wartość tego portfela wzrasta, czy spada. Przeciętny to znaczy teoretycznego obejmującego swym zakresem instrumenty wchodzące w skład tego portfela punkt odniesienia do pierwszego notowania indeksu są odbiciem zmian w całej gospodarce – tendencje zmian w gospodarce stanowić mogą instrument bazowy w instrumentach pochodnych – kontraktach terminowych, opcjach, warrantach, ETF Formuły liczenia Każdego indeksu obejmują: sesję bazową – punkt odniesienia, np. WIG 16.IV.1991r WIG 20 16.IV.1994r. NIF 12.06.1997r. WIRR MIDWIG TECHWIG od końca 1999r. SUBINDEKSY (WIG) 31.XII.1998r. poziom odniesienia – wartość bazową na pierwszej sesji notowania indeksu WIG 1000 WIG 20 160 NIF 160 WIRR MIDWIG TECHWIG SUBINDEKSY (WIG) 12795,6 pkt wartość krokową – co ile zmienia się indeks współczynnik korygujący – waga zakres podmiotowy – jakie formuły wchodzą w skład formuły obliczania indeksu, np. WIRR obejmuje spółki notowane na rynku równoległym, NIF – wszystkie Narodowe Fundusze Inwestycyjne zasady doboru i selekcji podmiotowej – wg jakich zasad dobieramy 20 najlepszych spółek w ramach indeksu WIG20 – zasady obejmować mogą: a. tworzenie corocznego rankingu – i wybiera się 20 najlepszych z zastrzeżeniem, że nie może byćb. więcej spółek jednego sektora niż 5 c. co kwartał, np. w ostatni piątek dokonuje się selekcji kwartalnej korygując wybrane 20 spółek w ten sposób, że jeżeli znajdzie się spółka, która wypada z 20, to na jej miejsce wchodzi spółka z listy rezerwowej WIG Jest indeksem d