|
|
|
|
Klęska powstania
styczniowego była tragedią narodową, przede wszystkim dlatego, że na długo
przekreślała nadzieję na odzyskanie niepodległości w drodze walki zbrojnej.
Wraz z upadkiem powstania klęskę poniosła także romantyczna ideologia.
Pozostała gorycz i wzmagający się terror zaborców. Nowe pokolenie
pozytywistów zaczyna propagować hasła pracy u podstaw. Tak więc głównym
zadaniem by ł nadal stosunek do sprawy narodowej, rozpatrywany jednak w
odmiennych niż romantyczna kategoriach. Nie negowano całkowicie sensu walki
zbrojnej, odkładano ją jednak na przyszłość: do momentu, gdy cały naród
będzie przygotowany do niej zarówno materialnie, jak i duchowo. Powstanie
styczniowe, bohaterowie powstańczy są jednak stale obecni w literaturze epoki
pozytywizmu. Pełna
sentymentu do narodowych świętości jest nowela Elizy Orzeszkowej pt.
"Gloria victis". Wśród poleskiego lasu znajduje się zbiorowa mogiła
powstańców. Drzewa szumiące nad mogiłą opowiadają tragiczną historię młodego
przyrodnika Marysia Tarłowskiego, który przybył w te strony ze swoją siostrą
Anielą. Zaprzyjaźnili się oni z Jagminem, któremu Maryś uratował życie w
jednej z potyczek. niestety, w ostatniej bitwie Tarłowski został ranny, a
Kozacy zaatakowali polowy szpital, w którym się znajdował. Wtedy Jagmin ze
swoją jazdą pośpieszył bezbronnym rannym na pomoc. Niestety obaj przyjaciele
zginęli. Aniela na ich wspólnym grobie postawiła krzyż i tylko wiatr niesie w
przestrzeń, w ludzkie serca okrzyk "Gloria victis" (chwała
zwyciężonym). Autorka składa hołd poległym i wyraża przekonanie, że
poniesione ofiary nie były daremne, a przyszłość doceni ich wielkość. Tragiczne
Akcenty zawarte zostały w noweli Bolesława Prusa pt."Omyłka". na
tle wspomnień z dzieciństwa narrator przestawia atmosferę poprzedzającą
powstanie styczniowe, konspiracyjną działalność tajemniczego pana Leona.
Małomiasteczkowa elita reprezentowana przez proboszcza, burmistrza itp.
ogranicza swój patriotyczny zapał do cichego śpiewania zakazanych piosenek.
Ludzie ci manifestują, ale są pospolitymi tchórzami. W
miasteczku mieszka też w nędznej chacie, na której drzwiach umieszczono
odstraszający napis - szpieg - tajemniczy człowiek, który uratował życie
młodemu powstańcowi. Sam także walczył w powstaniu listopadowym, był na
emigracji, toteż ze sceptycyzmem odnosił się do walki z góry skazanej na
klęskę i przynoszącej tylko kolejne ofiary. Nauczyciel i inni obecni przy tej
rozmowie postanawiają naprawić wyrządzoną "szpiegowi" krzywdę.
Niestety, miejscowy pocztowy kasjer wydaje go w ręce powstańców, gdyż jego
szpiegowskiej działalności przypisuje ostatnią klęskę powstańców. W tej
noweli odnajdujemy już pozytywistyczne podejście do tego problemu, nie można
mierzyć "sił na zamiary", trzeba należycie przygotować się do
walki. Problematyka
związana z powstaniem styczniowym jest stale obecna w powieści Elizy
Orzeszkowej pt. "Nad Niemnem". Przede wszystkim jednym z
najważniejszych kryteriów oceny wartości człowieka w tej powieści jest
stosunek do powstania styczniowego. Jego symbolem jest zbiorowa mogiła powstańcza
w korczyńskim lesie. W tej mogile spoczywa jeden z trzech braci Korczyńskich
- Andrzej oraz Jerzy Bohatyrowicz, brat Anzelma. Pamięć o poległym mężu
zachowuje pani Andrzejowa, traktuje go jako narodowego bohatera. Mimo to ich
syn Zygmunt wyrósł na kosmopolitę, dla którego całkiem obce są sprawy
własnego narodu. Jest oderwanym od życia egoistą, który powstanie określa
mianem "romantycznych mrzonek". Pamięć o
powstańcach jest wciąż żywa w zaścianku Bohatyrowiczów. Anzelm i syn Jerzego
- Janek odwiedzają czasem mogiłę. Tu właśnie pewnego razu Janek opowiada
Justynie, jak Ostatni raz w życiu - w tym właśnie miejscu - widział swego
ojca odchodzącego do boju. W miesiąc później ranny Anzelm, wracający prosto z
pola bitwy, przyniósł tragiczną wiadomość o śmierci Andrzeja Korczyńskiego i
Jerzego Bohatyrowicza. Tak więc bohaterami pozytywnymi w powieści są tylko
uczestnicy powstania styczniowego oraz ci, którzy zachowują wdzięczną pamięć
o bohaterach narodowych i ich wielkim czynie. Rok 1863 jest centralnym
punktem w biografii głównych bohaterów. Dla braci Korczyńskich, wychowanych
przez ojca, byłego legionistę, w tradycjach demokracji i walki o wolność,
powstanie było ucieleśnieniem marzeń o odzyskaniu niepodległości. Niestety,
marzenia rozwiały się bardzo szybko. Andrzej zginął, a Benedykt walcząc z
represjami rządu carskiego z trudem utrzymywał rodzinną ziemię. W okresie
przygotowań do powstania demokratyzują się stosunki pomiędzy dworem a
zaściankiem. Na tym tle rozwija się młodzieńcza miłość Anzelma i Marty.
Powieść miała się ukazać w 25 rocznicę powstania, toteż wokół niego skupia
autorka problematykę utworu. Wątek Mogiły jest jednym z najważniejszych w
powieści, staje się płaszczyzną porozumienia pomiędzy Korczyńskimi a
Bohatyrowiczami. Powstanie uważa pisarka otacza największą czcią, uważa je za
wyraz najszlachetniejszych cech i dążeń polskiego narodu. Klęska powstania
wcale nie jest dowodem błędności idei walki narodowowyzwoleńczej, nie
usprawiedliwia ani wygodnictwa ani ugodowości. Idee wolności i równości
pozostają nadal aktualne, rzecznikiem poglądów autorki jest zaś Witold, który
łączy patriotyzm (kult Mogiły) ze zrozumieniem konieczności rzetelnej pracy i
demokratyzmem. Powstanie
styczniowe kształtuje także losy głównego bohatera "Lalki" -
Stanisława Wokulskiego. Prus ukazuje narastanie fali nastrojów
niepodległościowych na początku lat sześćdziesiątych. Były to dyskusje
studentów, którym przewodził Leon, a także konspiracyjna działalność
Wokulskiego, która zmusza go w końcu do przerwania wymarzonych studiów w Szkole
Głównej i wzięcia udziału w powstaniu. Po klęsce powstania Wokulski został
zesłany na Syberię w okolice Irkucka, a do warszawy powrócił w roku 1870.
Gorąco wierzy w odzyskanie niepodległości syn byłego legionisty - stary
subiekt Rzecki, uczestnik kampanii węgierskiej i powstania styczniowego,
człowiek, który do końca życia pozostał wierny sobie i swoim ideałom. W jego
osobie Prus zgromadził najważniejsze wartości moralne: uczciwość, niezłomny
patriotyzm i optymistyczną wiarę w nadejście czasów wolności i
sprawiedliwości. Tak więc klęska powstania styczniowego definitywnie przekreśliła romantyczną ideologię powstańczą. Literatura jednak nie poparła hasła lojalności wobec zaborców. Nie nawoływano do organizowania nowego powstania, ale uznano konieczność stałego podtrzymywania świadomości narodowej, ożywienia uczuć patriotycznych, szczególnie w warunkach nasilającej się akcji germanizacji i rusyfikacji kraju. |
|
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach