Rozliczenia gotówkowe i bezgotówkowe
1. Organizacja rozliczeń pieniężnych.
Organizacja rozliczeń pieniężnych wynika z całokształtu stosunków gospodarczych. Rozliczenia pieniężne polegają na przemieszczaniu zasobów pieniężnych w postaci strumieni pieniężnych, które w rozliczeniach bezgotówkowych przybierają formę zapisów na kontach bankowych rozliczających się podmiotów. W przypadku rozliczeń gotówkowych polegają one na fizycznym przemieszczaniu banknotów i bilonu. Z bezgotówkowych form rozliczeń korzystają we wzajemnych stosunkach rozliczeniowych przede wszystkim podmioty gospodarcze i inne osoby prawne. Natomiast gotówka służy przede wszystkim do rozliczeń osób fizycznych między sobą i z jednostkami gospodarczymi oraz innymi osobami prawnymi (np. pracodawcy, handel, podatki). Nie można jednak przeprowadzić ścisłego podziału na sferę rozliczeń bezgotówkowych, a przedsiębiorstwa mogą w transakcjach gospodarczych stosować gotową zapłatę.
Rozliczenia gotówkowe i bezgotówkowe wzajemnie się przeplatają, a pojęcie cyrkulacji pieniądza obejmuje cały obieg zarówno pieniądza bankowego, jak i gotówkowego.
Ogólne zasady, formy i tryb rozliczeń pieniężnych ustala z mocy prawa bankowego prezes NBP. Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane w obrocie krajowym za pośrednictwem banków, jeżeli przynajmniej jedna strona rozliczenia posiada rachunek bankowy. O wyborze gotówkowej lub bezgotówkowej formy rozliczeń decydują strony przeprowadzające rozliczenia. Rozliczenia gotówkowe za pośrednictwem banków przeprowadza się czekiem gotówkowym lub wpłacając gotówkę na rachunek bankowy wierzyciela.
Jako instytucjonalne formy rozliczeń bezgotówkowych prezes NBP wprowadził w obrocie krajowym:
· polecenie przelewu;
· czek rozrachunkowy;
· akredytywę;
· karty płatnicze;
· rozliczenia planowe
· okresowe rozliczenia saldami.
Charakterystyczne cechy rozliczanych transakcji skłaniają uczestników rozliczeń do wyboru określonej formy rozliczeń. poszczególne formy rozliczeń. Poszczególne formy rozliczeń są przystosowane do różnych transakcji, a uczestnicy rozliczeń mogą wybrać taką formę rozliczeń, która najlepiej zabezpiecza ich interesy. W latach 19891993 struktura rozliczeń pieniężnych uległa zmianie bowiem znacznie wzrósł udział rozliczeń gotówkowych w transakcjach między podmiotami gospodarczymi. Zmianę wywołało zniesienie obowiązku bezgotówkowego rozliczenia określonych transakcji gospodarczych, a także narastanie zatorów.
Od 1994 r. przywrócono obowiązek bezgotówkowego rozliczania większych transakcji między podmiotami gospodarczymi. Mają one oczywiście obowiązek posiadania rachunku bankowego, na którym gromadzą środki pieniężne i przeprowadzają rozliczenia. Gdy suma jednorazowej transakcji między podmiotami gospodarczymi przekracza równowartość 3000 euro, powinny one rozliczać ją za pośrednictwem rachunku bankowego, czyli bezgotówkowego. Aby zapobiec ewentualnemu dzieleniu transakcji na kilka o niższej wartości, wprowadzono dalsze ograniczenia. Gdy wartość takich obrotów gospodarczych w miesiącu poprzedzającym wystawienie faktury przekracza 10 000 euro, to tryb bezgotówkowego rozliczenia obowiązuje w transakcjach przekraczających równowartość 1000 euro. Podobnie zapłata przez podmiot gospodarczy podatków i innych świadczeń o tym charakterze powinna przebiegać w formie bankowych rozliczeń bezgotówkowych. Określenie równowartości rozliczanych transakcji w euro zabezpiecza utrzymanie ich na odpowiednio wysokim poziomie.
Gdy podmiot gospodarczy, wbrew przepisom, nie posiada rachunku bankowego, podlega wysokiej karze grzywny. Jeżeli posiadając rachunek bankowy, dokonuje on rozliczeń przekraczających podane wyżej granice, podlega analogicznej karze grzywny. Ustawowe wprowadzenie tak ostrych rygorów uzasadniają, zdaniem wielu ekonomistów, względy kontroli fiskalnej. Rygory są wymierzone przede wszystkim w osoby działające nielegalnie lub ukrywające swoje przychody przed opodatkowaniem. Przeprowadzanie rozliczeń za pośrednictwem rachunków bankowych ułatwia bankowi ocenę zarówno sytuacji majątkowej, jak i ewentualną egzekucję należności. Stąd należy uznać przytoczone przepisy za pozytywną zmianę krajowego systemu rozliczeń pieniężnych.
Wśród bezgotówkowych form rozliczeń najpopularniejsze są polecenia przelewu oraz czeki rozrachunkowe.
Na podkreślenie zasługuje rosnące znaczenie kart płatniczych, które w przyszłości będą wypierać rozliczenia przy pomocy czeków rozrachunkowych. Akredytywa stosowana jest w rozliczeniach krajowych rzadziej i praktycznie z nie znającymi się lub niewypłacalnymi kontrahentami. Okresowe rozliczenia saldami i rozliczenia planowe praktycznie nie znajdują zastosowania. Jednak te ostatnie mogą być w przyszłości przydatne w miarę automatyzacji rozliczeń. Od 1998 r. wprowadzono polecenie zapłaty.
Masowość operacji rozliczeniowych pociąga za sobą znaczne nakłady pracy i materiałowe. Obciążają one nie tylko banki i instytucje finansowe, lecz także wszystkie jednostki, które dokonują rozliczeń pieniężnych. Dlatego istotne znaczenie ma odpowiedni wybór stosowanych form rozliczeń. Jedną z przesłanek powinien tu być koszt operacji rozliczeniowej w zestawieniu ze sprawnością i szybkością rozliczeń w rozliczających się jednostkach. Ocena kosztów różnych operacji stanowi podstawę ustalania wysokości prowizji i opłat bankowych.
Operacje rozliczeniowe wykonują terenowe jednostki operacyjne różnych banków powiązanych wspólną siatką organizacji rozliczeń. Pozwala im to współdziałać w świadczeniu usług zarówno klientom, jak i sobie nawzajem, a także obniża koszty obsługi bankowej. Duże znaczenie dla usprawnienia rozrachunków między bankami, wynikających z dyspozycji płatniczych ich klientów, miało powołanie Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A. korzysta ona z usług przedsiębiorstwa TELBANK, posiadającego i rozbudowującego sieć teletransmisji.
Wprowadzenie powszechnej teletransmisji i komputeryzacji banków warunkuje sprawne przeprowadzanie pieniężnych rozliczeń krajowych i powiązanie z międzynarodową siecią rozliczeniową.
1.1 Zatory płatnicze.
Zatory płatnicze dezorganizują przebieg rozliczeń pieniężnych i niekorzystnie wpływają na procesy gospodarcze. Pierwotną przyczyną zatorów płatniczych jest brak płynności w przedsiębiorstwach źle gospodarujących, wynikający najczęściej z ponoszenia strat, zamrażania środków w niezbywalnej produkcji, nie ukończonej inwestycji itp. Wówczas popadają one w zwłokę w opłacaniu faktur dostawców, a ci, wobec zahamowania wpływu należności, nie regulują zobowiązań wobec swoich dostawców; ta druga grupa przyczyn ma charakter wtórny. Skutki zatorów płatniczych dotykają więc także przedsiębiorstwa dobrze pracujące, które tracą płynność z winy swoich odbiorców. Powstaje łańcuch wzajemnych zaległości płatniczych.
Rozładowanie zatorów płatniczych wymaga usunięcia pierwotnych przyczyn ich powstawania. W tym celu wierzyciele powinni rygorystycznie i przymusowo egzekwować należności, dochodząc ich na majątku dłużników. Wymaga to pogłębiania w codziennej praktyce stosunków rynkowych i likwidowania nierentownych przedsiębiorstw. Warunek ku temu stworzyła ustawa o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków. Na łagodzenie wtórnych skutków zatorów płatniczych ma wpływ usprawnienie bankowej obsługi rozliczeń bezgotówkowych, a przede wszystkim informatyzacja operacji rozliczeniowych. Także niektóre formy rozliczeń bezgotówkowych są szczególnie przydatne w rozliczeniach z nieterminowymi płatnikami. Należą do nich czeki potwierdzone i akredytywy.
Podobne skutki przynosi tzw. handel długami. Takie transakcje polegają na skupie (lub pośredniczeniu) od wierzycieli ich należności (wierzytelności) poniżej nominalnej ceny. Nabywcy mogą wykorzystać nabyte wierzytelności do skompensowania z dłużnikiem własnych zobowiązań. Ponieważ kompensata następuje po niższej cenie od nominalnej, różnica przynosi nabywcy zysk. Nabyte wierzytelności, czyli dług danego przedsiębiorstwa, może być przez nie spłacony w postaci jego wyrobów. Nabywca zapłaci wówczas za nabywane towary niższą cenę, wynikającą z różnicy między nominalną i transakcyjną ceną nabytego długu. Także banki mogą sprzedawać swoje wierzytelności wobec kredytobiorców, wynikające z nie spłaconych w terminie kredytów i przypadających odsetek. Inną operacją bankową jest skupowanie przez banki przeterminowanych należności od wierzycieli w celu ich ściągnięcia od dłużników.
2. Polecenie przelewu.
Najwygodniejszą formą rozliczeń bezgotówkowych jest polecenie przelewu, które może być stosowane do regulowania różnych zobowiązań, bez względu na ich wysokość. Potwierdzenia banku o dokonaniu przelewu są wystarczającym dowodem uregulowania zobowiązań wobec osób trzecich. Z polecenia przelewu mogą korzystać wszystkie osoby prawne i fizyczne posiadające rachunek bankowy. Jest ono przydatne dla jednostek gospodarczych w rozliczeniach za dostawy towarów, świadczone usługi czy wykonanie roboty, a strony zawierające takie umowy mogą wprowadzić tę formę rozliczeń za podstawową. Polecenie przelewu używane jest w rozliczeniach z jednostkami budżetowymi, można nim regulować podatki, opłaty i dokonywać różnego rodzaju transferów. Mogą z nich korzystać także osoby fizyczne posiadające rachunki bankowe.
W poleceniu przelewu właściciel rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycję, aby obciążył jego rachunek i przelał określoną kwotę na wskazany rachunek beneficjenta przelewu w dowolnym banku.
Inicjatorem rozliczenia jest dłużnik, który otrzymał fakturę towarową od wierzyciela (dostawcy towaru); może to być także wezwanie do zapłaty podatku, wniesienia różnych opłat itp. On rozpoczyna operację rozliczeniową, wydając swemu bankowi polecenie dokonania przelewu.
Przebieg rozliczenia ilustruje schemat, a bankowym dokumentem rozliczeniowym jest czteroodcinkowy formularz polecenia przelewu. Jeden egzemplarz otrzymuje przy wyciągu z rachunku zleceniodawca jako dowód na dokonanie księgowania, które zmniejszyło saldo jego rachunku, oddział banku zleceniodawcy zachowuje jeden egzemplarz polecenia jako dowód, że dokonuje przelewu w sposób żądany przez zleceniodawcę. Pozostałe dwa egzemplarze bank dłużnika przesyła do banku wierzyciela (odbiorcy przelewu); jeden z nich zachowuje ten bank jako dowód księgowania na rachunku wierzyciela, drugi zaś otrzymuje wierzyciel przy wyciągu z rachunku, jako zawiadomienie o zaksięgowaniu przelewu na jego rachunku.
W treści polecenia przelewu zleceniodawca (dłużnik) poleca, aby oddział banku przelał z rachunku określoną kwotę pieniędzy na rzecz wskazanego odbiorcy, wymienia więc nazwę oraz numer rachunku bankowego odbiorcy, a także podaje skróconą informację o regulowanym zobowiązaniu (np. numer faktury, honorarium). Dokument podpisują osoby upoważnione do dysponowania rachunkiem bankowym, podając przy tym datę. Jeżeli dłużnik składa jednorazowo więcej niż dwa polecenia przelewu, bank może żądać od niego sporządzenia zbiorczego polecenia przelewu. Wówczas bank obciąża rachunek zleceniodawcy łączną sumą zbiorczego zestawienia, a poszczególne polecenia przelewu kieruje do właściwych adresatów.
Polecenia przelewu mogą być składane za pośrednictwem banku przez pracowników przedsiębiorstwa, przesyłane pocztą lub doręczane przez wierzyciela. Przyjęte przez oddział banku polecenie przelewu powinno być zaksięgowane i wykonane w tym samym dniu, a najpóźniej w następnym dniu roboczym po jego przyjęciu. Kwotą polecenia przelewu bank powinien niezwłocznie uznać rachunek adresata (wierzyciela). Warunkiem wykonania polecenia przelewu jest posiadanie przez zleceniodawcę (dłużnika) odpowiedniego pokrycia na rachunku bankowym. Polecenie przelewu przyjęte do realizacji mimo braku pokrycia na rachunku dłużnika oddział banku przechowuje w kartotece zobowiązań. Po upływie umownego okresu nie wykonanie polecenie przelewu zostaje zwrócone dłużnikowi. Za przechowanie poleceń bez pokrycia banki mogą pobierać opłaty. Bank może jednak odmówić przyjęcia do realizacji polecenia przelewu, które nie znajduje pokrycia na rachunku dłużnika.
Zleceniodawca może odwołać polecenie przelewu pisemną dyspozycją, jeżeli do momentu wpływu odwołania bank nie obciążył jeszcze jego rachunku. Po wykonaniu zlecenia wszystkie pomyłki i spory mogą być załatwiane jedynie pomiędzy zleceniodawcą a beneficjentem (odbiorcą) dokonanego przelewu środków pieniężnych. Bank może potwierdzić zleceniodawcy wykonanie polecenia przelewu na rzecz wskazanego w nim rachunku wierzyciela. Ma to praktyczne znaczenie przy regulowaniu w tej formie opłat na rzecz instytucji żądających ich udokumentowania przed potwierdzeniem wpłaty przez własną księgowość. Potwierdzone przez bank polecenia przelewu nie mogą być odwołane przez zleceniodawcę.
W przeszłości polskie banki stosowały obok poleceń przelewu także polecenie pobrania. Polegało ono na udzielaniu przez wierzyciela dyspozycji swemu bankowi, aby zapisał na dobro jego rachunku (uznał rachunek) zgłoszoną do rozliczeń wierzytelność, obciążając następnie tą kwotą rachunek dłużnika. Odwrotnie niż w poleceniu przelewu inicjatorem rozliczeń był wierzyciel, a uznanie jego rachunku następowało wcześniej niż obciążenie (zapłata) rachunku dłużnika. Stosowanie takiej formy rozliczeń wymagało oczywiście wcześniejszej zgody dłużnika. Polecenie pobrania zlikwidowano wobec narastania zatorów płatniczych, uniemożliwiających wyrównanie dokonanej już zapłaty. Wydaje się jednak celowe aby polskie banki powróciły do tej formy rozliczeń. Znajduje ona zastosowanie w wielu krajach jako wygodna forma rozliczania bezspornych należności.
Przeprowadzanie rozliczeń bezgotówkowej w formie poleceń przelewu wymaga fizycznego przesyłania między odcinkami banków dokumentów poleceń przelewu. Dąży się aby rozliczenia mogły przebiegać w teletransmisji, czyli bez dokumentacji papierowej. Wymaga to zorganizowania powszechnej sieci teletransmisji oraz standaryzacji dyskretyzacji rozliczeniowej, aby zawierała wszystkie niezbędne informacje.
3. Czeki.
Czeki należą do najstarszych form rozliczeń. Powszechne stosowanie czeków wymagało ujednolicenia zasad posługiwania się nimi, co znalazło wyraz w międzynarodowej konwencji podpisanej już w latach trzydziestych w Genewie i ratyfikowanej przez Polskę.
Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego.
Zależnie od sposobu zapłaty wyróżnia się czeki:
· gotówkowe (kasowe) zlecające bankowi wypłatę gotówką
· rozrachunkowe, służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych
Stosownie do treści prawa bankowego każdy czek powinien zawierać w swej treści:
· wyraz czek
· bezwarunkowe polecenie wypłacenia przez bank wymienionej w czeku kwoty pieniężnej
· nazwę trasata, czyli banku zobowiązującego się do płatności
· określenie miejsca płatności czeku (zazwyczaj w siedzibie trasata)
· określenie daty i miejsca wypłacenia czeku
· podpis wystawcy czeku, czyli trasanta
Wystawcą czeku (trasantem) może być każda osoba prawna i fizyczna, posiadająca rachunek bankowy, natomiast trasatem czeku może być wyłącznie bank, gdzie trasant ma rachunek. Reminentem, inaczej beneficjentem czeku, czyli osobą na którą czek wystawiono może być każda osoba prawna lub fizyczna. Wystawca czeku może wskazać siebie jako reminenta, co znajduje zastosowanie jako pobieranie gotówki z banku. Reminentem może być także okaziciel, przy tzw. czeku na okaziciela, co zaznacza się w treści dokumentu słowem "okaziciel" lub "okazicielowi". Czeki wystawia się na wydawanych przez banki blankietach, które są zazwyczaj połączone w "książeczki czekowe".
Czek gotówkowy jest jedną z form rozliczeń gotówkowych. W jego treści trasant zleca bankowi wypłatę gotówki.
Natomiast czek rozrachunkowy służy rozliczeniom bezgotówkowym, a w jego treści trasant zleca bankowi obciążenie swojego rachunku kwotą czeku i przelanie jej na rachunek reminenta czeku. Na podstawie czeków rozrachunkowych nie można podejmować gotówki z rachunków bankowych. Ich znaczenie systematycznie wzrasta, zwłaszcza w związku z wprowadzonym w ustawie o działalności gospodarczej obowiązkiem dokonywania większych operacji finansowych za pośrednictwem banków oraz z rozpowszechnieniem się rachunków rozliczeniowo-oszczędnościowych, na które coraz częściej są kierowane pensje pracowników. Czeki rozrachunkowe mogą być, tak jak i czeki gotówkowe, przedmiotem obrotu, przede wszystkim poprzez zastosowanie instytucji indosu lub formy przelewu wierzytelności opisanych w dalszej części referatu.
Dokumentem czeku jest część B, część A pozostaje w książeczce czekowej, natomiast część C czeku bank dołącza do wyciągu z rachunku bankowego wystawcy czeku na dowód realizacji czeku przez trasata (Bank).
Odmianą czeku rozrachunkowego jest czek potwierdzony mający doniosłe znaczenie w obrocie gospodarczym. Jest on formą zabezpieczenia jednostki przyjmującej czek rozrachunkowy przed ewentualnym brakiem jego pokrycia. Istota czeku potwierdzonego polega na potwierdzeniu możliwości jego realizacji przez bank, który przelewa z rachunku wystawcy odpowiednią kwotę na specjalne konto, zapewniając tym samym środki na realizację czeku.
Bank dokonuje potwierdzenia czeku, umieszczając klauzulę potwierdającą na jego odwrotnej stronie. Czeki potwierdzone są wystawiane na ogół na wyższe kwoty i często dla płatności zamiejscowych.
Wystawca czeku powinien posiadać pokrycie czeku, czyli środki znajdujące się u trasata na jego rachunku bankowym, wystarczające na wykupienie czeku. Pokrycie czeku powinno pozostawać na rachunku bankowym trasanta przez 10 dni, będące okresem ważności czeku krajowego w obrocie krajowym. Jeżeli zapłata czeku nie nastąpiła z powodu braku pokrycia, posiadacz czeku może czek oprotestować. Protest czeku sporządza notariusz w formie odpowiedniej adnotacji na odwrotnej stronie czeku albo na osobnej kartce połączonej z czekiem. Połączenie czeku z kartką powinno być przypieczętowane pieczęcią urzędową, albo przepisane treścią protestu. Protestu czeku należy dokonać przed upływem ważności czeku, lub najpóźniej w pierwszy dzień powszedni od upływu ważności czeku.
Notarialny protest czeku może być zastąpiony pisemnym oświadczeniem trasata (banku) umieszczonym na czeku, stwierdzającym odmowę realizacji czeku z datą i podpisem firmowym banku. Na podstawie tego oświadczenia posiadacz czeku może dochodzić swej wierzytelności.
Na zakończenie warto podkreślić, że w razie wystawienia czeku rozrachunkowego bez odpowiedniego pokrycia jego wystawca odpowiada wobec posiadacza czeku za wszelką wynikłą z tego powodu szkodę (art. 60 prawa czekowego). Potwierdził to Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 22 lutego 1991 r. (OSP 1991 z.10). Ponadto wystawca czeku bez pokrycia odpowiada także karnie za takie działanie, i to dość surowo, bo do dwóch lat pozbawienia wolności (art. 61 prawa czekowego).
Rozliczenia przy pomocy czeku.
Rozliczenie przy pomocy czeku polega na jego wręczeniu dłużnikowi lub bezpośrednim przedłożeniu bankowi (trasatowi) do realizacji. Ponieważ czek przechodzi z rąk do rąk istotne znaczenie ma rozróżnienie czeku imiennego od czeku na okaziciela. Czek na okaziciela może być przekazany przez zwyczajne przekazanie go innej osobie. Natomiast przeniesienie praw z czeku z wymienionym w jego treści reminentem wymaga indosowania czeku.
Zarówno reminent jak i każdy następny posiadacz czeku imiennego może przenieść wynikające z czeku prawa na inną osobę fizyczną lub prawną poprzez stwierdzenie tego faktu na odwrotnej stronie czeku. Indos może być imienny lub in blanco. Indos imienny wymaga klauzuli "Ustępujemy na zlecenie..." uzupełnionej nazwiskiem indosatariusza. Indos in blanco ogranicza się do podpisu indosanta, złożonego po odwrotnej stronie czeku.
W praktyce czeki gotówkowe bywają indosowane tylko na inne banki niż wymieniony w czeku jako trasat, stąd czek gotówkowy może być zrealizowany u trasata lub w dowolnym innym banku. Jednak wypłata czeku w innym niż trasat banku może nastąpić dopiero po uzyskaniu od niego niezbędnych środków.
Jeśli chodzi o czeki rozrachunkowe i czeki potwierdzone to nie praktykuje się tu indosowania, stąd realizacja takich czeków może mieć miejsce tylko u trasata lub w banku na który ma nastąpić zgodnie z zapisem przelew.
Wyjątkiem od generalnej zasady zabezpieczenia pokrycia czeku przed jego wypłatą może być realizacja czeków osób fizycznych z rachunków rozliczeniowo-oszczędnościowych. Banki mogą zawierać porozumienia aby na zasadach wzajemności natychmiast realizować czeki, których trasatami są uczestnicy porozumienia. Po natychmiastowej realizacji takiego czeku w banku nie będącym trasatem, rozlicza się on z trasatem, który obciąża rachunek wystawcy czeku. We wspomnianych porozumieniach banki ustalają wysokość kwot, do jakich mogą być realizowane w tym trybie czeki gotówkowe i rozrachunkowe.
Euroczeki.
Euroczek to czek gwarantowany przez bank (wystawcę) do pewnej, ściśle określonej kwoty. Kwotę tę ustala system Europay International SC w Waterloo pod Brukselą. Euroczeki funkcjonują na podstawie karty gwarancyjnej i blankietów euroczeków, jako forma bezgotówkowej płatności na terenie Europy. Można nimi regulować rachunki za towary i usługi w hotelach, restauracjach, stacjach benzynowych i innych punktach handlowo-usługowych oraz pobierać gotówkę w oddziałach banków oznaczonych niebiesko-czerwonym znakiem EC.
Zaletą euroczeków jest to, że mogą być wystawione w ponad 30 walutach, dzięki czemu nie ma konieczności zakupu walut w kraju lub wymiany euroczeków za granicą. Plastikowa karta gwarancyjna z symbolem systemu Eurocheque oraz hologramem przedstawiającym Beethovena, z umieszczoną nazwą banku wystawiającego kartę, 9-cyfrowym numerem karty i odręcznym podpisem upoważnia posiadacza do wystawiania euroczeków. Pozwala też na identyfikację posiadacza karty przez sprawdzenie zgodności wzoru podpisu z podpisem na blankiecie euroczeku. Blankiety euroczeków są zunifikowane i mają miejsce na wpisanie symbolu waluty, liczbowe i słowne kwoty, miejsca i daty wystawienia czeku oraz na złożenie podpisu.
Realizując czek, należy dokładnie i czytelnie wypełnić wszystkie oznaczone miejsca oraz okazać kartę gwarancyjną osobie przyjmującej czek i w jej obecności go podpisać. Osoba przyjmująca czek sprawdza zgodność podpisu ze wzorem na karcie gwarancyjnej. Czeki muszą być wystawione na dokładną kwotę zakupu lub usługi w ramach dopuszczalnych kwot euroczekowych.
Maksymalna wysokość kwoty, na jaką może być wystawiony jeden blankiet czekowy, wynosi 170 EUR (około 185 $). Jeden rachunek można regulować najwyżej trzema euroczekami. Aby zostać posiadaczem euroczeku, należy otworzyć w banku rachunek walutowy á vista oraz wypełnić w trzech egzemplarzach wniosek o sprzedaż karty gwarancyjnej i euroczeków, przy czym można ubiegać się o kartę gwarancyjną i o euroczeki oddzielnie. W terminie do 14 dni bank zawiadamia wnioskodawcę o wydaniu karty gwarancyjnej i euroczeków oraz blokuje na rachunku wnioskodawcy równowartość 170 EUR, pomnożoną przez liczbę zakupionych blankietów euroczekowych, zwiększoną o 20% na zabezpieczenie różnic kursowych oraz prowizję zagranicznego i krajowego centrum rozliczeniowego euroczeków. Środki zablokowane na rachunku są oprocentowane według zasad oprocentowania rachunku á vista. Jednakże wiele banków, aby uatrakcyjnić swoją ofertę może w pewnych warunkach zrezygnować z formalnego blokowania środków na rachunku klienta (np. jeżeli posiada on na kontach większą ilość gotówki). Za wydanie karty gwarancyjnej i blankietów euroczeków pobierana jest opłata bankowa. Karta gwarancyjna zachowuje ważność przez rok, euroczeki są bezterminowe. W przypadku zgubienia lub kradzieży karty bądź euroczeków posiadacz zobowiązany jest zawiadomić oddział banku prowadzącego jego rachunek, po czym następuje zastrzeżenie realizacji euroczeków. Opłaty za zastrzeżenie ponosi posiadacz utraconej karty lub euroczeków. Kwota zastrzeżona ulega odblokowaniu po upływie 50 dni.
Czeki podróżnicze.
Czeki podróżnicze - to bardzo bezpieczna, a tym samym godna polecenia forma realizowania płatności za granicą. Czek podróżniczy jest praktycznie banknotem, takim jak inne. Posiada nominał, określenie waluty w jakiej można go zrealizować i jest bardzo dobrze zabezpieczony przed sfałszowaniem.
Najpopularniejszym czekiem podróżnym jest American Express. Aby otrzymać czek trzeba przed wyjazdem udać się do banku, który taką usługę oferuje i wpłacić w złotówkach kwotę, którą chcemy później zrealizować. Od tej kwoty pobierana jest prowizja 1-1,5%. Należy również posiadać przy sobie paszport. Następnie odbieramy czeki i podpisujemy je w obecności pracownika banku. Dodatkowo otrzymujemy dowód zakupu, gdzie wpisana jest ilość, nominały, serie i numery czeków oraz dane właściciela.
W razie zgubienia czeków, dowód zakupu stanowi podstawę do wystawienia nowych czeków lub zwrotu gotówki praktycznie w ciągu 24 godzin. Musimy tylko powiadomić właściwą centralę wypłat odszkodowań (telefonicznie - na koszt wystawcy czeków. Alarmowe numery telefonów znajdują się na każdym dowodzie zakupu). Wówczas zostanie nam wskazane najbliższe miejsca naszego pobytu biuro podróży lub oddział banku, gdzie dostaniemy czeki, takie same, jak utracone. Niektórzy emitenci - np. American Express - obiecują nawet możliwość osobistego, przez pracownika firmy, dostarczenia straconych czeków całkowicie bezpłatnie i to w dowolne miejsce na kuli ziemskiej.
Po przyjeździe do miejsca docelowego czeki używamy jako środka płatniczego lub wymieniamy na gotówkę. W chwili realizacji czeku znów składamy na nim swój podpis. Jeżeli podpisy będą zgodne - będziemy mogli zapłacić np. za hotel lub zamienić czek na gotówkę w banku. Czeki podróżnicze są uznawane i przyjmowane również przez sklepy, restauracje i linie lotnicze na całym świecie.
4. Akredytywa.
Akredytywa, jedna z form rozliczeń bezgotówkowych pomiędzy podmiotami gospodarczymi, gwarantująca terminowe otrzymanie pieniędzy przez beneficjenta, tj. osobę fizyczną lub prawną, na rzecz której dokonywane są płatności, oraz ułatwienie dysponowania przez niego tymi pieniędzmi. Rozliczenie przy pomocy akredytywy polega na zarezerwowaniu przez bank określonych środków dłużnika z przeznaczeniem ich na uregulowanie wierzytelności dostawcy, po spełnieniu przez niego warunków ustalonych przez dłużnika takich jak: listy przewozowe, faktury, świadectwa rzeczoznawców, wyniki ekspertyz itp.
W zależności od rodzaju transakcji pomiędzy podmiotami gospodarczymi rozróżnia się:
akredytywę budżetową, polegającą na tym, że jednostka budżetowa (np. ministerstwo, urząd gminy) otwiera na swym koncie rachunek bankowy (tzw. otwarcie akredytywy) dla określonej osoby prawnej lub fizycznej, finansowanej z budżetu albo realizującej zadania finansowane z budżetu, udzielając jej równocześnie pełnomocnictwa do dysponowania przekazanymi środkami,
akredytywę dla dostawcy (w obrocie krajowym), polegającą na wydzieleniu (zarezerwowaniu) lub zdeponowaniu na koncie płatnika (odbiorcy) kwot przeznaczonych wyłącznie na dokonywanie zapłat, wynikających z zawartej umowy, na rzecz tego dostawcy,
akredytywę pieniężną (w obrocie zagranicznym), polegającą na wydaniu przez bank krajowy polecenia (dokumentu zw. listem kredytowym) bankowi zagranicznemu (kilku bankom) wypłacenia wymienionej w akredytywie osobie, w określonym czasie, wskazanej kwoty.
5. Inkaso.
Inkaso bankowe jest tradycyjną, ale jakże popularną usługą świadczoną przez banki w różnych krajach. Rozróżnia się:
· inkaso dokumentowe
· inkaso finansowe
Inkaso dokumentowe znajduje zastosowanie przede wszystkim w rozliczeniach między przedsiębiorstwami w związku z ich działalnością gospodarczą. Taka forma rozliczeń jest dogodna dla podmiotów gospodarczych między innymi dlatego, że czynności technichne związane z rozliczeniami wykonuje bank. Wierzyciel, będązy zazwyczaj dostawcą, gdy chce zainkasować należność, składa w obsugującym go oddziale banku (banku wierzyciela) odpowiednie dokumenty towarowe. Bank wierzyciela przekazuje te dokumenty do oddziału banku w którym posiada swój rachunek dłużnik. Dłużnik (odbiorca) zleca swemu bankowi, aby przekazał wierzycielowi odpowiednią kwotę pieniężną z jego rachunku, a bank wydaje mu inkasowane dokumenty, które upoważniają go do odbiory towaru od przewoźnika. Stosownie od otrzymanego zlecenia bank dlużnika przekazuje środki pieniężne bankowi wierzyciela, który zapisuje je na rachunek wierzyciela.
Inkaso finansowe polega na inkasowaniu przez bank głównie weksli i czeków składanych przez klienta, a płatnych w innych oddziałach banków. Czek złożony w banku innym niż trasat wymaga wcześniejszego przekazania do niego środków pieniężnych od banku trasata. Zachodzi wówczas potrzeba przekazania czeku przez bank w którym czek złożono do trasata. Przekazanie czeku wraz z formularzem zawierającym niezbędne informacje (lista inkasowa) powinno spowodować w banku wystawcy czeku obciążenie jego rachunku oraz przekazanie środków pieniężnych na rachunek posiadacza czeku w banku, który przyjął czek do inkasa.
6. Karty płatnicze.
Karty płatnicze wprowadzone w Stanach Zjednoczonych szybko rozpowszechniły się w krajach europejskich i przybierają różne formy, służąc rozmaitym rozliczeniom bankowym i pozabankowym (np. w stacjach benzynowych). Główną przyczyną popularyzacji tej formy rozliczeń była wygoda i bezpieczeństwo. Posługiwanie się kartą płatniczą ogranicza bowiem do minimum potrzebę noszenia przy sobie banknotów. Postęp w dziedzinie informatyki, zwłaszcza teletransmisji, sprawił, że karty płatnicze przyjęły się nie tylko w rozliczeniach krajowych, ale także zagranicznych.
Z raportów wynika, że polskie banki wyemitowały do końca roku 2000 ponad 10 milionów kart. Poniżej przedstawiony jest wykres liczby przeprowadzonych transakcji w Polsce w latach 1999-2000.
W zależności od sposobu rozliczania transakcji, karty bankowe dzielimy na:
· debetowe,
· kredytowe,
· karty obciążeniowe i z odroczonym terminem płatności.
Karta debetowa.
Karta debetowa (ang. Debit Card) funkcjonuje na zasadzie rozliczenia transakcji wykonanej z użyciem karty natychmiast po otrzymaniu przez bank informacji o jej przeprowadzeniu.
Oznacza to, że rachunek posiadacza karty, który wykonał transakcję z użyciem karty debetowej, zostanie obciążony przez bank natychmiast jak tylko informacja o transakcji dotrze do banku. Okres ten zależy jednak od wielu czynników, np. od tego gdzie była wykonana transakcja, sposobu jej rozliczania oraz od systemu informatyczno-księgowego stosowanego przez bank. Okres ten może wynosić zatem od niemalże kilku sekund od przeprowadzenia transakcji aż do kilku lub nawet kilkunastu dni.
Aby skrócić ten okres i zwiększyć bezpieczeństwo, banki również blokują środki na rachunku posiadacza karty na podstawie tzw. autoryzacji transakcji. Oznacza to, że od momentu wykonania transakcji aż do momentu jej rozliczenia z rachunku, kwota transakcji jest zablokowana na rachunku posiadacza karty i nie można jej wypłacić ani z użyciem karty ani też innymi metodami (np. poprzez wypłatę z kasy banku).
Kartą debetową można realizować transakcje gotówkowe i bezgotówkowe do wysokości środków na rachunku (najczęściej powiększonych o przyznany limit kredytowy bądź debetowy). Zdarza się jednak, iż ze względów technicznych bank wydaje kartę debetową z określonym limitem wydatków np. dziennym, tygodniowym bądź miesięcznym. Oznacza to, że kartą debetową możemy posługiwać się do wysokości przyznanego limitu, niezależnie od wysokości środków na rachunku.
Najczęściej jednak banki wydają karty debetowe funkcjonujące w oparciu o stan środków na rachunku, jednakże ograniczonym limitem.
Jak zatem łatwo zauważyć, aby otrzymać kartę debetową należy otworzyć rachunek w banku, do którego karta zostanie wydana i z którego rozliczane będą wszystkie transakcje wykonywane z użyciem karty. Najczęściej banki wydają podstawową kartę debetową zaraz po otwarciu rachunku, natomiast po pewnym okresie funkcjonowania rachunku wydają również inne rodzaje kart np. kartę obciążeniową.
Karta kredytowa.
Karta kredytowa (ang. Credit Card) to rodzaj kart, których uzyskanie nie wiąże się z koniecznością otwierania rachunku w banku na który będą wpływały nasze wynagrodzenia czy inne dochody. Do otrzymania karty kredytowej najczęściej w ogóle nie musimy posiadać ani otwierać żadnego rachunku w banku, w którym ubiegamy się o wydanie karty kredytowej.
Do wydania karty kredytowej wystarczy jedynie złożyć wniosek (z reguły zawierający szereg różnego rodzaju pytań dotyczących naszej sytuacji finansowej) oraz załączyć dokumenty wymagane przez bank - najczęściej są to dokumenty poświadczające wysokość naszych zarobków, np. zaświadczenie o zarobkach i stażu pracy wystawione przez naszego pracodawcę. Na tej podstawie bank ocenia naszą zdolność kredytową i ustala wysokość limitu kredytowego.
Posiadacz karty kredytowej może wykonywać transakcje do wysokości przyznanego limitu kredytowego. Raz w miesiącu bank sumuje wszystkie transakcje i wysyła posiadaczowi karty zbiorcze zestawienie tych transakcji informując jednocześnie o kwocie zaciągniętego kredytu przy użyciu karty. Zasady spłaty kredytu ustalane są przez każdy bank samodzielnie. Przyznany przez bank kredyt jest kredytem odnawialnym, co oznacza że każda spłata zadłużenia zwiększa dostępny limit do dokonywania dalszych transakcji z użyciem karty.
Karta z odroczonym terminem płatności.
Karta z odroczonym terminem płatności (ang. Deffered Debit Card) posiada zbliżone zasady funkcjonowania do karty kredytowej. Do jej uzyskania najczęściej nie trzeba posiadać żadnego rachunku w banku, w którym ubiegamy się o wydanie karty. Bank może zażądać jednak przedstawienia gwarancji bankowych na określoną kwotę, np. w postaci założenia lokaty terminowej bądź innego sposobu ustalonego z bankiem. Posiadacz karty zobowiązany jest spłaty całości zadłużenia (nie można spłacić tylko części) w określonym czasie, np. w ciągu dwóch tygodni od daty otrzymania zestawienia.
W przypadku karty obciążeniowej (ang. Charge Card) warunkiem wydania karty jest posiadanie rachunku w danym banku przez określony czas, np. trzy miesiące. W tym czasie bank analizuje wpływy na rachunek oraz sprawdza czy rachunek jest wykorzystywany w sposób prawidłowy. Po upływie tego okresu czasu, bank wydaje kartę obciążeniową i ustala indywidualny limit wydatków dla tej karty.
Posiadacz karty może w ciągu miesiąca wykonywać transakcje do wysokości tego limitu (niezależnie od kwoty jaka znajduje się na jego rachunku). Określonego dnia, bank sumuje wszystkie transakcje wykonane z użyciem karty i samodzielnie obciąża kwotą transakcji rachunek posiadacza karty. Najczęściej w przypadku kart obciążeniowych bank nalicza również pewną prowizję od wszystkich transakcji (w wysokości np. 1%) za to, iż kredytował wydatki posiadacza karty przez okres od momentu ich wykonania aż do momentu obciążenia rachunku.
Pod względem funkcjonalności wyróżniamy następujące rodzaje kart bankowych:
· karty bankomatowe,
· karty płatnicze,
· karty identyfikacyjne,
· karty wstępnie opłacone,
· karty wirtualne.
Karta bankomatowa (ang. ATM Card lub Cash Card) służy wyłącznie do dokonywania wypłat gotówki oraz innych transakcji, które możliwe są do wykonania z użyciem bankomatu, np. sprawdzenie stanu rachunku, wydrukowanie historii transakcji, zmiana kodu PIN czy dostęp do funkcji depozytowych w bankomacie. Ponieważ funkcjonalność kart bankomatowych jest bardzo ograniczona, większość banków nie decyduje się na wydawanie kart bankomatowych. W zamian banki wydają karty płatnicze, które jednocześnie wyposażone są w funkcje karty bankomatowej.
Karta wstępnie opłacona (ang. Prepaid Card lub Preloaded Card) - środki jakie możemy wydać z użyciem tej karty nie znajdują się na żadnym rachunku bankowym - one niemalże "fizyczni" znajdują się wewnątrz karty zakodowane w postaci odpowiednich jednostek (impulsów).
Karta wirtualna.
Karta wirtualna (ang. Virtual Card) to nowy rodzaj kart płatniczych opracowanych wyłącznie pod kątem dokonywania transakcji bez fizycznego użycia karty. W ostatnich latach gwałtowny rozwój internetu spowodował, iż coraz częściej możemy wykonywać także transakcje poprzez sieć internet - przy czym mogą to być dowolnego transakcje, począwszy od dostępu do różnego rodzaju zasobów (np. archiwum artykułów gazet) aż do niezliczonej ilości internetowych sklepów, których asortyment niejednokrotnie przekracza ofertę tradycyjnych sklepów. Wraz z rozwojem sklepów internetowych zwiększa się liczba osób pragnących dokonywać transakcji w sieci internet. W tym celu organizacje płatnicze wraz z bankami opracowały nowy sposób dokonywania transakcji - właśnie z użyciem wirtualnej karty. Zastosowanie karty wirtualnej nie niesie jednak żadnych dodatkowych rozwiązań zwiększających bezpieczeństwo sklepu internetowego. Podstawowa różnica jest taka, iż kartą wirtualną nie możemy dokonać transakcji w zwykłym punkcie handlowo-usługowym. Nie wypłacimy nią również gotówki w bankomacie czy kasie banku. Do karty nie jest także generowany kod PIN, jednakże generowane są kody weryfikujące o nazwie CVC2 lub CVV2 (kody te są również generowane do większości tradycyjnych kart płatniczych).
W celu lepszego dostosowania swojej oferty do oczekiwań klientów , banki wprowadzają tzw. segmentację klientów - co oznacza, że tworzone są różne produkty czy rozwiązania przeznaczone dla specyficznej grupy klientów.
Podział kart ze względu na segmentację klientów:
· karty podstawowe - najczęściej wydawane jako karty funkcjonujące wyłącznie w środowisku elektronicznym i wymagające każdorazowej autoryzacji - są to karty oferowane przez bank wszystkim klientom. Do takich kart zaliczamy karty bankomatowe oraz karty typu Visa Electron czy Maestro (w tym również w wersji dla klientów korporacyjnych).
· karty standardowe - najczęściej są to karty bez dołączonych usług dodatkowych lub z podstawowym pakietem usług dodatkowych. Zaliczamy do nich karty np. Visa Classic, Eurocard/MasterCard oraz podstawowe karty dla klientów korporacyjnych (Visa Business, Eurocard/MasterCard Business). Karty podstawowe mogą być również wydane jako karty srebrne. Do kart standardowych należą również karty American Express Green Card czy American Express Corporate Card.
· karty złote - wydawane lepszym klientom banku, posiadają najczęściej duży pakiet usług dodatkowych i ubezpieczeń. Do takich kart zaliczamy np. Visa Gold, Eurocard/MasterCard Gold oraz karty dla klientów korporacyjnych np. Visa Business Gold czy Eurocard/MasterCard Business Gold. Należą do nich również karty American Express Gold Card czy Diners Club.
· karty prestiżowe - oferowane przez bank najlepszym i strategicznym klientom, posiadają bardzo bogate usługi dodatkowe i ubezpieczeniowe. Do takich kart zaliczamy np. Visa Platinum, Eurocard/MasterCard World Signia czy American Express Platinum Card. Liczba tych kart wydawanych przez banki jest bardzo ograniczona i bywa, że obejmuje jedynie kilkudziesięciu klientów danego banku.
Korzyści dla posiadaczy kart kredytowych :
· szeroki krąg osób korzystający z kart kredytowych dążą do spotęgowania swego prestiżu w danym środowisku czy kraju,
· dogodność techniczna związana z posiadaniem karty i posługiwaniem się nią podczas zakupów oraz regulowania należności za dzieła i usługi (nie musimy posiadać przy sobie dużej gotówki):
a) karta redukuje ryzyko utraty pieniędzy (ryzyko utraty karty jest mniejsze niż ryzyko utraty pieniędzy kartę można zastrzec),
b) istnieje możliwość pobierania pieniędzy z bankomatów i okienek bankowych ( w każdym dniu , i o każdej porze dnia),
c) posiadacz karty może korzystać z innych czynności wykonywanych przez bankomaty (np. dokonywać wpłat),
· istnieje w skali światowej praktyka przedsiębiorców polegająca na przyznawaniu swym klientom, różnorakich korzyści majątkowych np. udzielanie zniżek, wydawanie bonów towarowych,
· posiadanie przez osobę karty kredytowej niejako "zwalnia ją od powinności planowania swych wydatków",
· posiadanie karty umożliwia pokrywanie wydatków wywołanych zdarzeniami losowymi,
· ułatwiona możliwość uzyskiwania od wydawcy karty, także w przyszłości, odpowiednich kredytów.
Pozytywny wymiar kart ujawniający się po stronie przedsiębiorcy:
· panuje przeświadczenie, że przyłączenie firmy do danego systemu kart przyczynia się do wzrostu osobistego prestiżu właściciela i firmy,
· posiadaczami kart kredytowych są na ogół osoby o ustabilizowanej pozycji majątkowej. Wysoki standard majątkowy umożliwia nawiązywanie stosunków prawno-majątkowych,
· rozległe akceptowanie przez przedsiębiorcę kart kredytowych może prowadzić do zwiększenia obrotów (zysku),
· zaobserwowano zjawisko, że posiadacz karty kredytowej wybiera najczęściej takiego przedsiębiorę, który honoruje kartę znajdującą się w jego dyspozycji, firma staje się konkurencyjna w stosunku do innych,
· gwarancja uzyskania ceny (w odróżnieniu np. do czeków),
· redukcja ryzyka utraty przez przedsiębiorcę pieniędzy inkasowanych w wypadku stosowania tradycyjnych form obrotu gotówkowego,
· honorowanie przez przedsiębiorcę kart wyłącza całkowicie ryzyko przyjmowania fałszowanych banknotów i czeków.
Negatywne aspekty korzystania z kart kredytowych przez ich posiadaczy:
· osoba, która chciałaby wejść w posiadanie karty, musi najpierw uzyskać od wybranej instytucji stosowny kredyt pieniężny, podstawowym warunkiem uzyskania karty jest zgromadzenie minimalnej kwoty pieniężnej,
· konieczność uiszczenia opłat za uzyskiwanie karty, opłaty związane z pobieraniem przy pomocy kart gotówki przez bankomaty,
· kredyty stanowiące podstawę uzyskania kart oprocentowane są nieco wyżej niż inne kredyty pieniężne, a pieniądze gromadzone na rachunkach są oprocentowane dość nisko,
· występują pewne uciążliwości związane z ubieganiem się o wydanie karty. Znaczna większość wydawców tych kart wprowadziła wszak dość zrygoryzowane postępowanie, mogące prowadzić do uzyskania karty,
· dysponując daną kartą, klient wybiera przedsiębiorcę, który honoruje posiadany przez niego typ karty, dlatego też posiadacz ma niejako ograniczony wybór partnera, z którym mógłby zawrzeć umowę,
· niedogodność wynikająca z ograniczeń dziennych i tygodniowych limitów pieniężnych, jakie można pobierać poprzez bankomaty,
· ryzyko z posiadania karty kredytowej:
a) do niedawna ryzyko rozpowszechnienia danego systemu kart,
b) ryzyko kart dodatkowych (posiadacz karty podstawowej nie ma wpływu na sposób korzystania z karty przez inną osobę),
c) nieracjonalne zwiększanie wydatków przez posiadacza karty, "grozi" mu nadmierna swoboda w dokonywaniu wydatków. Przyczyny natury psychologicznej sprawiają, że posiadacz karty bardziej bezkrytycznie wchodzi w określane stosunki prawne wówczas, gdy dysponuje kartą .Po prostu mniej są odczuwalne wydatki pokrywane za pomocą karty niż te, które trzeba regulować gotówką. W krajach o wysokim stopniu rozpowszechnienia kart spostrzega się występowanie uzależnienia osób od kart kredytowych,
d) ryzyko towarzyszące pobieraniu pieniędzy poprzez bankomaty ( w tych momentach dochodzi do kradzieży),
e) zakłócenia w funkcjonowaniu bankomatów i automatycznych okienek bankowych,
f) ryzyko uszkodzenia karty,
g) ryzyko utarty karty, a więc i z bezprawnego korzystania z niej przez osobę trzecią.
· uciążliwości związane z numerem identyfikacyjnym PIN.
Do rozliczeń kartami kredytowymi tylko w obrocie krajowym powstała spółka "Pol-Card". Karta Pol-Card nie jest powiązana z innymi systemami kart płatniczych. Kartę tę wydają polskie banki pod wspólnym logo Pol-Cardu. Jest to obecnie najnowocześniejszy krajowy system rozliczeń bezgotówkowych. Karta ta jest tańsza od kart międzynarodowych, a wymagane minimalne kwoty zasilające co miesiąc rachunek karty są stosunkowo niskie. Posiadaczem rachunku karty może być każda pełnoletnia osona posiadająca stałe źródło utrzymania i mogąca wpłacać co miesiąc na rachunek karty wymaganą kwotę.
7. Inne formy rozliczeń bezgotówkowych.
Prezes NBP dopuścił do stosowania w obrotach krajowych także inne instytucjonalne formy rozliczeń bezgotówkowych. Należą do nich:
· rozliczenia planowe;
· okresowe rozliczenia saldami.
Rozliczenia planowe mogą być przydatne do rozliczania dostaw o charakterze periodycznym. Często dostawy towarów do przedsiębiorstw handlowych dostarczane są codziennie lub systematycznie co kilka dni. Podobnie w przemyśle dostawy niektórych surowców, paliwa itp. są powtarzalne. Rozliczenia indywidualnych faktur można znacznie uprościć stosując rozliczenia planowe. W tym celu kontrahenci umawiają się, że odbiorca będzie co pewien czas (np. co 5 dni) przelewać na rzecz dostawcy określoną kwotę pieniędzy, odpowiadającym planowanym w tym czasie dostawom. Zamiast indywidualnych faktur dostawca może wystawiać jedną zbiorczą fakturę, obejmującą dostawy np. w okresie miesiąca. Odbiorca porówna fakturę z dokonanymi przelewami, a różnicę przekaże dostawcy poleceniem przelewu. Jeśli saldo rozliczeń wypadnie na jego korzyść, różnicę potrąci z następnego przelewu. Chociaż inicjatywa dokonywania periodycznych przelewów pieniędzy spoczywa w rękach odbiorcy, umowne terminy planowych wpłat zabezpieczają interes dostawcy. Natomiast odbiorca kontroluje dostawcę, ponieważ może nie opłacić dostawy niezgodnej z warunkami umowy.
W celu wprowadzenia rozliczeń planowych kontrahenci zawierają umowę, której treść jest znana także rozliczającym ich oddziałom banków. W treści umowy strony określają wartość i częstotliwość dostaw objętych rozliczeniem, a także wysokość i częstotliwość dokonywanych przelewów pieniędzy (np. co 5 dni) oraz terminy ostatecznego (wyrównującego) rozliczenia, które może być przeprowadzone np. co miesiąc.
Mimo uproszczenia ewidencji i rozrachunków między dostawcami a odbiorcami rozliczenia planowe są bardzo rzadko stosowane w praktyce. Ich popularyzacja ma jednak znaczenie wobec rozwijającej się informatyzacji operacji bankowych i ewidencji w przedsiębiorstwach. Rozliczenia planowe mogą być wykonywane automatycznie w ramach stałego zlecenia, a tylko ostatecznego rozliczenia dokonuje odbiorca. Upraszcza to znacznie przebieg rozliczeń i ogranicza pole błędu.
Okresowe rozliczenia saldami mogą znaleźć zastosowanie tylko wówczas, gdy kontrahenci wzajemnie świadczą sobie usługi lub dostawy i występują wobec siebie w podwójnym charakterze: jako dostawca i odbiorca: czyli jako wierzyciel i dłużnik. Dokonanie rozliczeń w zwykłym trybie wymagałoby składania w banku poleceń przelewu przez obu partnerów. Zastosowanie okresowych rozliczeń saldami znacznie uprości procedurę rozrachunku, gdyż tylko jeden z uczestników rozliczeń będzie w ustalonych odstępach czasu dokonywać rozrachunku, przekazując partnerowi nadwyżkę. Istota okresowych rozliczeń polega więc na zaniechaniu realizowania poszczególnych należności, a ewidencjowaniu wzajemnych świadczeń. Kompensata wzajemnych należności i zobowiązań oraz okresowe rozliczanie salda zastępuje wielokrotne i dwustronne rozrachunki. Wprowadzenie okresowych rozliczeń saldami wymaga zawarcia umowy przez rozliczające się przedsiębiorstwa, której treść należy podać do wiadomości obsługującym kontrahentów oddziałom banków.
Mimo znacznego uproszczenia procedury rozrachunku okresowe rozliczenia saldami praktycznie nie znajdują zastosowania. Wynika to z trudności doboru kontrahentów wzajemnie świadczących usługi i usługi. Niemniej tam, gdzie w stosunkach rozliczeniowych występują wzajemne roszczenia, nie powinno się rezygnować z istniejących możliwości uproszczeń.
8. Literartura:
1.Leopold Stecki: Karty kredytowe. Toruń 1998
2.Zbigniew Czyżykiewicz: Podręcznik do nauki bankowości. Warszawa 1999
3.ONET.pl Turystyka:http://turystyka.onet.pl/abc/pieniadze/euroczeki/index.asp
4.www.karty.pl
5.www.polcard.com.pl
Adam Mickiewicz "Dziady część III"