Poeta:
Nie jest rzemieslnikiem, ale artysta, który tworzy pod wplywem chwili, natchnienia i emocji. Jest to czlowiek wyjatkowy i nie kazdy moze nim byc. Jego warsztatem literackim sa jego wlasne uczucia, nie ma uksztaltowanych i wypracowanych srodków. Chodzi mi o to, aby jezyk gietki Powiedzial wszystko, co pomysli glowa, A czasem byl jak piorun jasny, predki, A czasem smutny jako piesn stepowa, A czasem jako skarga nimfy mietki, A czasem piekny jak aniolów mowa ... Aby przelecial wszystko ducha skrzydlem. Strofa byc winna taktem, nie wedzidlem. J. Slowacki "Beniowski"
Poeta to wybraniec, czlowiek wyjatkowy, czujacy pewne powolanie i poslannictwo, które wypelnia bez ogladania sie na wszystko, co mogloby mu przeszkodzic. Jest to czlowiek zbuntowany przeciw swiatu i czesto takze Bogu. Sam chce byc twórca i kreatorem. Czuje sie wodzem i sadzi, ze jest w stanie zbudowac lepszy swiat i pomóc ludziom (tym zwyklym i szarym). Bo piekno na to jest, by zachwycalo Do pracy - praca, by sie zmartwychwstalo. Bo nie jest swiatlo, by pod korcem stalo, Ani sól ziemi do przypraw kuchennych. K. C. Norwid "Promethidion"
Poeta nie moze byc zwyklym czlowiekiem, bo caly musi poswiecic sie poezji. Nie moze miec rodziny ani domu. Bycie poeta jest swego rodzaju nieszczesciem dla jego najblizszego otoczenia i rodziny, bo taki czlowiek zyje po prostu w innym wymiarze i zwykli ludzie nie sa w stanie go zrozumiec. Przykladem moze tu byc bohater "Nie-boskiej komedii" Z. Krasinskiego. Nie moze on pogodzic obowiazków meza i poety. Ziemskosc jego zycia przeszkadzala szlachetnym idealom i rozwojowi czesci poetyckiej tego tworu jakim byl.
Poezja:
Jest niczym innym jak ujsciem wnetrza duszy czlowieka. Jest stanem ducha przelanym na papier w mozliwie najbardziej wiarygodny sposób. Jest jego odczuciami i reakcja na swiat zewnetrzny i wewnetrzne emocje. Stad poezja mówi o stanie duchowym, a nie materialnym i wyraza to poprzez abstrakcje, a nie konkret.
Cele:
Celem poety i poezji jest przekazac wartosc wszechswiata, zbudzic ludzkosc do dzialania i pomóc jej w walce o owa wartosc. W przypadku Polski poezji miala specyficzne zadania, bo przeciez kraj, który znajdowal sie ciagle w niewoli potrzebowal nieustannej pomocy duchowej, która pobudzilaby go do wielkich czynów narodowowyzwolenczych. Najlepiej o tym swiadczy fragment z "Konrada Wallenroda" A. Mickiewicza (piesn wajdeloty): O, wiesci gminna! ty arko przymierza Miedzy dawnymi i mlodszymi laty, W tobie lud sklada lud swego rycerza, Swych mysli przedze i swych uczuc kwiaty. Arko! tys zadnym niezlamana ciosem, Póki cie wlasny lud nie zniewazy, O piesni gminna, ty stoisz na strazy Narodowego pamiatek kosciola, Z archanielskimi skrzydlami i glosem, Ty czasem i dzierzysz miecz archaniola.
Poezja ma wiec ogromna moc, potrafi zachowac dla przyszlych pokolen pamiec bohaterów i wielkich czynów. Tym, który je przekaze jest poeta-bard (wajdelota). Nie, ja przezyje... i ciebie, mój synu! - Chce jeszcze zostac, zamknac twe powieki, I zyc, azebym slawe twego czynu Zachowal swiatu, rozglosil na wieki. (...) Gdzie nie dobiegne, piesn moja doleci, Bard dla rycerzy w bitwach, a niewiasta Bedzie ja spiewac dla swych dzieci; Bedzie ja spiewac i kiedys w przyszlosci Z tej piesni wstanie msciciel naszych kosci!
Innym celem poezji bylo po prostu wyrazenie wnetrza artysty, jego niepokojów oraz tego jak odbiera swiat. W "Testamencie moim" Juliusza Slowackiego autor zegna sie ze swiatem i rozlicza sie ze swojego zycia z tymi, którzy pozostana. Mówi jakie idealy nim kierowaly i zaluje jedynie tego, ze nie byl w stanie pozostawic po sobie nic trwalego ("ani dla mojej lutni, ani dla imienia"). Pomimo tego rozkazuje potomnym: Lecz zaklinam, niech zywi nie traca nadziei I przed narodem niosa oswiaty kaganiec, A kiedy trzeba na smierc ida po kolei, Jak kamienie przez Boga rzucone na szaniec.
Tak wiec rola poety jest dac przyklad innym i ze swojej postawy uczynic wzorzec.
Natomiast bohater "Dziadów" cz. III Adama Mickiewicza, Konrad, mówi czym jest dla niego poezja, jak odbiera dobro, piekno i madrosc. Twierdzi, ze jego zadaniem jest przekazac te odczucia ludziom, bo oni sami tego nie potrafia lub po prostu nie zauwazaja tych wartosci, a poeta ma moc prawie boska i móglby sie zmierzyc z samym Twórca w sferze uczuc.
Przez zwyklych ludzi poeci traktowani sa jak szalency, którzy idac z 'widlami na Slonce' chca za wszelka cene zmienic swiat. Czasem poeci sa nawet przesladowani i porównywani z silami nieczystymi. W rzeczywistosci poeci przemycaja w swych dzielach tresci narodowowyzwolencze, kryjac sie przed czujnym okiem cenzorów panstw zaborczych.
Polemika rozgrywa sie w calym dramacie. Pierwsza osoba w Prologu jest wlasnie Mickiewicz, który wyglasza teorie poezji narodowo - wyzwolenczej. Jest twórca teorii mesjanistycznej. Wedlug Slowackiego mesjanizm to przezywanie cierpienia i bierne czekanie na godzine wyzwolenia. Poeta jest ukazany za pomoca dogmatów biblijnych, jako duch apokalipsy, prorok, który wiesci przyszlosc, jest pierwszym i ostatnim, alfa i omega. Glos poety - proroka jest glosem uspokajajacym, pocieszajacym, usypiajacym czujnosc narodu. Poezja wedlug Mickiewicza powinna koic rozpacz i nieszczescie, byc balsamem lezacym rany. Pierwszej osobie odpowiada druga. Jest ona przeciwnikiem Mickiewicza, najprawdopodobniej jest nia Slowacki, który krytykuje jego poglady. Nastepnie przemawia osoba trzecia. Jest to nowy Slowacki, inne wcielenie poety, który wyglasza nowa koncepcje walki narodowo - wyzwolenczej, przeciwna mesjanizmowi i prometeizmowi Mickiewicza. Poezja ma pobudzac do dzialania, wskrzeszac bohaterów narodowych, ratowac od cierpienia, wiernosci (rozbudzic swiadomosc narodowa Polaków, powolywac do czynu zbrojnego). Slowacki dwóm drogom Mickiewicza prowadzacym do wyzwolenia (mesjanizm i prometeizm) przeciwstawia trzecia - winkelriedyzm (idea walki zbrojnej czynnej lecz samotnej). Slowacki kompromituje tez prezentowana przez siebie droge - obrazuje to kleska Kordiana. W scenie w szpitalu wariatów krytykuje mesjanizm (Kordiana odwiedza Doktor o szatanskich cechach. Jeden jest krzyzem, drugi podtrzymuje niebo, aby nie spadlo na ludzi - obaj przedstawiaja swoista ocena mesjanizmu.
Ujecie poety i poezji w innych utworach.
Konrad Wallenrod
Poezja jest skarbnica pamiatek narodowych, utrwala i opiewa czyny bohaterów, przechowuje historie narodu.
Poezja ma wymiar tyrtejski - zagrzewa do walki, podsyca nienawisc do wroga, stawia wzorce postepowania.
Poezja laczy pokolenia, jest "arka przymierza miedzy starszymi a nowymi laty" - spoiwem ojców i synów.
Dziady
W "Wielkiej improwizacji" temat poezji jest szczególnie wazny . Konrad, mówiac o sobie, stwarza mit poety - samotnego spiewaka, którego przecietni ludzie nie rozumieja. jest to jednak istota obdarzona boska moca tworzenia - dlatego poeta Konrad uzurpuje sobie prawo, by byc równym Bogu, by miec jego wladze. Poezja jest tu sila stwarzania, potega boska, a ponadto jest sila natchnienia, plynie wprost z serca obdarzonych laska poetów.
Grób Agamemnona
W grobowcu dawnego wodza ujrzal poeta "lutnie Homera", lecz nie mógl jej uzyc, by opiewac czyny szlachetne i zwycieskie, bo jest potomkiem narodu niewolników... "Kon poezji - Pegaz", któremu poeta dal sie poniesc, czerpie sile z historii, przedstawia obrazy, stawia oceny, rozlicza narody z ich czynów (do takiego rozliczenia doprowadza w utworze).
Testament mój
"zostanie po mnie ta sila fatalna", oto poezja jest sila, która nie boi sie smierci, trwa nawet gdy nie ma juz jej twórcy i ma wielka moc - przeksztalcania dusz zwyklych w bohaterów:
"az was zjadacze chleba
w aniolów przerobi."
papier w rolach
Adam Mickiewicz "Dziady część III"