Wyszukiwarka:
Artykuły > Studia >

Rola GATT i WTO w rozwoju handlu międzynarodowego

Rola GATT i WTO w rozwoju handlu międzynarodowego Światowy system liberalizacji handlu oparty na współpracy wielostronnej powstał na konferencji w Hawanie w 1947 roku kiedy to 21 państw ustaliło tekst Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu (GATT). Celem negocjatorów na konferencji hawańskiej było stworzenie ogólnoświatowego systemu współpracy gospodarczej opartego na trzech filarach - Międzynarodowym Funduszu Walutowym, Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) i Międzynarodowej Organizacji Handlu. Cele stawiane sobie przez negocjatorów w Hawanie nie zostały osiągnięte. Kolejna konferencja w Bretton Woods doprowadziła do utworzenia tylko dwóch organizacji (MFW i Bank Światowy), natomiast organizacja handlowa nie powstała. 1 stycznia 1948 roku wszedł w życie tylko Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (GATT), który stał się podstawą prawną wielostronnego systemu współpracy handlowej wprowadzając do codziennej praktyki takie zasady jak klauzula najwyższego uprzywilejowania, czy narodowe traktowanie. Cele i zasady GATT (WTO) GATT był oparty na kilku podstawowych zasadach, które tworzyły swego rodzaju kodeks dobrego postępowania w handlu międzynarodowym i były podporządkowane realizacji zadań Układu. Zasady te przejęła ,Światowa Organizacja Handlu (WTO). Podstawową zasadą jest niedyskryminacja i równość traktowania. Znajduje ona wyraz w bezwarunkowej klauzuli największego uprzywilejowania (KNU) obowiązującej w stosunkach między stronami Układ Ogólnego. Jej istotą jest równość traktowania zagranicznych partnerów: nie można przyznać szczególnych korzyści jednemu partnerowi i tylko jemu ponieważ wszyscy mają do nich jednakowe prawa. Jednocześnie nie można dyskryminować jakiegokolwiek członka porozumienia w stosunkach handlowych. Należy udzielić mu wszystkich przywilejów, jakie uzyskali i członkowie GATT (WTO). Od tej zasady, podobnie jak od pozostały norm GATT (WTO), istnieją pewne wyjątki. Najważniejszym dopuszczonym odstępstwem od KNU jest możliwość tworzenia stref wolnego handlu i unii celnych. Z tą pierwszą ściśle się wiąże zasada wzajemności, tj. równości korzyści i koncesji. Zgodnie z tą zasadą żaden członek GATT (WTO) nie jest zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych ani też do udzielania innych koncesji bez uzyskania wzajemnych przywilejów od partnera. Podczas rokowań następuje więc wymiana koncesji uznanych przez partnerów za równoważne. Trzecią ważną zasadą jest możliwość interwencji w handlu (np. w celu ochrony rodzimego przemysłu) w zasadzie jedynie za pośrednictwem stawek celnych, a nie za pomocą innych instrumentów polityki handlowej. Cła zostały uznane za w zasadzie jedyny dozwolony środek interwencji państwa w handlu ze względu na to, że wpływają na poziom ceny i tym samym na popyt, a więc nie naruszają zasadniczo mechanizmów rynkowych. Podstawowym wyjątkiem od tej zasady jest możliwość stosowania ograniczeń ilościowych w celu ochrony bilansu płatniczego, ochrony zdrowia obywateli, zapewnienia bezpieczeństwa itp. (są to tzw. ogólne wyjątki). Kolejną zasadą jest tzw. klauzula narodowa. Zgodnie z nią produkt importowany nie powinien być traktowany mniej korzystnie niż analogiczne produkty pochodzenia krajowego. Zasada ta dotyczy w szczególności obciążeń podatkowych (zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich), a także innych przepisów i wymagań w zakresie sprzedaży, zakupu, przewozu, dystrybucji i użytkowania tych towarów na rynku wewnętrznym. Wszystkie te zasady oznaczają pewne podporządkowanie polityki handlowej krajów członkowskich normom i dyscyplinom GATT (WTO), a tym samym ograniczenie narodowej suwerenności w kształtowaniu stosunków z partnerami handlowymi. Ograniczenie to daje jednak pewne wymierne korzyści. Przede wszystkim sprawia, że dostęp do rynków zagranicznych jest bardziej pewny. Tym samym zmniejsza się ryzyko zawierania transakcji handlowych. System jednolitych norm wielostronnych w większym stopniu ułatwia rozwój handlu niż porozumienia bilateralne, o różnym zakresie koncesji i zobowiązań. ennej praktyki takie zasady jak klauzula najwyższego uprzywilejowania, czy narodowe traktowanie. Układ GATT przyczynił się poważnie do przełamania fali protekcjonizmu, która pojawiła się po II wojnie światowej i w szeregu rund negocjacyjnych doprowadził do poważnego obniżenia stawek celnych w handlu światowym. Zawierał on również pewne mechanizmy przeciwdziałające nieuczciwej konkurencji oraz rozstrzygania sporów. Z czasem dodano do Układu GATT Część IV (Artykuły XXXVI - XXXVIII) zawierające postanowienia dotyczące preferencyjnego traktowania krajów rozwijających się i najmniej rozwiniętych, na podstawie których powstał system preferencji celnych zwany w skrócie GSP (general system of preferences). W ciągu kolejnych rund negocjacji wielostronnych (łącznie 8) doprowadzono do sytuacji, kiedy stawki celne (szczególnie w krajach rozwiniętych) osiągnęły bardzo niski poziom. Rundy te doprowadziły również do ujawnienia i sprecyzowania innych problemów utrudniających handel międzynarodowy. Wypracowano dodatkowe porozumienia precyzujące działanie i interpretujące poszczególne artykuły Układu GATT. Najbogatsza pod tym względem była Runda Urugwajska (ostatnia), która przyniosła nowe porozumienia lub doprowadziła do nowego sformułowania porozumień wcześniejszych. Obecnie jest ich 16 (w tym dwa fakultatywne).Zakres tematyczny tych porozumień obejmuje : handel produktami rolnymi, stosowanie środków sanitarnych i fitosanitarnych, handel wyrobami tekstylno - odzieżowymi, bariery techniczne w handlu, środki dotyczące inwestycji i związane z handlem, postępowanie antydumpingowe, procedury określania wartości celnej towaru, kontrola przedwysyłkowa, reguły pochodzenia, licencjonowanie importu, stosowanie subsydiów, środki ochronne, handlowe aspekty praw własności intelektualnej, handel samolotami cywilnymi i zakupy dokonywane przez rządy oraz pewne postanowienia w zakresie ochrony środowiska. Runda Urugwajska doprowadziła również do objęcia systemem wielostronnym nowych dziedzin współpracy międzynarodowej. W czasie negocjacji wypracowano Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami (GATS) oraz Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS). Runda Urugwajska przyniosła też szereg uzgodnień i interpretacji poszczególnych artykułów Układu ogólnego GATT (łącznie 6), które wraz z tekstem oryginalnym stanowi tak zwany Układ GATT 1994. Polska jest stroną Układu GATT od 1967 roku. Do końca Rundy Urugwajskiej status Polski był nietypowy. Jako kraj o gospodarce centralnie planowanej i cenach, które nie były kształtowane przez rynek oraz nie posiadający taryfy celnej, Polska musiała udzielić koncesji na rzecz pozostałych krajów - stron Układu GATT w postaci zobowiązania się do powiększania importu z tych krajów o 7 % rocznie z czego nie zawsze, szczególnie w latach osiemdziesiątych, mogła się wywiązać. Również, z powodu istniejącego systemu cen, polskie towary traktowane były mniej korzystnie w przypadku postępowania antydumpingowego.