Renesans a Barok - kontrast

- zapewnienie bogatej szlachcie nie tylko rosnących dochodów, ale i czegoś więcej: poczucie bezpieczeństwa i niezmienności porządku świata

- ułatwienie szlachcie, zwłaszcza zamożnej, aktywności kulturalnej, zdobywania wykształcenia, udziału w polityce i w życiu społecznym

Barok

- osłabienie państwa za panowania dynastii Wettingów i stworzenie nieustannej sytuacji zagrożenia niepodległości

- wzmocnienie pozycji rywalizujących ze sobą rodów magnackich, których działalność wymykała się spod kontroli

- sejm nie może pełnić funkcji regulatora konfliktów sił, gdyż jego działalność paraliżowała zasada liberum veto

2. Prądy filozoficzne

Renesans

- humanizm - zainteresowanie człowiekiem i zaakcentowanie możliwości jego rozumu

- reformacja - dążenie do wprowadzenia reform w kościele katolickim w zakresie doktryny kultu, organizacji i obyczajów, rozłam w chrześcijaństwie, utworzenie nowych wyznań

Barok

- kontrreformacja - prąd przeciw reformacji, ustalenie przez sobór trydencki ( 1545-1563 ), co należy uznać za katolickie w dziedzinie nauki, dyscypliny i zwyczajów kościelnych

3. Sztuka

Renesans

- zamiłowanie do harmonii, spokoju, statyczności, jasności konstrukcji, osiąganie piękna poprzez zastosowanie określonych miar i proporcji, wzorowanie się na antyku

- tematyka i motywy mitologiczne współistniały z chrześcijańskimi

- bogata ornamentyka nie zaciemnia klarowności bryły

- zainteresowanie wybitną jednostką ludzką, jej indywidualnymi cechami ( psychologiczny portret ), zasada złotego środka

- laicyzacja sztuki

- odkrycie światłocienia, perspektywa

Barok

- zamiłowanie do wyjaskrawiania kontrastów efektów świetlnych, ekspresywnych gestów (rozpacz, ból, gniew, ekstaza)

- w krajach katolickich dominowała tematyka religijna: mistyczno - symboliczna

- bardzo bogate dekoracje, sztuczność, przepych

- sztuka na usługach kościoła, mnożenie się budowli sakralnych w typie tzw. baroku jezuickiego, dążenie do ukazania potęgi i nieograniczonej wielkości misterium

Renesans

- poeci świetnie znają łacinę, ale piszą pięknie po polsku

- język prosty, jasny, zrozumiały, płynny

- ogromna popularność Cycerona, ćwiczenie sztuki przemawiania

Barok

- język makaroniczny: wtrącanie wyrazów łacińskich do polskich zdań, spolszczanie tych wyrazów przez nadanie im polskich końcówek

- panegiryk - utwór dopracowany dokładnie pod względem stylu, ale cechujący się pustką myśli

4. Szkolnictwo, nauka

Renesans

- rozwój mecenatu królewskiego i magnackiego

- rola Akademii Krakowskiej

- rozwój nauki ( astronomia - M. Kopernik, medycyna - Miechowita, Struś )

Barok

- zakony jezuickie o nowych metodach nauczania, które rychło odbiły się na literaturze poddanej rozmaitym ograniczeniom

- cenzura: umieszczanie nieprawomyślnych ( wg. kościoła ) dzieł na indeksie, między innymi dzieł Kopernika

- program szkół nie miał na celu zaspokojenia głodu wiedzy, ale wyuczenie wygłaszania mów i pisania wierszy na okolicznościowe przyjęcia

Renesans

- człowiek jednostką wybitną, której nie może pokonać fortuna, ponieważ posiada cnotę

- człowiek nie powinien się poddawać ani zbytniej radości w chwili powodzeń życiowych, ani rozpaczy, kiedy go los doświadcza “nic wiecznego na świecie, radość z troską się plecie”

- ideał szlachectwa opartego nie na herbach i zasługach przodków, ale na cnocie i stosunku człowieka do dobra ogółu

Barok

- człowiek tragiczny, świadomy swojej nieświadomości, rozdarty wewnętrznie, żyjący w ciągłym konflikcie między duszą, a ciałem “cóż będą czynić w tak straszliwym boju, wątły niebaczny rozdwojony w sobie”

- na podstawie twórczości J. Ch. Paska - sarmata obywatelem chciwym, przywiązanym do swojego, o zaściankowych poglądach, bez gotowości poświęcenia się dla dobra ojczyzny

6. Życie

Renesans

- człowiek może osiągną ziemską arkadię - żyjąc na wsi ( życie spokojne i dostatnie, możność zachowania niezależności osobistej, źródło wartości moralnych )

Barok

- życie jako nieustająca walka o własne ocalenie

- świadomość przemijania “jako wiatr dni żywota”

- “vanitas vanitatum at omni vanitas” - dominującym światopoglądem

7. Śmierć

Renesans

- człowiek nie wyraża zgody na jej przyjście, czuje lęk, strach

- powrót do średniowiecznej wizji śmierci: trup z kosą

8. Życie wieczne

Renesans

- łatwo osiągalne, chrześcijańsko- antyczne wyobrażenie raju

- spełnienie obywatelskich powinności bramą do raju “jeśli komu droga otwarta do nieba, to tym, co służą ojczyźnie”

- tren X nawiązaniem do różnych wizji życia

Barok

- życie wieczne bardzo trudne do osiągnięcia

- śmierć wg. Grabowskiego jest początkiem prawdziwego żywota “w niej rozkosz mojego żywota”

9. Bóg

Renesans

- Stwórca, przed którym człowiek nie powinien czuć lęku, ale ufnie oddawać się jego wyrokom

- Bóg jako hojny i wszechobecny dawca niezmierzonych dóbr “którym nie masz miary”

- pochwała Pana poprzez zachwyt nad harmonią i doskonałością świata

Barok

- Bóg jako partner dialogu - niepoznawalny i niewyobrażony jest świętą tajemnicą

- Bóg organizatorem ładu społecznego “Bóg każdemu wiek i stan wyrokiem swym znaczy, A jak on zaordynuje, nie będzie inaczej!”

Renesans

- miłość pozwala realizować społeczeństwo, źródło radości

Barok

- miłość cielesna, ziemska jest potępiona

- analogia między Erosem i śmiercią - Kupido i Thantos często zabawiają się wspólnie, pierwszy złotymi grotami rozpala pożądanie, drugi ołowianymi strzałami śmierci odziera z pozorów istotę rzeczy