Realizacja dewizy "homo sum et nihil humanum..." w pieśniach Kochanowskiego

Realizacja dewizy "homo sum et nihil humanum..." w pieśniach Kochanowskiego.

"Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce" - tak brzmi jedna z podstawowych zasad renesansowego humanizmu, który zwrócił swą uwagę bezpośrednio na człowieka jako indywidualną jednostkę. Średniowiecznej literaturze religijnej, o wyraźnie dydaktyczno-moralnych aspiracjach, przeciwstawiono literaturę silnie nacechowaną indywidualizmem twórcy. Wyrazem tego kierunku dążeń literackich stała się pieśń - gatunek, który przez swe poetyckie możliwości ujawniał wyrazistą, osobową odrębność człowieka.

Charakter pieśni był zgodny z humanistycznym przekonaniem o wyjątkowości jednostki obdarzonej poetyckim talentem. Podkreśla to w "Pieśni XXIV" J. Kochanowski, wzorując się na Horacym i jego poetyckim testamencie: "non omnis moriar". W "Pieśniach" Kochanowski podkreśla ulotny charakter radosnych momentów życia, zaś przeciwwagę owej ulotności znajduje w cnocie. Tragiczny los człowieka, umieszczonego między aniołami a zwierzętami, między dobrem a złem, los człowieka na "drabinie bytów" ustąpił za sprawą Kochanowskiego tematyce zdecydowanie świeckiej, interesującej się życiem zwykłego człowieka. Jak pisze w "Pieśni IX":

"Wszystko się dziwnie plecie
Na tym tu biednym świecie (...)
Próżno ma mieć na pieczy
Śmiertelny wieczne rzeczy.".

W pieśni tej podmiot liryczny przyznaje się, że podczas burzy na morzu nie umiałby paść krzyżem i modlić się o pomoc, ale dotarłszy do skał, samotnie popłynie na łódce przez rozszalałe morze. Kochanowski podkreśla w tym wierszu zmianę kryterium wartości - uznaje wartość samego człowieka i tego, co robi na ziemi dla innych ludzi:

"A jeśli komu droga otwarta do nieba
Tym, co służą ojczyźnie.".

Według Kochanowskiego, człowiek musi być pożyteczny, nie może być egoistą, dbającym tylko o własne zbawienie. Mówi o tym "Pieśń XIX" ("Pieśń o dobrej sławie"). Kogo Bóg obdarzył talentem umysłu i wymowy, ten powinien chronić dobre obyczaje w społeczeństwie i stać na straży przestrzegania prawa. Dla tych, którzy mają talent do służby fizycznej, poeta widzi zadanie w obronie ojczyzny w służbie rycerskiej. Każdy człowiek powinien zajmować się tym, co najlepiej potrafi i w czym może być najbardziej pożyteczny społeczeństwu.