RYZYKO KREDYTOWE
W działalności banku ryzyko jest nie do uniknięcia, gdyż w momencie podejmowania różnorodnych decyzji często nie dysponuje się pełną informacją. Nie zawsze też trafnie można przewidzieć dalszy rozwój wydarzeń. Nie da się także wykluczyć błędów, tkwiących w informacjach oraz ich interpretacji.
Definicje ryzyka kredytowego:
Ryzyka te można podzielić na wiele rodzajów. Jednym z nich jest ryzyko kredytowe.
W literaturze możemy spotkać wiele definicji ryzyka kredytowego:
-M.S. Wiatr (1998) definiuje ryzyko kredytowe jako niebezpieczeństwo, iż kredytobiorca nie wypełni zobowiązań i warunków umowy, narażają kredytodawcę na powstanie straty finansowej.
-P. Wyczański (1991) przez ryzyko kredytowe rozumie możliwość zajścia sytuacji, że kredytobiorca nie będzie zdolny do regulowania spłaty kapitału i odsetek lub ogłosi upadłość.
-ryzyko jest to całość zagrożeń związanych z aktywną działalnością kredytową banku, uwzględniających zarówno politykę w odniesieniu do pojedynczego klienta jak i politykę kształtującą cały portfel kredytowy.
Rodzaje ryzyka kredytowe:
ryzyko straty albo wypłacalności – wiąże się z niepewnością co do przyszłego rozwoju przedsiębiorstwa i obejmuje niebezpieczeństwo, że wynikająca z umowy kredytowej spłata kredytu nie zostanie uregulowana w całości bądź zostanie uregulowana jedynie częściowo;
ryzyko zabezpieczenia – określa niebezpieczeństwo, które wynika z ryzyka samego zabezpieczenia przyjętego w celu ograniczenia tego ryzyka;
ryzyko zmiany stopy procentowej – dotyczy ryzyka, że w okresie spłaty kredytu rozpiętość między rynkową stopą procentową a stopą procentową uwzględnioną dla kredytu zmniejsza się bądź nawet procent rynkowy wzrasta powyżej uzgodnionej stopy procentowej; dotyczy ono kredytów o stałym oprocentowaniu;
ryzyko wartości pieniądza- odnosi się do niebezpieczeństwa, że realna wartość zwróconego kredytu zmniejsza się w skutek inflacji;
ryzyko kursu walutowego – uwzględnia niebezpieczeństwo, że wartość spłaconego kredytu zmniejsza się z powodu zmiany kursu walutowego; dotyczy kredytów dewizowych;
ryzyko płynności – wiąże się z niebezpieczeństwem spłaty niezgodnej z terminem, tzn. brakiem dopasowania terminów zpadalności i wymagalności aktywów i pasywów.
Obszary działalności banku narażone na ryzyko
Z punktu widzenia banku zaburzenia w terminowej spłacie udzielonych kredytów rodzą ryzyko wpływające na wiele obszarów jego działalności. Pojawienie się trudnych kredytów w portfelu należności bankowych stanowi wynik złego rozpoznania, szacowania i zarządzania ryzykiem kredytowym.
Wzrost udziału w portfelu kredytowym banku tzw kredytów trudnych , powoduje wzmożone działania nadzoru, w skrajnych przypadkach kończące się ustanowieniem nadzoru komisarycznego. Świadomość oddziaływania ryzyka kredytowego na obszar nadzoru i kredytów wiąże się z :
- wprowadzeniem systemu podejmowania decyzji kredytowych z jasnym określeniem kompetencji i odpowiedzialności
- generowanie szczegółowych sprawozdań finansowych na rzecz czynników nadzoru,
- zwiększanie czynników bezpieczeństwa w wyniku eliminacji klientów obarczonych nadmiernych ryzykiem.
Jak wynika z powyższego podziału czynniki występowania ryzyka kredytowego mogą być:
- zewnętrzne (niezależne od banku)
- wewnętrzne (zależne od jakości podejmowanych w banku decyzji).
Utrudnienia zewnętrzne
Szereg czynników niezależnych od banku, pochodzących z jego makro otoczenia ma znaczący wpływ na strukturę i jakość portfela kredytowego. Zarządzanie tymi elementami jest bardzo trudne, czasami wręcz niemożliwe; potrzebna jest więc świadomość ich istnienia i przewidywania ich wpływu na stan aktywów.
- okres ekonomicznej niepewności (recesja i inflacja)
- niejasność- i niestabilność- reguł gry rynkowej, a czasem nawet ich brak
- powiązania kapitałowe i organizacyjne zacierają się w spółkach
- wśród klientów banku zawsze może znaleźć- się klient nieuczciwy.
Utrudnienia wewnętrzne
- brak właściwej strategii działania banku
- brak zasad polityki kredytowej przygotowanej w formie pisemnej
- niezadawalający poziom analizy ekonomicznej przedsiębiorstw
- powierzchowna analiza zdolności kredytowej klienta
- brak identyfikacji siedziby i charakteru kredytobiorcy
- mało wiarygodna sprawozdawczość- finansowa
- sporadyczne kontakty z klientami
- nadmierne zaufanie do jakościowych elementów oceny kredytowej
- niekompletna dokumentacja kredytowa
- brak doświadczonych inspektorów kredytowych, kadry kierowniczej.
nadmierna centralizacja bądź decentralizacja pełnomocnictw kredytowych
często niskie wynagrodzenie inspektorów kredytowych
brak odpowiedniego nadzoru kredytowego
niewłaściwe systemy przeglądu portfela kredytowego
słaba kontrola dokumentacji kredytowej
brak właściwej klasyfikacji aktywów oraz zasad tworzenia rezerw celowych na długi
nadmierne zaufanie do prawnych form zabezpieczenia kredytu
brak możliwości kontroli i analizy źródeł spłaty
nadużycia wewnętrzne oraz zewnętrzne
niewłaściwe procedury rachunkowości kredytowej
brak kontroli wewnętrznej
Ryzyko związane z działalnością kredytową banku
Ryzyko kredytowe - obejmuje on nie tylko ryzyko związane z działalnością bezpośrednio kredytowa, ale również wszystkie te przypadki, które mogą narażać bank na stratę z tytułu niemożności bądź niechęci spłaty jakiejkolwiek nawet części należności bankowej przez klienta, zgodnie z warunkami umowy. Stąd dotyczyć będzie ono wszystkich bilansowych , jak i poza bilansowych elementów.
W krajach rozwijających się oraz w krajach będących w okresie transformacji przez bankami stoi wiele dodatkowych wyzwań, częstokroć całkowicie niezależnych od banku. Na przykład : zewnętrzne i wewnętrzne naciski polityczne , pułapy kredytowe, popieranie określonych form działalności , promowanie wybranych branż i gałęzi, całkowity brak polityki gospodarczej państwa bądź brak spójności i konsekwencji w realizacji już istniejących założeń, poziom bezrobocia i pauperyzacja społeczeństwa. Często banki nie maja żadnego wpływu na te czynniki. Bankowcy powinni jednak być świadomi wszystkich zagrożeń, doskonale rozumieć warunki otoczenia zewnętrznego, w których muszą funkcjonować.
Bankowcy muszą zidentyfikować wszelkie potencjalne trudności i dostosować strategię funkcjonowania instytucji do warunków , w jakich się znajdują. Bank nie może przyjąć strategii "na przeczekanie", typowej dla innych podmiotów gospodarczych działających w warunkach niepewności.
Pieniądz mający zmienna wielkość w czasie musi pracować na rzecz jego posiadaczy i właścicieli. Z reguły im bardziej skomplikowany i ryzykowny jest dany produkt czy usługa bankowa, tym bardziej może się on okazać dochodowy pod warunkiem, że zarządzanie towarzyszącym mu ryzykiem jest poprawne i bezpieczne.
Wniosek o udzielenie kredytu
Każdorazowo podstawa udzielenia kredytu lub pożyczki przez bank stanowi wniosek. Z punktu widzenia prawa cywilnego wniosek kredytowy jest ofertą. Należy zwrócić uwagę czy jest on podpisany przez osoby upoważnione do zaciągania kredytów. Banki powinny żądać, by klient, który występuje po raz pierwszy z wnioskiem kredytowym , złożył w banku umowę zawarcia spółki i statut oraz posiadane poświadczone odpisy z właściwych rejestrów. Pamiętać należy , iż do zaciągania kredytów potrzebne jest wyraźne upoważnienie zawarte w pełnomocnictwie ogólnym, rodzajowym, bądź szczegółowym.
W zależności od statusu prawnego kredytobiorcy osobami reprezentującymi interesy firmy mogą być:
dyrektor i główny księgowy w przedsiębiorstwie państwowym
zarząd spółki w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
właściciel zakładu
właściciel przedsiębiorstwa prywatnego
Każdy wniosek powinien zawierać niezbędne elementy takie jak:
charakterystykę kredytobiorcy
kwotę kredytu
przeznaczenie kredytu
proponowane terminy spłat
proponowane prawne zabezpieczenia spłaty kredytu
cykl realizacji i koszt przedsięwzięcia
struktura finansowa nakładów
okres kredytowania i karencji
Skutki ryzyka
Podjęcie przez bank ryzyka kredytowego może prowadzić do dwóch podstawowych następstw:
zwiększenie dochodu z działalności kredytowej, a w efekcie osiągnięcie wyższego zysku;
utraty części lub całego kredytu oraz odsetek, co w konsekwencji może prowadzić do:
- nadwerężenia reputacji banku,
- utraty przez niego płynności,
- niewypłacalności, a nawet upadku banku.
Instrumenty ograniczania ryzyka kredytowego
Metodą zabezpieczania się przed ryzykiem w działalności kredytowej jest odpowiednio prowadzona polityka sterowania ryzykiem zarówno w odniesieniu do pojedynczego kredytu, jak i łącznego zaangażowania kredytowego. Polityka sterownia ryzykiem w odniesieniu do pojedynczego kredytu polega na:
badaniu wiarygodności kredytowej przed udzieleniem kredytu,
ograniczeniu wysokości kredytu,
zabezpieczeniu kredytu,
sprawdzaniu wiarygodności kredytowej po udzieleniu kredytu,
Polityka sterowania ryzykiem w odniesieniu do łącznego zaangażowania kredytowego przeprowadzana jest za pomocą:
dywersyfikacji ryzyka,
ubezpieczania się przed ryzykiem,
transferu ryzyka,
przedsięwzięć organizacyjnych i kadrowych,
Dywersyfikacja ryzyka polega na odpowiednim jego rozproszeniu, co chroni przed sytuacją, w której wielu dłużników będzie miało trudności ze spłatą bądź dotrzymaniem terminu spłaty kredytu. Metoda ta jest oparta na założeniu, że im mniej poszczególne kredyty są ze sobą powiązane, tym mniejsze (przy pozostałych wielkościach stałych) jest łączne ryzyko.
Transfer ryzyka oznacza przenoszenie go w miarę możliwości na inne instytucje. Polega to przede wszystkim na uzyskiwaniu gwarancji lub poręczeń na udzielane kredyty ze strony innych instytucji, które w przypadku niespłacenia kredytu przez kredytobiorcę są zobowiązane do wypłaty na rzecz kredytodawcy wszystkich zaległych rat.
Przedsięwzięcia organizacyjne i kadrowe mają na celu ograniczenie ponoszonego ryzyka u jego źródeł poprzez zmniejszenie możliwości popełnienia błędów przed udzieleniem kredytu, po jego udzieleniu oraz przy dywersyfikacji i transferze ryzyka. Do tego typu przedsięwzięć należą:
działalność kontroli wewnętrznej,
jasne ustalenie odpowiedzialności za podejmowane decyzje,
wprowadzenie zasady podpisywania wszystkich ważnych decyzji przez co najmniej dwóch członków zarządu banku,
odpowiedni dobór zatrudnionego personelu oraz jego ciągłe szkolenie,
nadzór nad elektronicznym systemem przetwarzania danych.
Podstawowe formy zabezpieczeń oraz ryzyko dla banku
Zabezpieczenie może mieć charakter materialny lub nie materialny.
Zabezpieczenia materialne - polegają na przekazaniu kredytodawcy - w zamian za uzyskany kredyt -ekwiwalentnej lub pewnej sumy pieniężnej bądź innych wartości majątkowych. Mogą one mieć postać : kaucji, blokady środków na rachunku bankowym i depozytów oraz przewłaszczenia rzeczy ruchomych na zabezpieczenie.
Zabezpieczenie prawne - ma na celu uzyskanie przez kredytodawcę możliwości ściągnięcia kredytów od osób trzecich (poręczycieli) lub stworzenia kredytodawcy uprzywilejowanej pozycji w stosunku do innych wierzycieli przy dochodzeniu jego roszczeń z majątku kredytobiorcy. Jako zabezpieczenie prawne zaciągniętego kredytu stosuje się:
poręczenie osoby trzeciej według prawa cywilnego lub wekslowego
gwarancję innego banku lub innej osoby prawnej
przelew wierzytelności
zastaw na majątku ruchomym na zasadach ogólnych lub bankowych
hipotekę - zwykłą lub kaucyjną
ubezpieczenie kredytu w instytucjach ubezpieczeniowych
Kaucja - jako zabezpieczenie materialne -polega na tym że na zabezpieczenie kredytu kredytobiorca lub poręczyciel albo inna osoba składa kredytodawcy zabezpieczenie w postaci środków pieniężnych krajowych lub walut wymienialnych, książeczek lub bonów oszczędnościowych na okaziciela, kosztowności lub innych rzeczy ruchomych .
Blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym i depozytów- polega na tym , że kredytobiorca (poręczyciel lub inna osoba) zleca swojemu bankowi zablokowanie określonej kwoty pieniężnej na swoim rachunku bankowym i upoważnia kredytodawcę do pokrycia z tych środków zadłużenia kredytobiorcy, o ile ten opóźni się ze spłatą kredytu. Blokada taka może dotyczyć środków na rachunku bankowym, a także depozytów rzeczowych i zawartości skrytek sejfowych. Można również dokonywać blokady na kontach osobistych właścicieli przedsiębiorstwa. Blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym i depozytów następuje na pisemne zlecenie posiadacza rachunku lub depozytu.
Przewłaszczenie rzeczy ruchomych na zabezpieczenie - polega na przeniesieniu na kredytobiorcę lub inną osobę prawa własności rzeczy ruchomych na kredytodawcę. Przewłaszczone rzeczy pozostają we władaniu kredytobiorcy lub innej osoby , która dokonała przewłaszczenia swego mienia. Osoby te występują w charakterze biorącego rzeczy w użycie lub przechowawcy. Maszyny i urządzenia kredytobiorca może używać nieodpłatnie w sposób odpowiadający ich właściwością i przeznaczeniu. Bez zgody kredytodawcy nie można ich jednak oddać w używanie osobie trzeciej.
Poręczenie według prawa cywilnego - jest to najdogodniejsza i zarazem najczęściej stosowana forma prawnego zabezpieczenia kredytów. Jest to umowa w której poręczyciel ( osoba trzecia) zobowiązuje się wobec wierzyciela ( kredytodawcy) wykonać zobowiązanie na wypadek , gdyby dłużnik ( kredytobiorca ) zobowiązania nie wykonał. Poręczycielami mogą być osoby fizyczne, prawne i inne jednostki nie mające osobowości prawnej, które osiągają systematycznie i trwale wysokie dochody lub dysponują zasobami finansowymi lub majątkowymi, umożliwiającymi zrealizowanie poręczenia.
Gwarancja -jest to forma prawnego zabezpieczenia kredytów zbliżona do poręczenia. O gwarancję bankową można ubiegać się w tym banku, który
prowadzi rachunek osoby ubiegającej się o gwarancję, ale nie wyłącznie. Gwarancja jest pisemnym zobowiązaniem się banku lub innej osoby prawnej do spłaty kredytu , gdy kredytobiorca na którego została wystawiona, nie spłaci kredytu w terminie.
Zastaw na rzeczach ruchomych, na prawach - jest ograniczonym prawem rzeczowym , które upoważnia wierzyciela do dochodzenia zaspokojenia swoich roszczeń z rzeczy objętych zastawem, bez względu na to , czyją staną się własnością , z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, z wyjątkiem wierzycieli uprzywilejowanych z mocy szczególnych przepisów prawa. Przedmiotem zastawu mogą być wszystkie rzeczy ruchome nadające się do sprzedaży albo takie , które mogą być przydatne dla kredytodawcy , a w szczególności maszyny i urządzenia , pojazdy mechaniczne itp.
Kredyty mogą być również zabezpieczone hipoteką na:
- nieruchomości stanowiącej własność kredytobiorcy lub osoby trzeciej
- części ułamkowej nieruchomości stanowiącej współwłasność
- prawa użytkowania wieczystego: hipoteka obejmuje w tym wypadku także budynki i urządzenia wzniesione na użytkowym gruncie, stanowiące własność użytkownik wieczystego.
Hipoteka ulega ujawnieniu w księdze wieczystej nieruchomości.
Wzrost udziału w portfelu kredytowym banku tzw kredytów trudnych , powoduje wzmożone działania nadzoru, w skrajnych przypadkach kończące się ustanowieniem nadzoru komisarycznego. Świadomość oddziaływania ryzyka kredytowego na obszar nadzoru i kredytów wiąże się z :
- wprowadzeniem systemu podejmowania decyzji kredytowych z jasnym określeniem kompetencji i odpowiedzialności
- generowanie szczegółowych sprawozdań finansowych na rzecz czynników nadzoru,
- zwiększanie czynników bezpieczeństwa w wyniku eliminacji klientów obarczonych nadmiernych ryzykiem.
Bank Informacji Kredytowej.
Spółka ta powstała 3 lata temu z inicjatywy największych banków, której zadaniem jest gr4omadzenie, przetwarzanie i sprzedaż informacji o przeszłości kredytowej klientów.
W 2001 roku BIK wzbogaca swoją ofertę o informacje dotyczące kredytobiorców z sektora małych i średnich przedsiębiorstw, ma również powstać międzybankowy rejestr zastawów i przewłaszczeń.
Biuro to dysponuje potężną bazą danych o kredytobiorcach, za opłatą banki mogą korzystać z niej dzięki czemu zmniejszą ryzyko udzielenia kredytu tzw kredytobiorcom nie wypłacalnym.
Fundacja przedsiębiorczości
Kanadyjsko-Polska Fundacja Przedsiębiorczości umożliwia firmom z sektora małych i średnich przedsiębiorstw korzystanie nie tylko ze wsparcia finansowego, ale także z nowoczesnych usług szkoleniowych i doradczych. Jak dotychczas Fundacja udzieliła wsparcia szkoleniowego i doradczego ponad 3000 przedsiębiorców.
Rok temu Fundacja podjęła współpracę także z Inkubatorami Przedsiębiorczości i udzieliła wsparcia finansowego dla siedmiu takich instytucji. Wynikiem tej współpracy jest udzielenie 75 pożyczek dla tzw. mikro przedsiębiorstw na łączną kwotę 2,2 mln zł.
Zadłużenie PKP
PKP S.A. odnotowały w ciągu pierwszych pięciu miesięcy tego roku stratę w wysokości prawie 703 mln zł, co stanowi 35,5% straty planowanej na cały rok 2001.
Zadłużenie PKP na dzień 31 maja 2001 roku wynosiło ogółem 7 mld 524,2 mln zł, w tym wobec instytucji publiczno prawnych 2 mld 847,8 mln zł.
PKP planują, że w 2001 roku łączne straty wyniosą 1 mld 978,3 mln zł.
Ostatnimi wierzycielami PKP okazali się Bank Śląski który udzielił im 300 mln zł kredytu, ma być on uzupełnieniem kredytu z Banku Światowego w wysokości ponad 100mln euro, o który starają się PKP.
Zadłużenie zagraniczne firm
Zadłużenie zagraniczne firm wzrosło w 2000r do 24 862 mln USD z 23 829 mln USD jakie zanotowano w 1999r.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"