RYNEK PIENIʯNY
Rynek pieniê¿ny dostarcza kapita³u krótkoterminowego na finansowanie dzia³alno¶ci bie¿±cej banków, przedsiêbiorstw, innych podmiotów i osób fizycznych. Rynek ten jest mechanizmem zamiany pieni±dza bankowego (banków komercyjnych) na pieni±dz banku centralnego. Chroni banki przed niewyp³acalno¶ci±, stanowi rynek rezerw kasowych systemu bankowego i gospodarki finansowej pañstwa. Jest miejscem spotkania popytu na pieni±dz i jego poda¿y - spotkania podmiotów dysponuj±cych nadmiarem pieni±dza i cierpi±cych na jego niedobór. Pieni±dz jest tu towarem posiadaj±cym swoj± wewnêtrzn± warto¶æ.
Szeroka interpretacja rynku pieniê¿nego definiuje go jako strukturê rynku finansowego o specyficznych cechach:
jest on segmentem rynku finansowego w znacznym stopniu kontrolowanym przez bank centralny
jest rynkiem, na którym wystêpuje znaczna ilo¶æ po¶redników finansowych
jest ¼ród³em utrzymania p³ynno¶ci finansowej wszystkich podmiotów gospodarczych
jest miejscem kszta³towania bazowych stóp procentowych
jest rynkiem wyznaczaj±cym poziom kursów walutowych
jest rynkiem, na którym cena instrumentów finansowych jest funkcj± zapotrzebowania bud¿etu na pieni±dz gotówkowy
Charakterystyczne cechy rynku pieni±dza wyznaczaj± mu fundamentalne zadania w systemie gospodarczym. Na rynku pieniê¿nym ma miejsce:
zaopatrywanie siê podmiotów gospodarczych w p³ynno¶æ,
alokacja zasobów finansowych i transformacji ich terminów oraz ryzyka,
zawieranie wszystkich transakcji krótkoterminowych miêdzy podmiotami sektora finansowego i pozafinansowego
emisja i obrót instrumentów finansowych sektora bankowego
handel papierami warto¶ciowymi i instrumentami finansowymi nie maj±cymi tego statusu
Sk³adowymi rynku pieniê¿nego s±:
rynek miêdzybankowy – na którym operacje prowadzone instrumentami finansowymi s± zastrze¿one wy³±cznie dla banków komercyjnych i banku centralnego
detaliczny rynek bankowy (lokacyjno-kredytowy) – uczestnikami s± ró¿ne podmioty gospodarcze: gospodarstwa domowe, przedsiêbiorstwa, sektor publiczny, niebankowe instytucje finansowe, które korzystaj± z lokat krótkoterminowych i kredytów bankowych
rynek krótkoterminowych bonów lokacyjnych – rynek weksli i innych papierów warto¶ciowych emitowanych przez niebankowe podmioty gospodarcze,
rynek walutowy – na którym dominuj± banki komercyjne operuj±ce walut± obc± i dewizami
Z punktu widzenia powszechno¶ci zawieranych transakcji na rynku pieniê¿nym wyodrêbniamy:
rynek zamkniêty, tzw. rynek miêdzybankowy,
rynek otwarty, rynek emisji i obrotu ró¿nych krótkoterminowych instrumentów d³u¿nych podmiotów niebankowych.
Bardziej przejrzysty w ocenie zasad funkcjonowania jest podzia³ na:
rynek detaliczny, czyli rynek operacji bankowych z klientem,
rynek hurtowy, czyli rynek lokat miêdzybankowych i krótkoterminowych d³u¿nych papierów warto¶ciowych.
Rynek miêdzybankowy
Jest rynkiem wolnych ¶rodków pieniê¿nych, miejscem, gdzie pod wp³ywem popytu i poda¿y pieni±dza banku centralnego równowa¿y siê stan aktywów i pasywów banków komercyjnych.
Poprzez transakcje na rynku miêdzybankowym banki komercyjne mog± planowo regulowaæ w³asn± p³ynno¶æ, a tak¿e:
zyskuj± wiêkszy stopieñ niezale¿no¶ci od kredytu refinansowego banku centralnego,
dostaj± mo¿liwo¶æ spekulacji na instrumentach finansowych rynku i przez to poszerzaj± ¼ród³a w³asnej dochodowo¶ci operacyjnej.
Wolne ¶rodki p³ynne zale¿± od czynników, które dzielimy na:
bezpo¶rednie, wynikaj±ce z braku pe³nej synchronizacji wp³at i wyp³at z czynno¶ci operacyjnych prowadzonych w bankach komercyjnych, które wp³ywaj± na rozmiary rezerw gotówkowych bez wzglêdu na politykê p³ynno¶ciow± banków komercyjnych,
po¶rednie, determinuj±ce ogólne warunki gromadzenia p³ynnych rezerw w systemie bankowym.
Czynniki po¶rednie to:
polityka kredytowa/lokacyjne banków komercyjnych,
pozycja banków komercyjnych w systemie po¶rednictwa finansowego,
polityka rezerwy obowi±zkowej, prowadzona przez bank centralny,
system norm ostro¿no¶ciowych zewnêtrznych i wewnêtrznych banków komercyjnych,
stopieñ umiêdzynarodowienia systemu bankowego,
stan koniunktury gospodarczej.
Rynek miêdzybankowy wobec banków komercyjnych umo¿liwia zarz±dzanie p³ynno¶ci± i prowadzenie planowania finansowego.
Banki komercyjne zawieraj± transakcje o ró¿nym okresie zapadalno¶ci, aby ukszta³towaæ strukturê zapotrzebowania na p³ynno¶æ. Podstawowe transakcje rynku miêdzybankowego maj± formê depozytu.
Depozyt miêdzybankowy – transakcja polegaj±ca na przyjêciu lub udzieleniu przez jeden bank drugiemu okre¶lonej kwoty ¶rodków pieniê¿nych na okre¶lony czas, przy okre¶lonej stopie procentowej.
Ze wzglêdu na okres trwania depozyty miêdzybankowe dzielimy na:
krótkoterminowe, o okresie trwania od jednego dnia do jednego miesi±ca,
d³ugoterminowe, o okresie trwania od jednego miesi±ca do jednego roku.
Ze wzglêdu na charakter przeprowadzonych transakcji miêdzy bankami komercyjnymi wyró¿niamy depozyty miêdzybankowe:
typu call,
terminowe.
Depozyty typu call nie maj± ustalonego ostatecznego terminu zapadalno¶ci. Inicjuje je strona inwestuj±ca, która decyduje o terminie wypowiedzenia depozytu. Najczê¶ciej okres ten wynosi 24 do 48 godzin. Celem z³o¿enia takiego depozytu jest utrzymanie ¶rodków finansowych o wysokim stopniu p³ynno¶ci, które jednocze¶ni przynosz± dochód kapita³owy.
Depozyty terminowe maj± uzgodniony termin wypowiedzenia, dziel± siê na:
„overnight” ,
„tomnext”,
„spotnext”,
„week fixed”,
„2 weeks”,
„1 month”,
„2 (3,6,9,12) months”
Na rynku miêdzybankowym nie ma mo¿liwo¶ci negocjacji przerwania przyjêtego lub udzielonego depozytu, poniewa¿ jest on struktur± sformalizowan±, u³atwiaj±c± regulacjê p³ynno¶ci i planowanie finansowe wszystkim uczestnikom rynku.
Cen± depozytu miêdzybankowego jest stopa procentowa rynku miêdzybankowego. Ustalana jest jako ¶rednia stopa procentowa, po której banki kwotuj±ce przyjmuj± lub udzielaj± depozytu.
Charakterystyka detalicznego rynku pieni±dza.
Osobliwo¶ci± detalicznego rynku pieni±dza jest brak sprecyzowania charakteru lokat i okresu przechowywania w wielu przypadkach, szczególnie indywidualni posiadacze - gospodarstwa domowe nie maj± ustalonej z góry decyzji co do przeznaczenia zgromadzonych ¶rodków.
Nadwy¿ki zasobów pieni±dza na detalicznym rynku bankowym lokalizuj± tak¿e organizacje sektora publicznego (jednostki bud¿etowe, finansowane z bud¿etu pañstwa lub bud¿etów samorz±dowych, zak³ady bud¿etowe pokrywaj±ce wydatki w czê¶ci z w³asnych dochodów, fundusze pozabud¿etowe itp.)przedsiêbiorstwa i niebankowe instytucje finansowe.
Instrumenty rynku pieniê¿nego
Weksle, które dziel± siê na handlowe i finansowe.
Weksle handlowe to papiery warto¶ciowe, które opieraj± siê na zasadach prawa wekslowego obowi±zuj±cego w danym kraju. Form± pojawiaj±cej siê wierzytelno¶ci jest kredyt kupiecki. S± one papierami warto¶ciowymi o specyficznych w³a¶ciwo¶ciach, dlatego maj± zastosowanie w rozliczaniu transakcji handlowych. Mog± byæ dyskontowane i redyskontowane w systemie bankowym.
Weksel finansowy to papier warto¶ciowy reprezentuj±cy wierzytelno¶ci pieniê¿ne ró¿nych podmiotów gospodarczych. Mog± je emitowaæ: Skarb Pañstwa, w³adze lokalne i przedsiêbiorstwa. Nie mo¿e byæ on dyskontowany i redyskontowany w systemie bankowym, poniewa¿ reprezentuje wy³±cznie d³ug podmiotów gospodarczych bez przep³ywu towarowego
Akcepty bankowe to zobowi±zania banków komercyjnych do zap³aty wierzytelno¶ci wekslowej. W przypadku, gdy weksel staje siê wymagalny, a wystawca weksla nie jest w stanie uregulowaæ stosownej kwoty zobowi±zania wekslowego, bank akceptuj±cy weksel musi bezwarunkowo za niego zap³aciæ.
Bony lokacyjne czêsto s± papierami warto¶ciowymi o charakterze dyskonta, tzn. ich warto¶æ nominalna jest wy¿sza od ceny zakupu.
Krótkoterminowe papiery warto¶ciowe banków komercyjnych s± wyodrêbnione z bonów lokacyjnych, zaliczaj± siê do nich:
noty depozytowe banków – stanowi± imienne ¶wiadectwo przyjêcia depozytów dewizowych od inwestorów zagranicznych,
zbywalne certyfikaty depozytowe – dokument bankowy ¶wiadcz±cy o z³o¿onej lokacie w banku komercyjnym, s± wystawione na okaziciela,
bony pieniê¿ne banków komercyjnych – ¶wiadectwo istniej±cych krótkoterminowych oszczêdno¶ci osób fizycznych, adresowane s± z góry do ograniczonego i okre¶lonego krêgu subskrybentów,
bony pieniê¿ne banków centralnych – s± papierami warto¶ciowymi systemu bankowego, adresowane do banków komercyjnych, ich emisja i obrót s³u¿± celom regulowania p³ynno¶ci stopy procentowej w systemie bankowym.