RYNEK FINANSOWY
Rolą rynku finansowego jest umożliwienie sprawnego przeprowadzenia transakcji finansowych. Jest to możliwe poprzez skonkretyzowanie w odpowiednio przygotowanych miejscach ( np. giełdach ) popytu i podaży na kapitał. Jest to zatem miejsce , gdzie przeprowadzane są operacje kupna i sprzedaży różnych instrumentów finansowych.
Dzięki temu nadwyżki finansowe mogą być zainwestowane , a podmioty poszukujące kapitału mają szansę uzyskać go i zrealizować swoje plany.
INSTRUMENT FINANSOWY
To kontrakt pomiędzy podmiotami zawierającymi umowę , regulujący zależność finansową w jakiej pozostają obie strony umowy.
Pierwotnie używane pojęcie „ papier wartościowy „ jest coraz częściej wypierane przez pojęcie „ instrument finansowy „.
Wg polskiego prawa papierami wartościowymi są :
akcje ;
prawa do akcji ;
obligacje ;
certyfikaty inwestycyjne ;
inne papiery wartościowe wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub zagranicznego ;
zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych oraz inne prawa majątkowe , których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych ( prawa pochodne ) .
Ze względu na okres wykorzystywania kapitału można mówić o rynku :
pieniężnym
kapitałowym
Instrumenty rynku pieniężnego służą do finansowania bieżącej działalności . Są to zazwyczaj krótkoterminowe kredyty i pożyczki , bądź instrumenty o krótkim ( do roku ) terminie zapadalności , takie jak bony skarbowe , commercial papers ( bony komercyjne ) itp.
Termin zapadalności instrumentów finansowych rynku kapitałowego wynosi umownie ponad rok i służą one generalnie do finansowania inwestycji.
Obrót papierami wartościowymi odbywa się w obrocie :
publicznym
niepublicznym
Publicznym obrotem jest proponowanie nabycia lub nabywanie emitowanych w serii papierów wartościowych , przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny sposób , jeżeli propozycja skierowana jest do więcej niż 800 osób albo do nieoznaczonego adresata.
Papiery wartościowe można nabywać na rynku :
pierwotnym
wtórnym
Instytucje polskiego rynku kapitałowego :
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd ( KPWiG )
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych w Warszawie S.A.
Domy maklerskie
Centralna Tabela Ofert S.A.
Giełda Papierów Wartościowych S.A.
a ) Komisja Papierów Wartościowych i Giełd została utworzona w 1991 r. Jest ona centralnym organem administracji rządowej w zakresie : publicznego obrotu i działalności giełd towarowych.
Do zadań KPWiG należy m.in. :
sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych ;
inspirowanie , organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów ;
współdziałanie z innymi organami administracji rządowej , NBP oraz instytucjami i uczestnikami publicznego obrotu w zakresie kształtowania polityki gospodarczej państwa zapewniającej rozwój rynku papierów wartościowych
przygotowywanie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku papierów wartościowych.
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych w Warszawie S.A.
Do zadań Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych należy w szczególności :
· rejestrowanie papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu , nadzorowanie zgodności wielkości emisji z liczbą papierów wartościowych znajdujących się w obrocie ( pilnowanie , aby w dniu wypłaty dywidendy , liczba akcjonariuszy była zgodna z rzeczywistą )
· obsługa realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych z papierów wartościowych
· rozliczanie transakcji zawieranych na rynku regulowanym ( moment zawarcia transakcji – moment zarejestrowania tej transakcji w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych )
Domy Maklerskie
Aby prowadzić działalność maklerską , należy uzyskać zezwolenie Komisji Papierów Wartościowych i Giełd . Przy czynnościach związanych z obrotem papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu , musi być zezwolenie na :
· oferowanie papierów wartościowych
· nabywanie i zbywanie papierów wartościowych na cudzy rachunek
· nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na własny rachunek w celu realizacji zadań związanych z organizacją rynku regulowanego
· zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie
· doradztwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi
· prowadzenie rachunków papierów wartościowych i rachunków pieniężnych służących do ich realizacji
· pośrednictwo w nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych będących w obrocie na zagranicznych rynkach regulowanych
· inne wyżej nie wymienione
Oprócz powyżej wymienionych czynności , ustawa określa czynności , których wykonywanie przez dom maklerski nie wymaga zezwolenia. Do czynności tych należą :
· przygotowywanie analizy celowości i sposobu pozyskiwania kapitału oraz czynników wpływających na wybór sposobu pozyskiwania kapitału przez zleceniodawcę
· przygotowanie analizy skutków i kosztów emisji lub wprowadzenia do publicznego obrotu określonych papierów wartościowych
· sporządzanie prospektu emisyjnego i memorandum informacyjnego
· nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na własny rachunek w celu realizacji umów o subemisje inwestycyjne lub usługowe
· reprezentowanie posiadaczy papierów wartościowych wobec emitentów tych papierów
· inne wyżej nie wymienione
Centralna Tabela Ofert S.A. ( CeTO )
Centralna Tabela Ofert S.A. powstała w 1996 r. z inicjatywy Zespołu Domów Maklerskich Związku Banków Polskich z siedzibą w Warszawie – organizacji samorządowej przedsiębiorstw maklerskich organizujących regulowany , pozagiełdowy wtórny publiczny obrót papierami wartościowymi.
Rynek pozagiełdowy jest to rynek , który nie ma ustalonego miejsca transakcji . Najczęściej takie transakcje odbywają się za pośrednictwem środków telekomunikacyjnych między biurami maklerskimi , które pełnią rolę pośredników pomiędzy inwestorami.
Rynek pozagiełdowy jest zazwyczaj regulowany i ma to miejsce w CeTO.
Podstawowym zadaniem Centralnej Tabeli Ofert S.A. jest wspomaganie rozwoju małych , dynamicznych spółek o stosunkowo krótkiej historii , szukających kapitału na rozwój , a którym byłoby ciężko spełniać wymogi Giełdy Papierów Wartościowych.
CeTO rozbudowała również publiczny rynek obligacji komunalnych i kooperacyjnych oraz rynek dla przedsiębiorstw użyteczności publicznej.
Podmiot organizujący rynek , to polski odpowiednik znanej na świecie instytucji Zwanej Market Maker , czyli dosłownie : „ ten, który robi rynek „. Jego zadaniem jest stałe podawanie własnych ofert kupna i sprzedaży oraz na żądanie członka CeTO zawieranie transakcji zgodnych z podanymi ofertami.
Oferta kupna to cena , po jakiej podmiot organizujący rynek zgadza się sprzedać papier wartościowy.
Podstawową częścią CeTO jest tzw. ekran CeTO , na którym bezpośrednio reprezentuje się informacje o ofertach kupna i sprzedaży , a także inne informacje dotyczące obrotu. Po realizacji transakcji , jak również po zakończeniu dnia oferty są usuwane z ekranu.
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A.
GPW w Warszawie S.A. powstała w kwietniu 1991 , jej założycielem jest Skarb Państwa.
Organami GPW są : Walne zgromadzenie , Rada Nadzorcza zwana Radą Giełdy oraz zarząd zwany Zarządem Giełdy.
Sytuację na rynku przedstawia m.in. Warszawski Indeks Giełdowy ( WIG ) , który odzwierciedla dochodowość inwestycji we wszystkie akcje znajdujące się w obrocie giełdowym na rynku podstawowym. Udział każdej spółki w indeksie jest wprost proporcjonalny do wartości rynkowej spółki.
Oprócz WIG inne przykładowe indeksy to :
Warszawski Indeks Giełdowy 20 ( WIG 20 ) jest obliczany na podstawie cen 20 spółek rynku podstawowego , charakteryzujących się największą wartością rynkową i największym obrotem ( np. fundusze emerytalne )
Indeks MIDWIG - jest liczony na podstawie wartości portfela akcji 40 spółek z rynku podstawowego ( z wyłączeniem spółek uczestniczących w indeksie WIG 20 )
Warszawski indeks Rynku Równoległego ( WIRR) jest obliczany dla akcji wszystkich spółek rynku równoległego, jego zmiany wskazują na zmiany wartości rynkowej spółek notowanych na tym rynku.
Indeks Narodowych Funduszy Inwestycyjnych ( NIF ) jest indeksem cenowym , odpowiadającym wartości rynkowej 15 akcji NFI , otrzymanych z wymiany jednego Powszechnego Świadectwa Udziałowego.
Aby kupować i sprzedawać akcje na giełdzie , należy posiadać rachunek inwestycyjny w jednym z biur maklerskich . Aby dokonać zakupu akcji , należy wystawić zlecenie kupna , wskazując nazwę papieru wartościowego ( nazwę spółki , której akcje chcemy kupić ), liczbę akcji , termin ważności zlecenia oraz cenę , po jakiej gotowi jesteśmy kupić akcje. Cenę można określić poprzez podanie limitu – maksimum ceny , jaką jesteśmy gotowi zapłacić , lub poprzez podanie symbolu PKC ( po każdej cenie ) , co oznacza , że transakcja zostanie zawarta po cenie ustalonej dla danego papieru wartościowego na sesji giełdowej .
W zleceniu należy również zaznaczyć w jakim systemie notowań chcemy dokonać transakcji. Na giełdzie warszawskiej transakcje zawierane są w dwóch różnych systemach notowań – kursu jednolitego oraz notowań ciągłych.
W systemie kursu jednolitego wszystkie transakcje dla danego papieru wartościowego zawierane są po cenie ustalonej na podstawie wszystkich zleceń zakwalifikowanych na sesję. W systemie tym ważną rolę odgrywają maklerzy specjaliści , czuwając nad prawidłowym ustalaniem kursów oraz zapewniając możliwie największy obrót papierami wartościowymi. Po ustaleniu kursu ( zwanego kursem jednolitym ) istnieje możliwość zawierania dodatkowych transakcji po tym kursie , w czasie tzw. dogrywki.
W systemie notowań ciągłych , transakcje zawierane są po różnych cenach , w miarę kojarzenia napływających na giełdę zleceń kupna i sprzedaży. W systemie tym nie występuje makler specjalista , gdyż zlecenia kojarzone są automatycznie przez system komputerowy. Notowane są tu jedynie papiery wartościowe o najwyższej płynności , a jednostką transakcyjną są bloki papierów o wartości od kilku do kilkunastu tysięcy złotych.
Akcje spółek giełdy warszawskiej notowane są na trzech rynkach :
rynek podstawowy – w hierarchii GPW jest najwyższy ; na tym rynku mogą być notowane akcje spółek , których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 7 mln PLN i mają one co najmniej 500 akcjonariuszy. Przy ubieganiu się o wejście na rynek podstawowy , spółka powinna przedstawić sprawozdanie finansowe za każdy z ostatnich 3 lat , musi również osiągać zysk.
rynek równoległy - drugi w hierarchii ; na tym rynku mogą być notowane akcje spółek, których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 3 mln PLN i mają one co najmniej 300 akcjonariuszy. Przy ubieganiu się o wejście na rynek równoległy spółka powinna przedstawić sprawozdanie finansowe za każdy z ostatnich dwóch lat i musi również osiągać zysk.
rynek wolny – usytuowany najniżej w hierarchii na GPW ; na tym rynku mogą być notowane akcje spółek , których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 1,5 mln PLN. Przy ubieganiu się o wejście na rynek wolny spółka powinna przedstawić sprawozdanie finansowe za ostatni rok.
Po zakończeniu każdej sesji giełdowej przygotowywana jest CEDUŁA – oficjalna publikacja giełdowa. Zawiera ona informacje o kursach i obrotach , a także o najważniejszych decyzjach zarządu i Rady Giełdy. Inwestorzy i maklerzy potrzebują jednak informacji już w czasie sesji. Dlatego Giełda udostępnia informacje giełdowe w postaci serwisów elektronicznych . Są one przekazywane do profesjonalnych pośredników, takich jak Reuters , Dow Jones , PAP czy Agencja Telegazeta , którzy z kolei udostępniają je swoim klientom.
Prospekt emisyjny jest podstawowym źródłem wiedzy o spółce podczas emisji pierwotnej akcji. Oprócz danych o emisji , emitencie i osobach zarządzających , zawiera również informacje o działalności i perspektywach emitenta. Integralną częścią prospektu są sprawozdania finansowe. Skrócone wersje prospektów są publikowane w prasie. Emitent jest zobowiązany wskazać czynniki ryzyka związane z zakupem akcji. Inwestor ma zatem do dyspozycji wszelkie dane wymagane prawem , ale ryzyko ponosi już na swój rachunek.
Wybrane instrumenty rynku kapitałowego
Obligacje
Obligacja jest to instrument finansowy ( papier wartościowy ) , w którym jedna strona , zwana emitentem obligacji stwierdza , że jest dłużnikiem drugiej strony , zwanej obligatariuszem ( jest to właściciel obligacji ) i zobowiązuje się wobec niego do wykupu obligacji.
Emisja obligacji jest formą zaciągnięcia kredytu. Kredytodawcą jest obligatariusz , czyli właściciel obligacji . Kredytobiorcą jest emitent obligacji.
Cechy charakterystyczne obligacji :
termin wykupu
wartość ( cena ) nominalna – jest to wartość , którą emitent zwraca w dniu wykupu
cena rynkowa
cena emisyjna – cena , po której obligacja jest sprzedawana w momencie emisji pierwszemu właścicielowi
oprocentowanie ( odsetki płacone są regularnie , np. co rok , co pół roku , co kwartał ). W obligacjach zerokuponowych nie występuje płatność odsetek , lecz sprzedawane są one z dyskontem , czyli po cenie niższej niż wartość nominalna.
Obligacje są emitowane przez :
Skarb Państwa ( obligacje skarbowe )
Podmioty prowadzące działalność gospodarczą , posiadające osobowość prawną ( obligacje przedsiębiorstw )
Gminy lub związki gmin ( obligacje komunalne , samorządowe )
Według kryterium oprocentowania wyróżnia się :
obligacje o stałym oprocentowaniu
obligacje o zmiennym oprocentowaniu
obligacje zerokuponowe
Bon skarbowy jako przykład instrumentu rynku pieniężnego
Bon skarbowy jest to krótkoterminowy papier wartościowy emitowany przez rząd za pośrednictwem Narodowego Banku Polskiego ( agenta emisji ) w celu :
finansowania wydatków budżetowych
regulowania płynności finansowej rynku pieniężnego
Bony skarbowe emitowane są na okaziciela. Ich wartość nominalna wynosi 10.000 PLN , a okres zapadalności 2 , 3 dni , 1 , 2 , 4 , 8 , 13 , 26 , 39 i 52 tygodnie . Sprzedaż i odkup bonów odbywa się z dyskontem ( poniżej ceny nominalnej ) w drodze przetargów organizowanych przez NBP.
Aby móc brać udział w przetargu jako bezpośredni uczestnik należy spełniać odpowiednie warunki dotyczące m.in. częstotliwości uczestnictwa w przetargach oraz wielkość generowanych obrotów.
Uczestnicy przetargów składają oferty nabycia w imieniu własnym , lub swoich klientów . Po upływie terminu składania ofert Minister Finansów określa najniższą przyjętą cenę przetargową dla danego okresu wykupu. Oferty z cenami wyższymi zostają przyjęte w 100 % , z ceną równą mogą zostać zredukowane , a z niższą zostają odrzucone.
Bony skarbowe mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym na Polskiej Giełdzie Finansowej S.A.
Akcje
Akcja to instrument finansowy ( papier wartościowy ) reprezentujący częściowy udział jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej.
Akcjonariusz , czyli właściciel akcji , ma ustalone prawa i obowiązki. Najważniejszym prawem akcjonariusza jest prawo do udziału w zyskach spółki . Ponadto akcjonariusz ma prawo uczestniczyć w walnym zgromadzeniu i tą drogą wpływać na decyzje spółki.
Biorąc pod uwagę zewnętrzną formę akcji możemy wyróżnić akcje :
imienne
na okaziciela
Akcje notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie lub na CeTo są akcjami na okaziciela. Z uwagi jednak na zdematerializowany system obrotu zamiast „ wręczenia „ stosuje się odpowiednie zapisy księgowe.
Kontrakty futures
Kontrakty futures jest to instrument finansowy należący do grupy tzw. instrumentów pochodnych , który zobowiązuje dwie strony do zawarcia w przyszłości transakcji na warunkach określonych w kontrakcji. Wystawiający kontrakt zobowiązuje się do dostarczenia przedmiotu kontraktu w ustalonym terminie ( tzn. przyjmuje pozycję krótką ). Nabywca kontraktu zobowiązuje się do zapłacenia ustalonej ceny po dostarczeniu przedmiotu kontraktu ( przyjmuje pozycję długą ).
Obie strony biorące udział w transakcji mają obowiązek wywiązania się z umowy bez względu na to , czy dana transakcja jest korzystna czy przyniesie stratę.
Z kontraktem futures wiążą się trzy ceny :
cena wykonania ( terminowego ) kontraktu - futures – jest to cena ustalana w dniu zawarcia kontraktu , po takiej cenie zostanie zawarta transakcja w przyszłości
cena bieżąca kontraktu – jest to cena kontraktu na rynku obowiązująca w danym dniu
cena instrumentu bazowego
Kontrakty futures mogą być wystawiane na różne instrumenty finansowe , które są w takim przypadku przedmiotem dostawy.
Najczęściej spotykane są :
walutowe kontrakty futures – instrumentem bazowym jest waluta innego kraju
procentowe kontrakty futures – instrumentem bazowym jest oprocentowany papier wartościowy , np. obligacja
indeksowe kontrakty futures – instrumentem bazowym jest indeks rynku.
Kontrakty futures występują również na rynkach towarów , w szczególności na giełdach towarowych. Tzw. towarowe kontrakty futures pozwalają producentom zabezpieczyć się przed nagłymi niekorzystnymi zmianami cen na rynku , zapewniając stałą cenę w okresie ważności kontraktu futures.
Uczestnicy rynku finansowego.
Uczestnikami rynku finansowego są m.in.:
osoby fizyczne ( inwestorzy indywidualni )
Fundusze i towarzystwa ( emerytalne, inwestycyjne NFI, venture capital )
Banki
Towarzystwa ubezpieczeniowe
Przedsiębiorstwa
Skarb Państwa
Z prawnego punktu widzenia fundusz inwestycyjny jest instytucją zbiorowego inwestowania, posiadającą osobowość prawną. Środki finansowe wpłacane do funduszu tworzą tzw. maskę majątkową, która jest inwestowana w różne instrumenty rynku finansowego ( akcje, obligacje, bony skarbowe...)
W zależności polityki inwestycyjnej ( rodzaju lokat, funduszu ) , a co za tym idzie stopnia ryzyka inwestycyjnego wyróżniamy :
fundusze rynku pieniężnego lokują krótkoterminowe papiery dłużne, takie jak bony skarbowe, czy krótkoterminowe obligacje Skarbu Państwa. Jest to grupa funduszy cechująca się minimalnym ryzykiem. Fundusze te przynoszą bieżący zysk powyżej inflacji, a wartość inwestycji praktycznie nie podlega wahaniom poza wyznaczony trend. Rekomendowany okres inwestycji to minimum pół roku.
fundusze obligacyjne inwestują w obligacje skarbowe, przeważnie długoterminowe. Fundusze obligacyjne obarczone są nieco większym ryzykiem inwestycyjnym niż fundusze rynku pieniężnego.
fundusze równoważone inwestują z reguły w różnych proporcjach w dłużne papiery wartościowe i akcje notowane na giełdzie. Tu ryzyko jest już większe, ale równocześnie potencjał zysku w długim okresie jest tu znacznie wyższy – właśnie ze względu na inwestycje giełdowe. Rekomendowany okres inwestycji to minimum trzy lata
fundusze akcyjne inwestują prawie wyłącznie w akcje. Tu ryzyko jest największe , ale zgodnie z obowiązującymi regułami potencjał zysku w długim okresie jest najwyższy. Rekomendowany okres inwestycji to 5 lat i więcej.
W zależności od rynków na których inwestują wyróżniamy fundusze krajowe i zagraniczne.
Wg kryteriów ustawowych w Polsce istnieją :
fundusze otwarte – środki pieniężne wpłacane przez klientów do funduszy otwartych zamieniane są na tzw. jednostki uczestnictwa. Jednostki wyceniane są przeważnie codziennie, można się z nich w każdej chwili wycofać ( umorzyć jednostki, czyli odsprzedać je funduszowi.
fundusze zamknięte – emitują certyfikaty inwestycyjne , a nie jednostki uczestnictwa. Certyfikaty są papierami wartościowymi na okaziciela. Można je nabywać w cenie emisyjnej w okresie publicznych zapisów. Fundusze zamknięte mogą być tworzone na określony czas i mają szersze możliwości inwestycyjne niż fundusze otwarte.
fundusze specjalistyczne są odmianą funduszy otwartych, z tym , że jednostki uczestnictwa mogą być niedostępne dla wszystkich inwestorów. Statut funduszu może np. ograniczyć krąg uczestników funduszu.
fundusze mieszane są połączeniem funduszy zamkniętych i otwartych.
Opcje
Opcja jest instrumentem zbliżonym konstrukcją do kontraktów futures , z tą różnicą, iż dla jednej ze stron jest prawem a dla drugiej obowiązkiem ; jest więc instrumentem asymetrycznym.
Cechą opcji przy zakupie na rynku pierwotnym jest tzw. premia , która jest ceną, którą płaci kupujący za prawo do realizacji kontraktu opcyjnego.
Różnica między opcją amerykańską a europejską
Opcja europejska może być zrealizowana jedynie w jednym momencie- momencie zapadalności tego instrumentu.
x
Opcja amerykańska może być zrealizowana w dowolnym momencie do momentu zapadalności.
x
Rola rynku finansowego
Rolą rynku finansowego jest umożliwienie sprawnego przeprowadzenia transakcji finansowych. Jest to możliwe poprzez skonkretyzowanie w odpowiednio przygotowanych miejscach ( np. giełdach ) popytu i podaży na kapitał. Jest to zatem miejsce , gdzie przeprowadzane są operacje kupna i sprzedaży różnych instrumentów finansowych.
Dzięki temu nadwyżki finansowe mogą być zainwestowane , a podmioty poszukujące kapitału mają szansę uzyskać go i zrealizować swoje plany.
Zadania KDPW
Do zadań Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych należy w szczególności :
· rejestrowanie papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu , nadzorowanie zgodności wielkości emisji z liczbą papierów wartościowych znajdujących się w obrocie ( pilnowanie , aby w dniu wypłaty dywidendy , liczba akcjonariuszy była zgodna z rzeczywistą )
· obsługa realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych z papierów wartościowych
· rozliczanie transakcji zawieranych na rynku regulowanym ( moment zawarcia transakcji – moment zarejestrowania tej transakcji w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych )
Zadania CeTO
Podstawowym zadaniem Centralnej Tabeli Ofert S.A. jest wspomaganie rozwoju małych , dynamicznych spółek o stosunkowo krótkiej historii , szukających kapitału na rozwój , a którym byłoby ciężko spełniać wymogi Giełdy Papierów Wartościowych.
Co to jest ekran CeTO?
Podstawową częścią CeTO jest tzw. ekran CeTO , na którym bezpośrednio reprezentuje się informacje o ofertach kupna i sprzedaży , a także inne informacje dotyczące obrotu. Po realizacji transakcji , jak również po zakończeniu dnia oferty są usuwane z ekranu.
Omów indeksy rynku GPW
Sytuację na rynku przedstawia m.in. Warszawski Indeks Giełdowy ( WIG ) , który odzwierciedla dochodowość inwestycji we wszystkie akcje znajdujące się w obrocie giełdowym na rynku podstawowym. Udział każdej spółki w indeksie jest wprost proporcjonalny do wartości rynkowej spółki.
Oprócz WIG inne przykładowe indeksy to :
Warszawski Indeks Giełdowy 20 ( WIG 20 ) jest obliczany na podstawie cen 20 spółek rynku podstawowego , charakteryzujących się największą wartością rynkową i największym obrotem ( np. fundusze emerytalne )
Indeks MIDWIG - jest liczony na podstawie wartości portfela akcji 40 spółek z rynku podstawowego ( z wyłączeniem spółek uczestniczących w indeksie WIG 20 )
Warszawski indeks Rynku Równoległego ( WIRR) jest obliczany dla akcji wszystkich spółek rynku równoległego, jego zmiany wskazują na zmiany wartości rynkowej spółek notowanych na tym rynku.
Indeks Narodowych Funduszy Inwestycyjnych ( NIF ) jest indeksem cenowym , odpowiadającym wartości rynkowej 15 akcji NFI , otrzymanych z wymiany jednego Powszechnego Świadectwa Udziałowego.
Różnice pomiędzy kursem jednolitym a kursem notowań ciągłych
Aby dokonać zakupu akcji , należy wystawić zlecenie kupna , wskazując nazwę papieru wartościowego ( nazwę spółki , której akcje chcemy kupić ), liczbę akcji , termin ważności zlecenia oraz cenę , po jakiej gotowi jesteśmy kupić akcje.
W zleceniu należy również zaznaczyć w jakim systemie notowań chcemy dokonać transakcji. Na giełdzie warszawskiej transakcje zawierane są w dwóch różnych systemach notowań – kursu jednolitego oraz notowań ciągłych.
W systemie kursu jednolitego wszystkie transakcje dla danego papieru wartościowego zawierane są po cenie ustalonej na podstawie wszystkich zleceń zakwalifikowanych na sesję. W systemie tym ważną rolę odgrywają maklerzy specjaliści , czuwając nad prawidłowym ustalaniem kursów oraz zapewniając możliwie największy obrót papierami wartościowymi. Po ustaleniu kursu ( zwanego kursem jednolitym ) istnieje możliwość zawierania dodatkowych transakcji po tym kursie , w czasie tzw. dogrywki.
W systemie notowań ciągłych , transakcje zawierane są po różnych cenach , w miarę kojarzenia napływających na giełdę zleceń kupna i sprzedaży. W systemie tym nie występuje makler specjalista , gdyż zlecenia kojarzone są automatycznie przez system komputerowy. Notowane są tu jedynie papiery wartościowe o najwyższej płynności , a jednostką transakcyjną są bloki papierów o wartości od kilku do kilkunastu tysięcy złotych.
Rynki GPW
Akcje spółek giełdy warszawskiej notowane są na trzech rynkach :
rynek podstawowy – w hierarchii GPW jest najwyższy ; na tym rynku mogą być notowane akcje spółek , których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 7 mln PLN i mają one co najmniej 500 akcjonariuszy. Przy ubieganiu się o wejście na rynek podstawowy , spółka powinna przedstawić sprawozdanie finansowe za każdy z ostatnich 3 lat , musi również osiągać zysk.
rynek równoległy - drugi w hierarchii ; na tym rynku mogą być notowane akcje spółek, których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 3 mln PLN i mają one co najmniej 300 akcjonariuszy. Przy ubieganiu się o wejście na rynek równoległy spółka powinna przedstawić sprawozdanie finansowe za każdy z ostatnich dwóch lat i musi również osiągać zysk.
rynek wolny – usytuowany najniżej w hierarchii na GPW ; na tym rynku mogą być notowane akcje spółek , których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 1,5 mln PLN. Przy ubieganiu się o wejście na rynek wolny spółka powinna przedstawić sprawozdanie finansowe za ostatni rok.
Co to jest Ceduła?
Po zakończeniu każdej sesji giełdowej przygotowywana jest CEDUŁA – oficjalna publikacja giełdy stanowiąca podstawowe źródło informacji dla inwestorów rynku papierów wartościowych ; zawiera ona informacje o kursach papierów wartościowych notowanych na giełdzie , wielkości obrotów papierami wartościowymi , indeksach giełdowych , a także o najważniejszych decyzjach zarządu i Rady Giełdy.
Oficjalnym wydawnictwem GPW jest „ Ceduła Giełdy Warszawskiej „ .
Omów bon skarbowy
Bony skarbowe są papierami wartościowymi zawierającymi zobowiązanie emitenta ( Skarbu Państwa ) do ich wykupu po cenie nominalnej po upływie terminu na jaki zostały wyemitowane. W sprzedaży emisyjnej ( pierwotnej ) bony skarbowe są sprzedawane ( w przetargu ofertowym lub w sprzedaży aukcyjnej ) po cenie niższej niż cena nominalna. Przychodem z bonów skarbowych jest różnica między ich ceną nominalną a faktyczną ceną nabycia ( nazywana dyskontem ).
Bon skarbowy jest to krótkoterminowy papier wartościowy emitowany przez rząd za pośrednictwem Narodowego Banku Polskiego ( agenta emisji ) w celu :
finansowania wydatków budżetowych
regulowania płynności finansowej rynku pieniężnego
Bony skarbowe emitowane są na okaziciela. Ich wartość nominalna wynosi 10.000 PLN , a okres zapadalności 2 , 3 dni , 1 , 2 , 4 , 8 , 13 , 26 , 39 i 52 tygodnie . Sprzedaż i odkup bonów odbywa się z dyskontem ( poniżej ceny nominalnej ) w drodze przetargów organizowanych przez NBP.
Aby móc brać udział w przetargu jako bezpośredni uczestnik należy spełniać odpowiednie warunki dotyczące m.in. częstotliwości uczestnictwa w przetargach oraz wielkość generowanych obrotów.
Uczestnicy przetargów składają oferty nabycia w imieniu własnym , lub swoich klientów . Po upływie terminu składania ofert Minister Finansów określa najniższą przyjętą cenę przetargową dla danego okresu wykupu. Oferty z cenami wyższymi zostają przyjęte w 100 % , z ceną równą mogą zostać zredukowane , a z niższą zostają odrzucone.
Bony skarbowe mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym na Polskiej Giełdzie Finansowej S.A.
Definicja obligacji
Obligacje są papierami wartościowymi emitowanymi w serii, w których ich wystawca ( emitent ) potwierdza zaciągnięcie określonej kwoty szczególnego rodzaju „ pożyczki „ , zobowiązuje się do jej zwrotu w określonym terminie oraz zobowiązuje się do zapłaty odsetek liczonych od nominalnej wartości obligacji.
„Emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji)". Świadczenie to może mieć charakter:
pieniężny, polegający na zapłacie należności głównej lub należności ubocznych ( odsetek, jak również różnicy między cena nominalną a ceną emisyjną obligacji);
niepieniężny, polegający np. na przyznaniu obligatariuszowi prawa do udziałów w przyszłych zyskach emitenta, prawa do zamiany obligacji na akcje spółki będącej emitentem tych obligacji (obligacje zamienne), prawa pierwszeństwa do objęcia emitowanych w przyszłości akcji spółki będącej emitentem tych obligacji (obligacje z prawem pierwszeństwa).
Wierzytelności wynikające z obligacji mogą być zabezpieczone całkowicie lub częściowo, albo nie zabezpieczone.
Emisja obligacji może być przeprowadzona w drodze publicznej subskrypcji lub przez propozycję nabycia skierowana do indywidualnych adresatów (w liczbie nie większej niż 300 osób). Zasady przeprowadzania emisji obligacji, zbywania obligacji, reprezentacji obligatariuszy przez „bank-reprezentanta", obowiązki emitenta, obowiązki banku -reprezentanta oraz inne zagadnienia związane z obligacjami regulują kolejne artykuły powołanej ustawy. Obligacje mogą być przedmiotem obrotu na giełdzie.
Cechy charakterystyczne obligacji :
termin wykupu
wartość ( cena ) nominalna – jest to wartość , którą emitent zwraca w dniu wykupu
cena rynkowa
cena emisyjna – cena , po której obligacja jest sprzedawana w momencie emisji pierwszemu właścicielowi
oprocentowanie ( odsetki płacone są regularnie , np. co rok , co pół roku , co kwartał ). W obligacjach zerokuponowych nie występuje płatność odsetek , lecz sprzedawane są one z dyskontem , czyli po cenie niższej niż wartość nominalna.
Rodzaje obligacji
Podział obligacji ze względu na różne kryteria
Kryterium emitenta
Najważniejsze rodzaje obligacji:
·1 obligacje skarbowe, emitowane przez Skarb Państwa;
·2 obligacje przedsiębiorstw;
·3 obligacje komunalne (emitowane przez gminy, związki gmin).
Kryterium oprocentowania
Wyróżnia się:
·1 obligacje o stałym oprocentowaniu;
·2 obligacje o zmiennym oprocentowaniu;
·3 obligacje zerokuponowe.
Obligacje o stałym oprocentowaniu
Obligacje o stałym oprocentowaniu to takie obligacje, których oprocentowanie jest znane i nie zmienia się przez cały czas do terminu wykupu. Strukturę przepływów pieniężnych dla obligacji o stałym oprocentowaniu przedstawia poniższy przykład.
Obligacje o zmiennym oprocentowaniu
Obligacje o zmiennym oprocentowaniu to takie obligacje, których oprocentowanie zmienia się w okresach odpowiadających płatnościom odsetek. Oprocentowanie to zależy od ustalonego wskaźnika, którym może być np. stopa rentowności bonów skarbowych (w okresie poprzedzającym płatność odsetek). Do obligacji o zmiennym oprocentowaniu można (upraszczając) zaliczyć również obligacje indeksowane, których oprocentowanie zależy od stopy inflacji.
Obligacje zerokuponowe
Obligacje zerokuponowe (inaczej: obligacje z kuponem zerowym) to takie obligacje, od których nie są płacone odsetki, ale cena obligacji jest zawsze niższa niż wartość nominalna.
Bardziej złożone obligacje
Ostatnio na świecie pojawia się wiele bardziej złożonych rodzajów obligacji, np.:
·1 obligacje zamienne - w tym przypadku właściciel ma prawo do zamiany obligacji na inny instrument finansowy, np. zamiana obligacji pewnej spółki na jej akcje;
·2 obligacje z opcją wykupu na żądanie emitenta (call) - emitent ma prawo zażądać·3 wykupu przed ustalonym terminem;
·4 obligacje z opcją sprzedaży na żądanie właściciela (put) - właściciel ma prawo zażądać·5 wykupu przed ustalonym terminem.
Obligacje mogą być sprzedawane w innym kraju niż kraj emitenta. Nazywa się je wówczas euroobligacjami.
Emitenci obligacji
Emitentami obligacji w Polsce mogą być – oprócz banków i Skarbu Państwa :
- podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną,
- gminy, powiaty, województwa, a także związki tych jednostek oraz miasto stołeczne Warszawa,
- organizacje społeczne i fundacje ( jeśli prowadzą działalność gospodarczą ).; inne podmioty posiadające osobowość prawną, upoważnione do emisji obligacji na podstawie innych ustaw .
- instytucje finansowe, których członkiem jest Rzeczpospolita Polska lub Narodowy Bank Polski, lub przynajmniej jedno z państw należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), lub bank centralny takiego państwa lub instytucje, z którymi Rzeczpospolita Polska zawarła umowy regulujące działalność takich instytucji na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i zawierające stosowne postanowienia dotyczące emisji obligacji.
Definicja akcji
Termin „akcja" - używany w odniesieniu do spółki akcyjnej -oznacza papier wartościowy, którego objęcie jest formalnym dokumentem stwierdzającym udział jego posiadacza (akcjonariusza) w spółce.
Akcjonariusz , czyli właściciel akcji , ma ustalone prawa i obowiązki. Najważniejszym prawem akcjonariusza jest prawo do udziału w zyskach spółki . Ponadto akcjonariusz ma prawo uczestniczyć w walnym zgromadzeniu i tą drogą wpływać na decyzje spółki.
Minimalną wartość nominalną akcji określają obowiązujące w tym zakresie przepisy. Akcjonariusz jest obowiązany do pełnej wpłaty należności za akcje. Terminy i wysokość wpłat określa statut spółki lub walne zgromadzenie akcjonariuszy.
Z punktu widzenia rodzaju akcji oraz wiążących się z nimi uprawnień wyróżnia się:
l) akcje imienne,
2) akcje na okaziciela,
3) akcje zwykłe,
4) akcje uprzywilejowane.
Biorąc pod uwagę zewnętrzną formę akcji możemy wyróżnić akcje :
imienne
na okaziciela
Akcje imienne mogą być zamieniane na akcje na okaziciela (lub na odwrót), jeśli nie stanowią inaczej przepisy prawa lub statut spółki. Akcje imienne mogą być wydawane przed dokonaniem na nie pełnej wpłaty, natomiast akcje na okaziciela dopiero po całkowitym ich opłaceniu (na dowód częściowej wpłaty wydawane są imienne świadectwa tymczasowe). Akcje wydawane w zamian za wkłady niepieniężne ( aport) powinny być traktowane jako akcje imienne aż do chwili zatwierdzenia przez walne zgromadzenie akcjonariuszy sprawozdania finansowego spółki ( sprawozdania finansowe jednostki) za drugi rok obrotowy (do tego momentu nie mogą być zbywane ani zastawiane).
Ogólną zasadą stosowaną w odniesieniu do akcji jest to, że są one zbywalne. Istnieją jednak od tej zasady odstępstwa, wyrażające się w stosowaniu pewnych ograniczeń w tym zakresie, a mianowicie:
Akcjonariusze mają prawo do udziału w zysku rocznym spółki przeznaczonym przez walne zgromadzenie do podziału. Zysk rozdziela się w zasadzie w stosunku do nominalnej wartości akcji (Jeśli nie są one całkowicie opłacone - w stosunku do dokonanych wpłat z akcji), jednakże statut może ustanowić inny sposób podziału zysku.
Aczkolwiek akcje posiadają równą wartość nominalną i każdy akcjonariusz ma w zasadzie równe prawa w spółce, spółka może wydawać - oprócz akcji zwykłych - akcje o szczególnych (dokładnie określonych w statucie) uprawnieniach, czyli tzw. akcje uprzywilejowane. Uprzywilejowanie akcji (które może być uzależnione od dodatkowych opłat) może dotyczyć prawa głosu, dywidendy i podziału majątku w razie likwidacji spółki.
Akcje uprzywilejowane co do głosu powinny być imienne, z tym że statut spółki akcyjnej może uzależnić to uprzywilejowanie od pewnych warunków (np. jednej akcji nie można przyznać więcej niż pięć głosów; uprzywilejowanie wygasa w razie zamiany akcji uprzywilejowanej na akcję na okaziciela lub w razie jej zbycia wbrew zastrzeżonym warunkom).
Posiadacze akcji uprzywilejowanych co do dywidendy mają prawo do dywidendy przed posiadaczami akcji zwykłych lub do dywidendy wyższej niż dywidenda z tytułu posiadania akcji zwykłych. Zakres korzyści płynących z posiadania akcji uprzywilejowanych co do dywidendy jest ograniczony przepisami
Akcje notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie lub na CeTo są akcjami na okaziciela. Z uwagi jednak na zdematerializowany system obrotu zamiast „ wręczenia „ stosuje się odpowiednie zapisy księgowe.
Definicja kontraktu futures
Kontrakty futures jest to instrument finansowy należący do grupy tzw. instrumentów pochodnych , który zobowiązuje dwie strony do zawarcia w przyszłości transakcji na warunkach określonych w kontrakcji. Wystawiający kontrakt zobowiązuje się do dostarczenia przedmiotu kontraktu w ustalonym terminie ( tzn. przyjmuje pozycję krótką ). Nabywca kontraktu zobowiązuje się do zapłacenia ustalonej ceny po dostarczeniu przedmiotu kontraktu ( przyjmuje pozycję długą ).
Obie strony biorące udział w transakcji mają obowiązek wywiązania się z umowy bez względu na to , czy dana transakcja jest korzystna czy przyniesie stratę.
Z kontraktem futures wiążą się trzy ceny :
cena wykonania ( terminowego ) kontraktu - futures – jest to cena ustalana w dniu zawarcia kontraktu , po takiej cenie zostanie zawarta transakcja w przyszłości
cena bieżąca kontraktu – jest to cena kontraktu na rynku obowiązująca w danym dniu
cena instrumentu bazowego
Kontrakty futures mogą być wystawiane na różne instrumenty finansowe , które są w takim przypadku przedmiotem dostawy.
Najczęściej spotykane są :
walutowe kontrakty futures – instrumentem bazowym jest waluta innego kraju
procentowe kontrakty futures – instrumentem bazowym jest oprocentowany papier wartościowy , np. obligacja
indeksowe kontrakty futures – instrumentem bazowym jest indeks rynku.
Kontrakty futures występują również na rynkach towarów , w szczególności na giełdach towarowych. Tzw. towarowe kontrakty futures pozwalają producentom zabezpieczyć się przed nagłymi niekorzystnymi zmianami cen na rynku , zapewniając stałą cenę w okresie ważności kontraktu futures.
Definicja opcji
Opcja jest instrumentem finansowym, który daje jego posiadaczom prawo, a nie obowiązek jak w przypadku futures, sprzedaży/zakupu innego instrumentu finansowego, w określonym momencie, dniu lub w określonym terminie w przyszłości, po ustalonej cenie.
Opcję od futures odróżniają:
1. Konstrukcja umowy nabywca opcji ma prawo a nie obowiązek jak przy futures, do skorzystania z możliwości zakupu lub sprzedaży danego towaru,
2. Koszty operacji nabywca zobowiązany jest zapłacić zbywcy premię (jest to cena opcji, która jest płacona wystawiającemu bez względu na to czy opcja zostanie w określonym czasie wyegzekwowana). Wysokość premii zależy od:
- wahań cen danego produktu, będącego przedmiotem kontraktu (jest to zmienność ceny instrumentu bazowego),
- relacji ceny opcyjnej do bieżącej ceny aktywów bazowych,
- okresu, na jaki został zawarty kontrakt opcyjny,
- stopy zwrotu z aktywów wolnych od ryzyka (bonów skarbowych),
- wysokości dywidendy jaką wypłaca instrument bazowy (dla akcji),
- od tego, czy jest to opcja europejska czy amerykańska.
Przy opcji nabywca ma prawo w każdej chwili odstąpić od dokonania transakcji, tracąc jedynie premię zapłaconą sprzedającemu przy zawieraniu umowy.
Na rynkach finansowych spotykamy się z trzema rodzajami opcji:
- Opcja amerykańska, może być zrealizowana w dowolnym czasie przed terminem wygaśnięcia opcji,
- Opcja europejska, może być zrealizowana jedynie w dniu, w którym przypada termin jej wygaśnięcia. Oznacza to, że termin wygaśnięcia i termin wykonania jest taki sam.
- Opcja egzotyczna, której konstrukcja zależy od aktualnych potrzeb wystawcy opcji. Ten rodzaj opcji jest powszechnie stosowany przez fundusze inwestycyjne typu gwarantowanego.
Różnice pomiędzy opcją amerykańską a europejską
- Opcja amerykańska, może być zrealizowana w dowolnym czasie przed terminem wygaśnięcia opcji,
- Opcja europejska, może być zrealizowana jedynie w dniu, w którym przypada termin jej wygaśnięcia. Oznacza to, że termin wygaśnięcia i termin wykonania jest taki sam.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"