Motyw
domu i rodziny odnajdujemy w utworach pisarzy wszystkich epok literackich, może
właśnie, dlatego, że rodzina stanowiła i stanowi podstawową komórkę, na której
opiera się całe społeczeństwo. Po raz pierwszy dom rodzinny pojawił się w
twórczości Kochanowskiego, w jego fraszce Na dom w Czarnolesie. Odziedziczony
po przodkach, nie ma marmurów ani złoconych ścian, ale można w nim żyć
dostatnio i spokojnie w gronie rodzinnym, zachowując czyste sumiennie i
życzliwość sąsiadów. W Pieśni świętojańskiej o sobótce poeta opowiada o tym jak
wielką rolę ma do odegrania w domu gospodyni i matka. Dom miał zapewnić w owych
czasach Polski niepodległej nie tylko godne warunki materialne rodzinie, ale
również wpoić młodemu pokoleniu zasady chrześcijańskie, był, więc „Szkołą
życia” dla przyszłych pokoleń. W okresie oświecenia pojawiały się utwory
przedstawiające w sposób krytyczny domy szlacheckie i panujące w nich stosunki.
Celował w tym Krasicki, który, chcąc uchronić RP przed upadkiem, naśmiewał się
w swoich utworach z Polaków, przepijających ojcowizny, i modnych dam
przerabiających stare dwory szlacheckie na zachodnie pałace. Idealny dom
szlachecki przedstawił Niemcewicz w Powrocie Posła. Żyją w nim w zgodzie i w
harmonii dwa pokolenia Polaków. W okresie zaborów dom by również ostoja
tradycji i polskości. Dostrzegamy to w Ślubach panieńskich A. Fredry, a przede
wszystkim w Panu Tadeuszu. W dworku Soplicowie wiszą obrazy Kościuszki,
Rejtana, Jasińskiego, kurantowy zegar wygrywa Mazurka Dąbrowskiego. Rodzina
Sopliców dawała wielki przykład wielkiego patriotyzmu. Nad Niemnem E.
Orzeszkowej to powieść przedstawiająca rozległy obraz życia społeczeństwa
polskiego na Litwie. Autorka przedstawia tu różne modele rodziny i zastanawia
się, co tworzy szczęście rodzinne. Dokładnie opisuje stosunki panujące w domu.
Wnikliwie analizuje przyczyny nieporozumień, konfliktów, oddalania się od
siebie osób bliskich. Przedstawia też, w jak różny sposób bohaterowie rozumują
swoja role jako małżonków, rodziców czy dzieci. Kreśli, więc portret matek,
żon, ojców i mężów, często bardzo różniących się od siebie i inaczej
pojmujących swoje obowiązki. Czym bliżej jednak współczesności, tym więcej
utworów przedstawia konflikty panujące w rodzinach polskich, a nawet tragedie,
do których w nich dochodzi. Bohaterowie Gombrowicza Ferdydurke buntuje się
przeciwko rodzinie, która usiłowała narzucić mu swoje poglądy i konwenanse. Dom
i rodzina, coraz częściej targana konfliktami, zatraca z czasem swoje
podstawowe funkcje, przestaje zapewniać bezpieczeństwo materialne i psychiczne
swoim członkom.
RENESANS
Żywot
człowieka poczciwego Mikołaj Rej kreśli portret szlachcica-ziemianina wiodącego
spokojne i unormowane życie na wsi. „Człowiek poczciwy” to dobry gospodarz, który dogląda prac w polu
i w ogrodzie, cieszy się z darów, którymi obdarza go natura, zabiega o
gospodarstwo i rodzinę, jest troskliwym mężem i ojcem. Rej tworzy w swoim
utworze obraz zgodnej rodziny, w życiu, której dominują: praca, wzajemna miłość
i troska o potomstwo. W pierwszej części swojego dzieła Rej dużo miejsca
poświęca uwagom na temat wychowania młodego szlachcica. Zaleca mu wyjazdy za
granicę, poleca zdobywanie umiejętności władania szablą, kopią, naukę gry na
lutni. Kolejne strony książki przynoszą obraz wzorowego małżeństwa i szczęśliwego
życia rodzinnego człowieka poczciwego. Małżonkowie darzą się szacunkiem,
wspierają się w pracy, przeżywają wspólne smutki i radości. Z radością goszczą
przyjaciół i sąsiadów, którzy chętnie zaglądają do ich domu, pełnego ciepła
rodzinnego i miłości. W małżeństwie panują miłość, zgoda i wzajemne
zrozumienie. To też człowiek poczciwy cieszy się szczęściem rodzinnym i dba, by
niczegow domu nie brakowało. Z radością wraca do zacisza domowego, do żony i
dzieci. Rej kreśli, więc portret idylli rodzinnej, która zapewnia szczęśliwemu
ziemianinowi pomyślne, spokojne i radosne życie.
BAROK
Skąpiec
Moliera to komedia charakterów, która piętnuje chciwość i skąpstwo głównego
bohatera, Harpagona. Utwór ten jest także dramatem rodzinnym, ukazującym życie
i stopniowy rozkład XVII w. Rodziny mieszczańskiej. Prezentuje on sytuację
dzieci, które muszą cierpieć pod rządami ojca-despoty, dla którego nie liczą
się żadne wartości prócz skrzętnie gromadzonych pieniędzy. W domu Harpagona nie
dostrzega się żadnych więzi rodzinnych, miłości, zaufania czy przywiązania.
Ojciec bardziej niż rodzinę ceni swoją szkatułkę z pieniędzmi, po stracie,
której cierpi tak straszliwe jak po śmierci kogoś bliskiego. Od dzieci,
uzależnionych od niego materialnie, wymaga całkowitego posłuszeństwa. Nie
bierze pod uwagę, że są już dorosłe i że same mogą podejmować decyzję o swoim
życiu. Sam zadecydował o małżeństwie, Elizy, postanowił wydać ją za Alzema.
Harpagon, który najchętniej nie dawałby pieniędzy na dom i który zmusza
domowników do życia prawie w ubóstwie, nie interesuje się, co robią dzieci i
skąd biorą pieniądze na swoje utrzymanie. Nie liczy się z uczuciami dzieci. One
zaś są świadome, że muszą same liczyć wyłącznie na siebie, same troszczą się o
swój los. Chciwość i skąpstwo Harpagona doprowadziły to tego, że nikt w jego
domu nie był szczęśliwy. Molier, kreśląc portrety Harpagona i dzieci, piętnuje
rodziny, w których zamiast miłości i ufności panują lęk i wieczne podejrzenia,
w których nie ma szczęścia, szczerych uczuć, gdyż wszystko zostało
zdeterminowane przez pieniądz.
OSWIECENIE
Powrót
posła to komedia polityczna Juliana Ursyna Niemcewicza. Akcja utworu rozgrywa
się w posiadłości średniozamożnej szlachty. Gospodarze, Podkomorzy i jego żona,
są uosobieniem staropolskich cnót. Na przykładzie ich życia Niemcewicz
przedstawia wzorową rodzinę. W ich domu panują harmonia i miłość. Są
małżeństwem bardzo szczęśliwym. Podkomorzy, zwolennik reform, patriota, jest
wzorowym ojcem i mężem. Podkomorzyna także jest kobietą pełną cnót, bez reszty
oddaną rodzinie. Oboje narzekają na zgubne skutki cudzoziemszczyzny i błędnego wychowania dzieci. Sami uznają
zasadę „dom zawsze powinien ustępować krajowi” i według niej wychowywali swoich
synów, którym wpoili przede wszystkim miłość do ojczyzny i konieczność służenia
jej. Nauczyli też swoje dzieci skromności, rozwagi, kierowania się w życiu
sprawiedliwością i uczciwością. Podkomorzy i jego żona zostali bardzo ciepło
potraktowani przez autora, który dla kontrastu, zaprezentował drugie
małżeństwo, Starostę Gadulskiego i Starościnę. Przedstawiając Gadulskich,
Niemcewicz ośmiesza związki małżeńskie zawierane dla pieniędzy i posagu.
Starosta ożenił się ze Starościną dla pieniędzy. W małżeństwie ich nie ma
miłości, szacunku i zrozumienia. Małżonkowie, zajmując się własnymi sprawami,
zamknęli się we własnych światach i nic ich nie łączy. Starościna z byle powodu
straszy męża rozwodem, marnotrawi jego majątek. Starosta z kolei znosi
cierpliwie jej fanaberie, spełnia jej kaprysy.
ROMANTYZM
Nie-boska
komedia Zygmunt Krasiński. W utworze pojawia się wiele istotnych zagadnień
m.in. autor zastanawia się nad funkcją poezji romantycznej i kondycją poety,
tworzy poetycką wizje rewolucji. Ukazany tu został także motyw rodziny, której
zostały poświęcone dwie pierwsze części dramatu. Głównym bohaterem dramatu jest
Hrabia Henryk, arystokrata i romantyczny poeta, który doprowadził do tragedii w
swojej rodzinie, gdyż nie potrafił wywiązać się z obowiązków ojca i męża.
Hrabia Henryk jest romantycznym indywidualistą, poetą o wybujałej wyobraźni.
Mąż żyje w świecie oderwanym od rzeczywistości, poetyzuje życie, marzy o
idealnej kochance i romantycznej miłości łączącej dusze kochanków. I oto hrabia
Henryk zstępuje do ziemskich ślubów.
Jesteśmy najpierw świadkami jego ślubu z Marią, później wesela, a potem życie
codzienne rodziny. Henryk nie jest jednak szczęśliwy. Wreszcie opuszcza Marię i
nowo narodzonego syna i podąża za Dziewicą, tworem szatańskim, w której widzi
ucieleśnienie romantycznej kochanki. Hrabia nie potrafił dostrzec piękna moralnego
rodziny. Poetyzując życie, doprowadził do tragedii swoich najbliższych.
POZYTYWIZM
Kamizelka
Bolesława Prusa to nowela opowiadająca o najcenniejszych wartościach, którymi
są więzy rodzinne i głęboka miłość łącząca małżonków. Prus mówi tu o miłości w sposób
dotąd nie spotkany. Nowela przedstawia miłość małżeńską, o sile, której nie
świadczą wzniosłe deklaracje czy też gotowość do śmierci dla ukochanej osoby.
Miłość, według Prusa opiera się na głębokim szacunku, jakim darzą się
małżonkowie, przywiązaniu, wzajemnej pomocy i troskliwości, wspieraniu się w
trudnych chwilach. Bohaterowie noweli nie opowiadają o swoich uczuciach, o
wzajemnej miłości świadczą ich czyny. Narrator opowiada o przeciętnym
małżeństwie, które wiodło zwykłe, spokojne życie. Byli to ludzie ubodzy, lecz
choć nie stać ich było na wiele bardzo się kochali i czuli się szczęśliwi.
Szczęście rodziny zakłóca nagle choroba męża, który z dnia na dzień czuł się
coraz gorzej, aż wreszcie musiał przestać pracować. Pani starała się pocieszać
męża, dodawać mu otuchy, utwierdzać w przekonaniu, że niedługo wyzdrowieje. Ale
choroba czyniła postępy. Mężczyzna zaczął gwałtownie, niemal z dnia na dzień
tracić na wadze, w czym zorientował się, gdy wkładał kamizelkę, która stawała
się coraz luźniejsza. Wtedy żona, w tajemnicy skracała pasek, aby dodać mężowi
otuchy. Ale i chory wiedząc, że żona cierpi, postanowił ją uspokoić i co dzień
przesuwał sprzączkę. Aż któregoś dnia zauważył, że nie potrzebuje tego robić. I
tak oto zwyczajna kamizelka stała się symbolem głębokiego uczucia, łączącego
tych dwoje ludzi, którzy w obliczu nieszczęścia uciekali się do drobnych
oszustw, by oszczędzić ukochanej osobie bólu i dać jej nadzieję.
POZYTYWIZM
Nad
Niemnem E. Orzeszkowej to powieść przedstawiająca obraz życia społeczeństwa
polskiego na Litwie. Akcja utworu toczy się w roku 1886 na Grodzieńszczyźnie,
we dworze Benedykta Korczyńskiego i w sąsiadującym z nim zaścianku szlacheckim
Bohatyrowiczów. Autorka przedstawia
różne modele rodziny i zastanawia się, co tworzy szczęście rodzinne. Dokładnie
opisuje stosunki panujące w domu. Wnikliwie analizuje przyczyny nieporozumień,
konfliktów, oddalania się od siebie osób bliskich. Kreśli więc portrety matek,
żon, ojców i mężów, często bardzo różniących się od siebie i inaczej pojmujących
swoje obowiązki.
MŁODA
POLSKA
Moralność
Pani Dulskiej Gabriela Zapolska Zgodnie z zasadami naturalistów dokładnie
przedstawiła pisarka zarówno tło zdarzeń, jak i charaktery postaci. Znajdujemy
się we Lwowie. Przedmiotem studium jest piecioosobowa rodzina Dulskich. Są oni
właścicielami kamienicy, która zarządza Aniela dulska. Dulska jest czujna widzi
i słyszy wszystko. Jest głową rodziny. Mąż Felicjan nie angażuje się w sprawy
domowe, regularnie otrzymuje 20 centów na kawiarnię. Pan Dulski, przyzwyczajony
jest do dominacji żony, poddaje się rogorom i ciągłej kontrolii. Życie
Felicjane jest szare i nudne. Państwo Dulscy maja troje dzieci: syna Zbyszka i
dwie córki, dorastajace panienki, Hesię i mele. Zywa i energiczne Hesia jest
wyraźnie podobna do matki, mela natomiast cicha, skromna. Zbyszko, jest
zafascynowany środowiskiem cyganerii, noce spedza poza domem, pracuje w biurze
i przeżywa typowy dla wieku młodzieńczego bunt. Pani dulska okazuje się kobietą
ograniczoną, chciwą i zachłanna, a jednocześnie zakłamaną i obłudną, co
wyraźnie widać na podstawie jej stosunków do zamieszkującej w kamienicy
kokotki. Dewizą Dulskiej jest stwierdzenia: na to mamy cztery ściany i sufit,
aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział. W dusznej
atmosferze domu Dulskich nie sposób być szczęśliwym. Mentalność tej rodziny i
panujące w niej stosunki wynikają ze sposobu bycia i poglądów matki –
najważniejszej w tym domu osoby.
Ludzie
bezdomni Stefan Żeromski – tytuł powieści przywodzi na myśl ludzi, którzy nie
maja schronienia, dachu nad głową. W takim rozumieniu tego słowa są biedacy
obserwowani przez dr. Judyma w Paryżu, nedzarze zamieszkujace najbiedniejsze
dzielnice Warszawy, oraz 30 letni starcy ze śląska. Bezdomności Żeromski nadaje
też znaczenie metaforyczne i symboliczne, Bezdomność odczytać też można jako
poczucie samotności, obcości, wyeliminowania ze spoleczeństwa. Bezdomni są
ludzie, którzy zostali zmuszeni, czy to z przyczyn politycznych czy
ekonomicznych do opuszczenia domu –ojczyzny. Jeszcze inny rodzaj bezdomności
dotyka tych, którzy z różnych powodiow nie posiadają rodziny, skazani są nie
jako na samotność. Dom bowiem to symbol stabilizacji zyciowej, miłości
rodzinnej, ciepła, wreszcie miejsca dającego cżłowiekowi poczucie
bezpieczeństwa. Do tego typu ludzi zaliczymy w powieści tych, którzy
świadomierezygnuja z osobistego szczęścia i dostatniego życia, gdyż chcą
zmienić świat (Judym) ale też i tych , którym z różnych przyczyn nie dane było
cieszyć się urokami zycia rodzinnego (Joasia). Przyjżyjmy się szczególnie
wnikliwie tym właśnie bohaterom. Doktor Tomasz Judym wywodził się z ubogiej
rodziny. Jego dom rodzinny to suterena w brudnym budynku nędznej dzielnicy
Warszawy, a rodzice to wiecznie pijany ojciec i chra matka. Gdy został sierotą
, wzięła go do siebie ciotka, która była kobietą lekkich obyczajów. Był uniej
chłopcem na posyłki, spał w przedpokoju, był bity przez ciotkę. Jako młody
lekarz nie potrafił wejść do środowiska zawodowego w Warszawie, nie zdobył
pacjentów w swoim prywatnym gabinecie. Podjął więc decyzje o wyjeździe do
Cisów, by tam pracować jak lekarz na uzdrowisku. Samotność wywarła niewątpliwie ogromny wpływ
na jego osobowość i na późniejsze zycie. Judym pokochał Joannę Podborską.
Joasia, wcześnie osierocona, musiała opuścić dworek rodzinny w Głogach. Lata
szkolne spędziła wraz z braćmi –Wacławem i Henrykiem – u ciotki w Kielcach.
Później tułała się po obcych domach jako guwernantka. Silnie więc odczuwała
brak rodzinnego ciepła, wciąż tęskniła za ukochanymi miejscami z dziećiństwa.
Ta zawsze samotna kobieta marzyła o cieple rodzinnego ogniska, o własnym domu,
ukochanym męszczyźnie. Kiedy Tomasz wyznał jej miłość, poczuła się
uszczęśliwiona. Spotkanie Joasi dąło
judymowi szansę na stworzenie własnego, wymarzonego domu, stabilizację, miłość.
Z początku więc snuł marzenia o ich wspólnej przyszłości. Szybko jednak
zrozumiał że nie ma prawa do własnego życia, że musi poświęcić je innym. Chciał
pomagać ludziom pokrzywdzonym przez los, ubogim ludziom. Wierzył, że może im
pomóc tylko wtedy gdy zrezygnuje z własnego szczęścia. Uznał, więc że nie ma prawa do zakładania rodziny.
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach