Dzis, po latach, osobowosc Tadeusza Borowskiego wydaje sie tragiczna, wypaczona przez wojne i, pózniej, przez pietno socrealizmu. Biografia pisarza i poety ma trzy oblicza. Nalezal do pokolenia Kolumbów, z domu i mlodosci wyniósl pierwsze pelne cierpien doswiadczenia: ojciec jego byl zeslany do Karelii, matka nad Jenisiej - mieszkali bowiem w Zytomierzu na Ukrainie. Calej rodzinie udalo sie powrócic do Polski, lecz wkrótce wybuchla wojna. I okres twórczosci Borowskiego to lata 1942-1945. Mozna powiedziec epoka "okupacyjna". Jest to czas poezji - tom Gdziekolwiek ziemia. Jest to tez okres studiów na tajnej polonistyce, milosci do Marii Rundo i okupacyjnej prozy. 1943 to tok aresztowan - najpierw gestapowcy aresztowali Marie, udal sie jej sladem Borowski. Przezyl Pawiak, 0swiecim, Dautmergen i Dachau - Allach. Tu zostal wyzwolony. Odnalazl Marie i ozenil sie z nia. II etap to lata 1945-1949. To publikacja dziel najslynniejszych: Pozegnanie a Maria, Pewien zolnierz, Kamienny swiat. Lecz rok 1948 - to rok przyjecia Borowskiego do PZPR, rok 1949 - to slynny zjazd Zwiazku Zawodowego Literatów Polskich, który okreslil, iz technika socrealizmu jest jedyna obowiazujaca metoda twórcza. Faktem jest tez, ze obozowe opowiadania wzbudzily wiele sensacji i dyskusji, oraz krytyki. Nastapila wiec przemiana.
III okres twórczosci pisarza to lata 1949-50. Ostatnie dwa lata zycia. W 1950 r Borowski wyparl sie swojej twórczosci sprzed roku 1948. Uwierzyl w socrealizm i zaakceptowal jego stylistyke. Napisal Opowiadania z ksiazek i gazet, pracowal w Polskim Biurze Informacji Prasowej w Berlinie. W 1951, w Warszawie popelnil samobójstwo. Dlaczego opowiadania Borowskiego narobily zamieszania ? Dlatego, ze jego bohater - vorarbeiter Tadek - nie jest idealna postacia ofiary. Jest typem czlowieka wypaczonego przez obóz, pragnacego za wszelka cene przezyc i pomóc narzeczonej, czlowieka, który pozbyl sie wrazliwosci wobec smierci i cierpienia. Ten czlowiek nosi imie autora i ma podobne watki biograficzne. Czyzby wiec Borowski pisal o sobie, przyznawal sie do znieczulicy i cynizmu? Publika nie chciala tak po prostu przyjac, ze jest to manewr prozatorski. Inne niz proste, bialo - czarne, dzieje obozu: ofiary i kata draznily i powodowaly krytyke. Poza tym Borowski uzywal w swoich opowiadaniach zachodniej techniki - behawioryzmu - opisu wygladu postaci i ich zachowania z zewnatrz. Partia postanowila jednak "wychowac" sobie mlodego twórce. Z powódzeniem. W 1950 r. Borowski odzegnal sie od poprzedniej twórczosci, stal sie homo politicus, zazartym, cietym propagandysta. Ocena psychiki "czlowieka zlagrowanego"
Borowski w swoich opowiadaniach przedstawia swiat zlagrowany. Lager (niem.) - obóz - niby ten sam swiat zaglady co lagrowy, a jednak inny. Mozna dyskutowac o wahaniach ideowych T. Borowskiego, lecz nie da sie zaprzeczyc wartosci utworów, takich jak cykl Pozegnanie z Maria lub Kamienny swiat - jest to swietna rekonstrukcja obozu niemieckiego. Czlowiek zlagrowany zyje: * bezsilny wobec masowej, ciaglej smierci i zbrodni, * zobojetnialy na ból i rozpacz,* "zmuzulmaniony" - upadly moralnie, fizycznie i egoistyczny w obronie zycia. Rzeczywistosc obozowa okazuje sie tu suma przemocy, a ludzie, którzy w niej uczestnicza to mocni i slabi, ci, którzy gwalt zadaja i ci, którzy mu ulegaja. Vorarbeiter Tadek niezle sobie radzil. Poniewaz wkrecil sie do sluzb medycznych, mógl lepiej funkcjonowac, pomagac narzeczonej i czul sie bezpieczniej. Chodzil "na transporty", siedzial w oknie, gdy obóz stal na apelu... Tym niemniej realistycznie opisuje doswiadczalny blok kobiet, krematoria, zupe z brukwi i katorznicza prace wiezniów, cala przerazajaca technike usmiercania. W tym zyje czlowiek zlagrowany. Jak ocenic jego psychike Vorarbeiter, zlagrowany, pozostawil sobie tylko jedno uczucie - milosc do dziewczyny i tylko jedna idee: przetrwania, a to znaczylo przystosowac sie do istniejacych warunków, zaakceptowac smierc i okrucienstwo. Zdobyc leki, dobyc jedzenie - oto cel zycia. Nie mozna oceniac tej postawy. Nie jestesmy do tego uprawnieni. Mozemy najwyzej ocenic w sposób druzgocacy totalitaryzm, system hitlerowski, który dopuscil do powstania obozów i do wypaczenia ludzkiej psychiki
Adam Mickiewicz "Dziady część III"