Przejawy troski o losy ojczyzny w twórczości pisarzy renesansu

Przejawy troski o losy ojczyzny w twórczości pisarzy renesansu.

Mikołaj Rej - "Krótka rozprawa...". Utwór stanowi wykład "egzekucji praw i dóbr koronnych", czyli około dwudziestoletniej walki, prowadzonej przez izbę poselską z królem i senatem. Utwór jest atakiem na wszelkie przeżytki feudalizmu w polskim życiu zbiorowym. Rej krytykuje nawet politykę starego króla, który wciąż usiłuje bagatelizować zdania mas szlacheckich. Jednocześnie nie szczędzi samej szlachty, krytykując niedowład sądownictwa, panujące w sądach przekupstwo, złą organizację wojskową, nieudolność władzy ustawodawczej, wadliwą gospodarkę finansową państwa, życie ponad stan, prywatę, pijaństwo.

A.F. Modrzewski - w utworze "O poprawie Rzeczypospolitej" opowiada się za ustanowieniem nowoczesnego modelu państwa, gdzie każdy mieszkaniec nosiłby miano obywatela, które wówczas było wyłącznym przywilejem szlachty. Modrzewski określa istotę i cele państwa, na którego czele winien stać król elekcyjny, wybierany nie tylko przez szlachtę, ale i przez chłopów. Pojawia się postulat oddzielenia Kościoła od państwa i jasnego określenia kompetencji obydwu stron; upaństwowienia niektórych sektorów gospodarki, sekularyzacji szkolnictwa i roztoczenia opieki państwa nad wszystkimi obywatelami. Modrzewski domaga się ustanowienia sprawiedliwych praw, nie tylko uwzględniających stan szlachecki, ale wprowadzających równouprawnienie wszystkich stanów. Pogląd ten głosi również w debiutanckiej mowie pt. "Łaski czyli o karze za mężobójstwo".

Jan Kochanowski - "Odprawa posłów greckich" jest tragedią racji politycznych, społecznych, moralnych, które decydują o losach ojczyzny - zbiorowości. Racje te zostają w utworze jednoznacznie przeciwstawione: prywata - odpowiedzialności za państwo, polityczna lekkomyślność - surowej rozwadze, dążenie do wojny - umiłowaniu pokoju. Tragedia humanistyczna Kochanowskiego wyznacza moralny i polityczny zakres odpowiedzialności za państwo - ojczyznę. Losowi Troi - spalonemu miastu, śmierci kobiet i mężczyzn - można było zapobiec. Dla Rzeczypospolitej nie jest jeszcze za późno. Naczelną ideą "Odprawy posłów greckich" staje się więc polityczno - obywatelska przestroga. Ma ona zasięg uniwersalny: zawsze i wszędzie "królestwo nierządne" musi zginąć.

Poeta podejmuje problem losów ojczyzny również w pieśni "Wieczna sromota..." (o spustoszeniu Podola) - z ogromnym sarkazmem, ironią i drwiną wytyka szlachcie jej opieszałość, brak zaangażowania w sprawy państwa. Spustoszenie Podola uważa za hańbę i ostrzega przed niebezpieczeństwem grożącym ze strony Turków. Wzywa do opodatkowania się i zorganizowania armii zaciężnej, która strzegłaby granic i bezpieczeństwa państwa. W pieśni "Jest kto, co by wzgardziwszy te doczesne rzeczy" ("O dobrej sławie") omawia Kochanowski obowiązki Polaka wobec ojczyzny. Uważa, że każdy powinien według swoich możliwości służyć dobru publicznemu. Ludzie wykształceni powinni strzec dobrych obyczajów, zabiegać o ład i porządek państwa. Ci natomiast, których Bóg obdarzył męstwem i siłą, mają obowiązek podjęcia walki w obronie ojczyzny.

Piotr Skarga - zwolennik reform politycznych proponowanych przez Zygmunta III Wazę. W "Kazaniach sejmowych" ostro potępia egoizm szlachty, zaniedbywanie przez nią obowiązku obrony granic, trwonienie bogactw i niezgodę wewnętrzną. Przyrównuje ojczyznę do tonącego statku i wzywa do jej ratowania.