Własność państwowa a prywatna
Modele teoretyczne i doświadczenia 45 lat socjalizmu w Polsce wykazały, że jest to system nieefektywny. Nie przynosi on dużego postępu cywilizacyjnego i przyczynia się do technologicznego zacofania. Socjalizm nie zaspakajał potrzeb ludzi, gospodarowanie w nim wiązało się z olbrzymim marnotrawstwem. Doprowadziło to do problemów ekonomicznych w latach osiemdziesiątych, w tym do niedoboru towarów. Podjęta reforma Balcerowicza urealniła wartość dóbr (inflacja), a ich celem było odejście od socjalizmu. Jedną z największych pozostałości po poprzednim ustroju są przedsiębiorstwa państwowe. W modelu kapitalistycznym państwo nie ingeruje w gospodarkę, a same przedsiębiorstwa państwowe nie są w stanie utrzymać się na rynku. Poziom efektywności i rentowności przedsiębiorstw będących w rękach prywatnych jest zawsze dużo wyższy niż w przedsiębiorstwach państwowych. Proces, w którym odchodzi się od własności państwowej na rzecz prywatnej, poprzez jej sprzedaż lub udostępnienie, nazywamy prywatyzacją.
Cele prywatyzacji
Podstawowe cele prywatyzacji to :
· ograniczenie udziału przedsiębiorstw państwowych w gospodarce,
· poprawa efektywności gospodarowania,
· poprawa kondycji finansowej przedsiębiorstw,
· przystosowanie przedsiębiorstw do realiów gospodarki rynkowej,
· zracjonalizowanie zatrudnienia,
· umacnianie pozycji przedsiębiorstw na rynku,
· poprawa kondycji giełdy papierów wartościowych poprzez zwiększenie liczby notowanych na niej prywatyzowanych spółek,
· zachęcenie ludzi do inwestowania,
· zdobycie środków na sfinansowanie niezbędnych reform ustrojowych,
· przyciągnięcie inwestorów zagranicznych dysponujących nowoczesnymi technologiami.
Podział prywatyzacji
Podział prywatyzacji ze względu na jej wielkość :
- mała prywatyzacja - polega na sprzedaży małych przedsiębiorstw np. zakładów gastronomicznych lub wyłączonych składników majątku (maszyny, budynki),
- średnia prywatyzacja - sprzedaż małych i średnich podmiotów, lub leasing majątku produkcyjnego,
- duża prywatyzacja - przekształcenie średnich i wielkich przedsiębiorstw w spółki kapitałowe i ich sprzedaż.
Sposoby prywatyzowania
Proces prywatyzacji odbywa się w Polsce według trzech głównych sposobów :
· prywatyzacja bezpośrednia - poprzez likwidację przedsiębiorstwa i rozdysponowanie składników jego majątku. Decyzję o takim sposobie prywatyzacji podejmuje organ założycielski (np. Wojewoda) za zgodą Ministra Skarbu, który odpowiada za proces prywatyzacji,
· prywatyzacja pośrednia (droga kapitałowa) - składa się z dwóch etapów :
- I Etap - przekształcenie przedsiębiorstwa w Jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa, proces ten zwany komercjalizacją powoduje , że JSSP zaczyna działać na podstawie Kodeksu Handlowego, a nie Ustawy o Przedsiębiorstwie Państwowym. Proces ten powoduje, że zaprzestaje działania rada pracownicza i ogólne zebranie pracowników. Powstają natomiast organy, które przewiduje Kodeks Handlowy czyli Rada Nadzorcza i Walne Zgromadzenie (które wykonuje jednoosobowo Minister Skarbu). Komercjalizacja uszczupla władzę pracowników przedsiębiorstwa, więc w zamian za zgodę pracowników na komercjalizację i prywatyzację rządy zgodziły się na swoisty "okup" dla pracowników, czyli początkowo przywilej zakupu akcji po preferencyjnej cenie dla pracowników, a obecnie 15% pula akcji dla bezpłatnego podziału między pracowników,
- II Etap - sprywatyzowanie JSSP, czyli sprzedaż jej akcji wybranemu inwestorowi, lub złożenie oferty sprzedaży na polskiej i zagranicznych giełdach papierów wartościowych,
· prywatyzacja poprzez Narodowe Fundusze Inwestycyjne - w Polsce powstało 15 NFI, każdy z nich otrzymał trzydzieści kilka pakietów większościowych spółek akcyjnych i kilkaset mniejszościowych. Zadaniem NFI było zarządzanie otrzymanym majątkiem aby powiększać jego wartość. Akcjonariuszami NFI zostali polscy obywatele, którzy odebrali Powszechne Świadectwa Udziałowe i zamienili je na akcje NFI. Więcej w eseju o NFI.
Spór o uwłaszczenie
W ostatnich kilku latach istnieje spór, co do tzw. powszechnego uwłaszczenia. Proces ten miałby polegać na tym, że wszyscy obywatele mieliby otrzymać część majątku państwowego. Autorzy strony nie chcą się opowiadać po jednej ze stron sporu, ale pragniemy zwrócić uwagę na pewne ekonomiczne aspekty sprawy :
· Polski nie stać na powszechne uwłaszczenie, nie ma wystarczającego majątku na ten cel, musimy wcześniej spłacić roszczenia reprywatyzacyjne, zdobyć środki na niezbędne reformy i na spłatę zadłużenia zagranicznego,
· przeprowadzenie tej operacji przyniosło by wiele szkód gospodarce, bony uwłaszczeniowe zostałyby spieniężone, a środki finansowe trafiłyby na rynek powiększając konsumpcję, inflację i deficyt handlowy,
· spadłaby jakość zarządzania podmiotami gospodarczymi, nie miałyby one dostępu do nowoczesnego know-how,
· pewnym ostrzeżeniem przed przeprowadzaniem uwłaszczenia są doświadczenia czeskiego uwłaszczenia tzw. kuponówka, gdzie majątek prywatyzowanych firm został skupiony przez państwowe banki, a fiasko tej operacji przyczyniło się kryzysu gospodarczego.
Problem reprywatyzacji
Z prywatyzacją wiąże się również pojęcie reprywatyzacji, czyli operacji zwrotu bezprawnie zagarniętego mienia w czasach socjalizmu. Przeprowadzenie reprywatyzacji jest konieczne, gdyż samo w sobie jest korzystne dla budżetu państwa, ponieważ chroni obywateli przed wysokimi roszczeniami, które są już obecnie uznawane przez sądy. Reprywatyzacja będzie znacznie tańsza niż spłata uznanych roszczeń. Każdy inwestor powinien czuć, że respektowane jest w Polsce święte prawo własności.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"