Proza średniowieczna

Proza średniowieczna

Zabytki polskiej prozy średniowiecznej związane są z kulturą religijną, a ich treść w dużym stopniu inspirowana była wątkami ze Starego i Nowego Testamentu. Takie cechy mają "Psałterz floriański" (przełom XIV/XV wieku), tłumaczenia "Księgi psalmów" - kanonicznych tekstów Starego Testamentu oraz "Biblia królowej Zofii" (przeznaczona dla ostatniej żony Władysława Jagiełły), tłumaczenia różnych ksiąg Starego Testamentu. Do najstarszych zabytków prozy należą także teksty kazań kościelnych: "Kazania świętokrzyskie" (przełom XIII/XIV w.) oraz "Kazania gnieźnieńskie" (XV w.).

Polskie średniowiecze, podobnie jak cała kultura europejska, w tym czasie jest dwujęzyczne. Obok pierwszych prób w języku ojczystym, rozwija się także piśmiennictwo (zwłaszcza proza) łacińskie. Na czoło wysunęły się dzieła o charakterze historiograficznym (patrz hasło: historiografia) i politycznym. Początki państwa piastowskiego zostały opisane w "Kronice Galla Anonima". Z dworem Kazimierza Sprawiedliwego z kolei związany był Wincenty Kadłubek, który dzieło swe pisał na początku XIII wieku . W swojej kronice rezygnuje z rzeczowego ujęcia historii na rzecz traktatu moralnego. Kadłubek realizuje znane w średniowieczu zalecenie Cycerona, że minione dzieje należy nie tylko opowiadać, ale i upiększać. Historia musi być nauczycielką życia. U schyłku średniowiecza, w drugiej połowie XV wieku, działał Jan Długosz, który dzieje Polski w swych "Rocznikach" doprowadził do 1480 roku. Długosz w sposób świadomy i konsekwentny korzystał z tekstów źródłowych oraz niezliczonej ilości dokumentów nie tylko polskich, ale i krzyżackich, węgierskich, czeskich, litewskich i innych. Jego "Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego", zachowując układ kronikarski (chronologiczny), przedstawiały zarazem całokształt badanych procesów historycznych.