Wyszukiwarka:
Artyku³y > Studia >

Proces likwidacji systemu kolonialnego i jego skutki.

Proces likwidacji systemu kolonialnego i jego skutki. W rezultacie kolonizacji na pocz±tku XX w. ogromne kolonialne imperia zajmowa³y ponad 73 mln km2, tj. oko³o 55% powierzchni globu. Mieszka³o w nich oko³o 35% ogó³u ówczesnej ludno¶ci Ziemi. Do zakoñczenia II wojny ¶wiatowej kolonie zajmowa³y oko³o 38 mln km2, a zamieszkiwa³o je prawie 670 mln ludzi. By³y to terytoria podporz±dkowane 12 pañstwom kolonialnym (m. in. Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Portugalii, Francji, Belgii, Holandii, Niemcom, W³ochom). Narastanie procesów, które doprowadzi³y do za³amania siê systemu kolonialnego, odbywa³o siê przez wiele lat. Najpierw objê³y one Azjê, a nastêpnie Afrykê. Proces emancypacji przebiega³ w ró¿nych regionach w odmiennych warunkach i w rozmaitym czasie. Tam, gdzie warunki polityczne i spo³eczne sprzyja³y prowadzeniu walki zbrojnej, wybucha³y powstania antykolonialne (np. Indochiny, Kenia, Algieria). Jednak w wiêkszo¶ci przypadków do dekolonizacji dochodzi³o drog± pokojow±. W ci±gu 45 powojennych lat system kolonialny praktycznie zosta³ zlikwidowany i powsta³o ponad 130 niepodleg³ych pañstw, w których ¿yje oko³o 80% ludno¶ci Ziemi. Czynniki decyduj±ce o dekolonizacji: ¬ Wa¿nym czynnikiem by³a II wojna ¶wiatowa, która przyczyni³a siê do wzrostu ¶wiadomo¶ci spo³ecznej i narodowej ludno¶ci w koloniach. Bior±ce udzia³ w wojnie pañstwa kolonialne, korzystaj±c ze ¶rodków masowego przekazu, prowadzi³y kampanie propagandowe w celu uzyskania poparcia ludno¶ci kolonii. Przyczyni³o siê to do wzrostu zainteresowania problemem walki o niepodleg³o¶æ. Dla wielu Azjatów i Afrykanów wojna by³a szko³± ¿ycia i politycznego my¶lenia. Zdobyta wiedza i do¶wiadczenie w sferze organizowania walki i jej prowadzenia okaza³y siê przydatne w dzia³alno¶ci ruchów niepodleg³o¶ciowych. ­ Wojna os³abi³a potêgê pañstw kolonizuj±cych, zarówno wygranych (np. Anglii), jak i przegranych (o pozycji W³och w du¿ej mierze decydowa³y posiad³o¶ci kolonialne). ® Du¿y wp³yw na przyspieszenie dekolonizacji wywar³a powojenna rywalizacja miêdzy Wschodem a Zachodem i wi±¿±ce siê z tym zabiegi ww. obozów o przychylno¶æ kolonii. ¯ Do omawianych czynników nale¿y te¿ zaliczyæ dzia³alno¶æ ONZ. Etapy likwidacji systemu kolonialnego: ¬ 1945 – 1955. Okres ten bywa nazywany dekad± azjatyck±. Niepodleg³o¶æ uzyska³o wtedy 11 pañstw azjatyckich (m. in. Indonezja, Wietnam, Indie, Filipiny) i 1 afrykañskie (Libia). Pierwszy etap dekolonizacji podsumowa³a konferencja solidarno¶ciowa 29 pañstw azjatyckich i afrykañskich w Bandungu (Indonezja) w 1955 r., na której zdecydowanie opowiedziano siê za szybk± i ca³kowit± likwidacj± kolonializmu oraz poparto walkê wyzwoleñcz± narodów krajów kolonialnych i zale¿nych. ­ 1955 – 1965. W tym czasie dosz³o do najwiêkszego natê¿enia tempa procesu wyzwalania siê narodów kolonialnych. Z nowych 42 pañstw a¿ 30 uzyska³o niepodleg³o¶æ w Afryce (przy czym a¿ 17 tylko w roku 1960, dlatego okre¶la siê go jako „rok Afryki”). Nowe niepodleg³e pañstwa to m. in. Maroko, Sudan, Kamerun, Algieria, Nigeria, Kuwejt, Singapur, Malezja, Jamajka, Cypr, Malta. Wiêkszo¶æ tych pañstw uzyska³a niepodleg³o¶æ w wyniku rozwi±zañ politycznych, lecz czê¶æ z nich po walce zbrojnej, jak np. Algieria po 8 latach powstania narodowego (1954 – 1962). Istotn± rolê na etapie procesu dekolonizacji odegra³a deklaracja w sprawie przyznania niepodleg³o¶ci krajom i narodom kolonialnym uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 14 XII 1960 r. ® 1965 – 1975. Rozpad³y siê wtedy posiad³o¶ci imperium brytyjskiego na Bliskim Wschodzie oraz imperium kolonialne Portugalii w Afryce. W tym ostatnim przypadku proces dekolonizacji przy¶pieszy³a walka zbrojna w koloniach oraz „rewolucja go¼dzików” w Portugalii. Ponadto dekolonizacja objê³a ma³e i peryferyjne posiad³o¶ci, w tym po³o¿one w basenie Morza Karaibskiego i Pacyfiku. Niepodleg³o¶æ uzyska³y wtedy m. in. Barbados, Mauritius, Gwinea Równikowa, Katar, ZEA, Mozambik, Angola, Bangladesz. ¯ Ostatni etap dekolonizacji rozpocz±³ siê w 1976 r. Wa¿ne wydarzenia z tego okresu to uzyskanie niepodleg³o¶ci przez Namibiê i Erytreê. Po 156 latach zwierzchno¶ci Wielkiej Brytanii nad terytorium Hongkongu, w 1997 r. ca³kowit± kontrolê nad nim przejê³y Chiny. Dwa lata pó¼niej, zgodnie z umow± portugalsko – chiñsk± w sk³ad ChRL wesz³o Makau. Wa¿n± rolê w likwidacji kolonializmu odegra³a ONZ. 14 XII 1960 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwali³o jeden z najwa¿niejszych dokumentów w historii stosunków miêdzynarodowych – deklaracjê o przyznaniu niepodleg³o¶ci krajom i narodom kolonialnym. Potwierdza³a ona prawo do samookre¶lenia i ustanowienia wed³ug w³asnego uznania statusu politycznego oraz prawo do swobodnego rozwoju gospodarczego, spo³ecznego i kulturalnego. Zawiera³a równie¿ wezwanie do szybkiego i bezzw³ocznego po³o¿enia kresu kolonializmowi we wszystkich jego przejawach, gdy¿ stanowi on zaprzeczenie podstawowych praw cz³owieka i jest sprzeczny z Kart± NZ. W rezultacie dekolonizacji powsta³o ponad 130 pañstw o zró¿nicowanym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego i spo³eczno – politycznego. W odniesieniu do tych pañstw czêsto u¿ywane s± zamienne pojêcia: pañstwa rozwijaj±ce siê i Trzeci ¦wiat. W 1975 r. ekonomi¶ci z Azji, Afryki i Ameryki £aciñskiej zdecydowali, ¿e nie nale¿y pos³ugiwaæ siê terminem „kraje rozwijaj±ce siê”, lecz mimo jego wad i braku dostatecznej precyzji – terminem „Trzeci ¦wiat”. Pojêcia tego po raz pierwszy u¿y³ w 1952 r. francuski demograf i socjolog A. Sauvy, nawi±zuj±c do s³ynnego pamfletu ksiêdza E. J. Sieyesa, w którym autor napisa³: „Czym jest trzeci stan? Niczym. Czym chce byæ? Wszystkim.” Korzystaj±c z tej analogii z okresu Rewolucji Francuskiej A. Sauvy oraz inny socjolog francuski G. Balandier w 1956 r. wspólnie pos³u¿yli siê tym pojêciem jako metafor± polityczn±. W rewolucyjnej Francji ubogi trzeci stan domaga³ siê równych praw obywatelskich. Równie¿ Trzeci ¦wiat domaga³ siê równouprawnienia w gronie cz³onków spo³eczno¶ci miêdzynarodowej. Od samego pocz±tku brakowa³o wspólnych, zobiektywizowanych kryteriów pozwalaj±cych na jednoznaczn± identyfikacjê pañstw nale¿±cych do Trzeciego ¦wiata. Najczê¶ciej uwzglêdniano charakterystyczne wska¼niki niedorozwoju, jak wysoka ¶miertelno¶æ, niedo¿ywienie, ma³a konsumpcja energii, wysoki odsetek analfabetów, przewaga ludno¶ci wiejskiej, ni¿sza pozycja kobiety i rozpowszechniona praca dzieci. Uwzglêdniano równie¿ to, ¿e kraje Trzeciego ¦wiata ³±cz± dwa wspólne elementy, tj. przesz³o¶æ kolonialna i zacofanie gospodarcze. Pañstwa Trzeciego ¦wiata by³y podmiotem rywalizacji dwóch bloków powojennego ¶wiata: Wschodu i Zachodu. Dostrzegano w nich mo¿liwo¶ci oddzia³ywania na ca³okszta³t polityki globalnej. Od lat 60-tych kraje nowo wyzwolone sta³y siê najliczniejsz± grup± pañstw w ONZ, wywieraj±c± znaczny wp³yw na dzia³alno¶æ tej organizacji. To w³a¶nie w tej grupie pañstw ZSRR zyskiwa³ faktycznych i potencjalnych sojuszników, buduj±c swój presti¿ miêdzynarodowy przez forsowanie problemu dekolonizacji (m. in. inicjatywa delegacji radzieckiej uchwalenia deklaracji dekolonizacyjnej na XV sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1960 r.). Dekolonizacja rzeczywi¶cie doprowadzi³a do zmiany uk³adu si³ w ONZ. Wspólny blok g³osów ZSRR, jego europejskich i azjatyckich sprzymierzeñców, a pó¼niej czê¶ci innych pañstw afroazjatyckich os³abi³ pozycjê USA w tej organizacji. Przejawem tego by³o coraz czêstsze – co przedtem nie zdarza³o siê – przeg³osowywanie USA na plenarnych posiedzeniach Zgromadzenia Ogólnego. W wielu przypadkach ZSRR i pañstwa bloku wschodniego mog³y liczyæ na poparcie ze strony pañstw postkolonialnych. Obawy Zachodu, ¿e kolejne nowe pañstwa postkolonialne znajd± siê pod wp³ywami radzieckimi, by³y wiêc uzasadnione. Obawy te m. in. przyczynia³y siê do niechêtnych ocen powstaj±cego wówczas ruchu pañstw niezaanga¿owanych. Niezaanga¿owanie sta³o siê g³ówn± czê¶ci± polityki zagranicznej krajów postkolonialnych. Pocz±tek tego ruchu siêga 1955 r., kiedy to w Bandungu 29 nowo powsta³ych pañstw przyjê³o deklaracjê o wspó³pracy, niezaanga¿owaniu, utrzymywaniu pokojowego wspó³istnienia. W 1964 r. podczas obrad pierwszej konferencji NZ ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) w Genewie utworzono Grupê 77. Nazwê zawdziêcza liczbie pañstw rozwijaj±cych siê, a wchodz±cych do UNCTAD. Celem dzia³ania Grupy 77 jest wspó³praca na rzecz obrony interesów ekonomicznych oraz wypracowanie wspólnego stanowiska w rokowaniach z pañstwami wysoko rozwiniêtymi.