Pozycja finansowa firmy
1.1 pasywa
Bilans jest opisem pozycji finansowej jednostki na dany moment [zwykle "na dzień..."]. Pozycja finansowa przedstawia poziom i strukturę aktywów czyli umownie tego co firma "ma, posiada" oraz poziom i strukturę pasywów czyli tego co firma jest "winna". W bilansie po stronie aktywów i pasywów ujęte są tylko takie pozycje które przepisy nakazują aby były ujęte na dany moment. Poza bilansem mogą występować istotne dla jakości sytuacji finansowej firmy pozycje. Wiedza o nich pozwala odpowiednio korygować obraz jaki powstaje z samego bilansowego zestawienia aktywów i pasywów.
Co do układu bilansu, w sensie kolejności uporządkowania aktywów i pasywów, w Polsce podobnie jak w Europie obowiązuje uszeregowanie pasywów według ogólnej zasady coraz krótszego okresu wymagalności (to jest terminu do zapłaty) czyli od kapitału własnego do zobowiązań krótkoterminowych a aktywów według stopnia ich płynności od niepłynnych aktywów trwałych do środków pieniężnych.
Dla banków natomiast układ aktywów i pasywów jest odwrotny. Pasywa od płatnych w najbliższym terminie do funduszu własnego a aktywa od środków pieniężnych do aktywów trwałych.
Istotne jest również to, że w przypadku banków i zakładów ubezpieczeń wymaga się podania pod bilansem czyli jako jego integralną część wielkości współczynnika wypłacalności i określonych pozycji należności i zobowiązań pozabilansowych. W przypadku pozostałych firm dane o należnościach i zobowiązaniach warunkowych zawarte są w części "Dodatkowe informacje i objaśnienia".
Zachowując co do zasady układ bilansu według stopnia płynności i okresu wymagalności, obowiązuje prezentacja aktywnej i pasywnej strony bilansu w podziale dychotomicznym. Aktywa dzieli się zasadniczo na dwie grupy :
A długoterminowe [nazywane również trwałymi]
B. aktywa krótkoterminowe [nazywane również bieżącymi lub obrotowymi].
Kryterium podziału jest przewidywany na dzień sporządzania bilansu okres korzystania z danego składnika dla celów osiągania przychodu, lub w przypadku inwestycji wzrostu wartości , uzyskania odsetek, dyskonta lub udziału w zysku to jest dywidendy, lub pobierania czynszu.
Jeśli okres ten ma być dłuższy niż 12 miesięcy to dany składnik traktuje się jako aktywa długoterminowe. Jeśli nie dłuższy niż 12 miesięcy to jako składnik aktywów krótkoterminowych.
Przy pewnych zastrzeżeniach, o których powiemy dalej podział ten można utożsamiać z płynnością , traktując aktywa krótkoterminowe jako relatywnie bliższe płynnej gotówce a aktywa długoterminowe jako bardziej odległe od momentu możliwej ich zamiany na gotówkę. Gotówkę traktuje się zawsze jako pozycję aktywów bieżących.
Struktura aktywów bilansu:
A. Aktywa długoterminowe
B. Aktywa krótkoterminowe
Pasywa z kolei podzielone są również na dwie części ale kryterium podziału jest charakter źródła finansowania aktywów. Wartości wniesione i pozostawione w firmie przez akcjonariuszy/udziałowców i inne których źródłem pochodzenie nie jest zobowiązanie uznaje się za kapitał własny, nazywany również funduszem własnym. Pozostałe określa się jako zobowiązania lub jako zobowiązania prawdopodobne nazywane inaczej rezerwami.
Struktura pasywów bilansu:
A. Kapitał własny
B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
Można wyróżnić dwa cele dla których sporządza się bilans. Pierwszy, to cel sprawozdawczy czyli opis sytuacji na pewien moment w przeszłości. Bilans jest częścią sprawozdania finansowego. Na niektóre jednostki a w szczególności mające siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium RP:
spółki handlowe,
spółki cywilne,
inne osoby prawne z wyjątkiem NBP i Skarbu Państwa oraz
osoby fizyczne i spółki cywilne osób fizycznych o przychodach netto za poprzedni rok obrotowy o równowartości złotowej co najmniej 800 000 EUR
ustawa o rachunkowości nakłada obowiązek sporządzenia w ściśle określonych momentach sprawozdania finansowego.
Niektóre z tych jednostek, takie które nie osiągnęły dwóch z następujących trzech wielkości:
zatrudnienie nie więcej niż 50 osób
suma aktywów nie więcej niż równowartość złotową 2 mln EUR
przychody netto nie więcej niż równowartość złotową 4 mln EUR
mogą sporządzać sprawozdanie w formie uproszczonej [pozycje schematu bilansu oznaczone dużymi literami i cyframi rzymskimi].
Natomiast wszystkie:
banki,
zakłady ubezpieczeń,
jednostki działające na podstawie przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych oraz o funduszach inwestycyjnych i funduszach emerytalnych oraz
spółki akcyjne,
mają obowiązek nie tylko sporządzania ale i poddania badaniu i ogłaszania sprawozdania finansowego.
Pozostałe jednostki mają obowiązek badania i ogłaszania sprawozdania finansowego a więc i bilansu, który jest jego częścią tylko wtedy gdy spełniają dwa z trzech warunków:
zatrudnienie większe niż 50 osób
suma aktywów co najmniej równowartość 2.5 mln EUR
przychody netto co najmniej równowartość 5 mln EUR.
Struktura sprawozdania finansowego jest następująca:
wprowadzenie
bilans
rachunek zysków i strat
zestawienie zmian w kapitale własnym
rachunek przepływów pieniężnych
dodatkowe informacje i objaśnienia.
Za najważniejszą część Wprowadzenia uznać należy wskazanie czy sprawozdanie finansowe zostało sporządzone przy założeniu kontynuowania działalności w dającej się przewidzieć przyszłości oraz czy nie istnieją okoliczności wskazujące na zagrożenie kontynuowania tej działalności.
Jeśli założenie o kontynuacji działalności nie było uzasadnione lub też istniały zagrożenia kontynuowania działalności, to zasadniczo odmienne od rutynowego musi być podejście do wyceny aktywów i rezerw na zobowiązania.
Dodatkowe informacje i objaśnienia mają na celu przybliżenie zewnętrznemu użytkownikowi informacji zawartej w sprawozdaniu finansowym, jej zdezegregowanie i pokazanie jakie zdarzenia w czasie między kolejnymi dniami bilansowymi, początkiem i końcem roku obrotowego, doprowadziły do ukształtowania się poszczególnych wielkości na danym poziomie. Dla jednostek poza bankami i zakładami ubezpieczeń jest tu również miejsce na przedstawienie aktywów i pasywów pozabilansowych. Część "Dodatkowe informacje o objaśnienia "zawierają w szczególności:
szczegółowe zmiany w okresie od daty poprzedniego bilansu aktywów trwałych,
zmiany odpisów aktualizujących wartość środków trwałych, zapasów i należności,
istotne pozycje rozliczeń międzyokresowych czynnych,
strukturę własności kapitału podstawowego oraz zmiany w kapitale zapasowym i rezerwowym,
zmiany stanu rezerw (cele utworzenia, zwiększenia, wykorzystania, rozwiązania),
propozycje podziału zysku lub pokrycia straty,
podział zobowiązań długoterminowych według przewidywanego umową okresu spłaty:
do 1 roku
1 do 3 lat
3 do 5 lat
powyżej 5 lat
wykaz zobowiązań zabezpieczonych na majątku firmy,
wykaz zobowiązań warunkowych ( m.in. gwarancje, poręczenia, również wekslowe)
strukturę rzeczową i terytorialną przychodów netto,
rozliczenie głównych pozycji różniących podstawę opodatkowania i wynik finansowy,
koszty wytworzenia produktów na własne potrzeby,
wyjaśnienie przyczyn rozbieżności pozycji bilansowych i pozycji przepływów środków pieniężnych,
wynagrodzenia osób wchodzących w skład organów zarządzających i nadzorujących.
Drugi cel sporządzania bilansu to potrzeby planistyczne, sporządzenie projekcji wpływu zamierzonych i losowych zdarzeń na pozycję finansową spółki w różnych momentach w przyszłości.
Bilans jest częścią sprawozdania finansowego i jest częścią planu finansowego. Jako część sprawozdania finansowego struktura bilansu i stopień jego szczegółowości jest ściśle określony ustawą o rachunkowości.
Bilans jako cześć planu finansowego, jako na przykład załącznik do biznes planu, występuje w postaci jaką sporządzający uważa za właściwą. W tym zakresie nie ma regulacji czy zwyczaju co do struktury bilansu czy jego szczegółowości. Decyduje cel sporządzającego bilans i oczekiwanie adresata planu finansowego.
Aktywa i pasywa są przedstawiane na ostatni dzień roku obrotowego do którego należy dzień na który sporządza się bilans i ostatni dzień poprzedniego roku obrotowego. Tym samym w każdym bilansie mamy w istocie dwa bilanse, aktualny i ten wcześniejszy o jeden rok obrotowy. Pozwala to ustalić pewne istotne związki między poszczególnymi częściami sprawozdania finansowego a zwłaszcza przepływami pieniężnymi i bilansem.
Rok obrotowy to rok kalendarzowy lub inny 12 miesięczny okres, stosowany również do celów podatkowych. W przypadku zmiany roku obrotowego z kalendarzowego na inny 12 miesięczny okres lub też rozpoczęcia działalności w drugiej połowie przyjętego roku obrotowego, pierwszy rok obrotowy może być dłuższy niż 12 miesięcy.
Przedsiębiorstwa mają pełną swobodę wybrania 12 miesięcznego okresu jako roku obrotowego. Wybór odpowiedniego okresu ma czasami istotne znaczenie, zwłaszcza wtedy gdy wyniki finansowe silnie obciążone sezonowością. Jako przykład można podać sytuację gdy „dobry sezon” zaczyna się od czerwca i kończy w grudniu. Jeśli wyrazem zewnętrznym takiej sezonowości jest poziom wyniku finansowego netto, tak jak widzimy w tabeli poniżej, to wybór roku obrotowego decyduje czy firma wykazuje przez cały okres zysk neto czy stratę netto.
Miesiąc
roku obrotowego I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Skumulowany wynik finansowy netto w mln zł (1.0) (2.0) (3.0) (4.0) (5.0) (5.5) (4.5) (3.5) (2.5) (1.5) (0.5) 0
Jeśli rokiem obrotowym będzie rok kalendarzowy to przez cały okres 12 miesięcy firma będzie wykazywała stratę netto i dopiero w ostatnim miesiącu, w grudniu wykaże wynik dodatni, zero.
Jeśli natomiast rokiem obrotowym będzie okres lipiec-czerwiec to przez cały 12 miesięczny okres wykazywany wynik będzie dodatni.
Miesiąc
roku obrotowego VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI
Skumulowany wynik finansowy netto w mln zł 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 5.5 4.5 3.5 2.5 1.5 0.5 0
Ma to istotne znaczenie dla stosunków firmy z otoczeniem a zwłaszcza z dostawcami, kredytodawcami i pożyczkodawcami.
Wybór nie jest jednak sprawą prostą jeśli wynik podatkowy pokrywa się z wynikiem rachunkowym. W przykładzie powyżej w przypadku roku kalendarzowego firma będzie przez cały okres wykazywała stratę i nie będzie płaciła zaliczek na podatek. W przypadku roku obrotowego lipiec-czerwiec powstanie obowiązek płacenia zaliczek na podatek, które dopiero po upływie pewnego czasu będą jej zwrócone.
Mimo formalnego podziału pasywów na dwie grupy: fundusze własne i fundusze obce można uznać, że pasywa uszeregowane są również według terminu ich wymagalności: od tych o najbardziej odległym momencie wymagalności do pozycji , których termin wymagalności jest najbliższy.
Pod pojęciem wymagalność pozycji pasywów rozumiemy okres jaki pozostał do ich zapłaty.
Struktura części A. Pasywów "kapitał własny"
Część A pasywów "kapitał własny " to suma dziewięciu składowych:
Kapitał podstawowy [wielkość dodatnia]
Należne wpłaty na kapitał podstawowy [wielkość ujemna lub zerowa]
Udziały własne [wielkość ujemna lub zerowa]
Kapitał zapasowy [wielkość dodatnia lub zerowa]
Kapitał z aktualizacji wyceny [wielkość dodatnia lub zerowa]
Kapitały rezerwowe [wielkość dodatnia lub zerowa]
Zysk (strata) z lat ubiegłych [wielkość dodatnia zerowa lub ujemna]
Zysk (strata) netto [wielkość ujemna dodatnia lub zerowa]
Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego [wielkość ujemna lub zerowa].
Kapitał własny jako suma składników ujemnych, dodatnich i zerowych może więc na dany moment bilansowy być również ujemny, zerowy lub dodatni. Zależy to od tego jakie składniki przeważają, te ze znakiem plus czy te ze znakiem minus. Kluczowy wpływ na wielkość kapitału własnego mają zmiany w czasie pozycji V, VII i VIII kapitału własnego. Jeśli w tych pozycjach pojawiają się na moment bilansowy wielkości ujemne to mogą one przeważyć dodatniość pozostałych części kapitału własnego czyniąc go ujemnym. Proces ten można odwrócić jedynie pokrywając straty dodatkowymi środkami własnymi.
Pojęcie kapitału podstawowego różni się zależnie od formy prawnej przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo jednoosobowe osoby fizycznej jak i spółki cywilne osób fizycznych i/lub prawnych, nie są odrębnymi od ich założycieli podmiotami prawa. Przepisy nie wymagają od założycieli takich spółek zgromadzenia określonego kapitału w celu rozpoczęcia działalności. Przedsiębiorstwa te nie posiadają wydzielonego należącego do tych jednostek majątku, "kapitału własnego" przedsiębiorstwa jednoosobowego lub spółki cywilnej. Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą na podstawie zgłoszenia do ewidencji we właściwym urzędzie gminy, jak i wspólnicy spółki cywilnej odpowiadają za zobowiązania przedsiębiorstwa całym osobistym majątkiem. Założyciel jednoosobowego przedsiębiorstwa jak i wspólnicy spółki cywilnej, wnoszą do zakładanego przedsiębiorstwa wkłady ale nie są one majątkiem spółki. W spółce cywilnej są one wspólnym majątkiem wspólników. Przedsiębiorstwo jednoosobowe ani spółka cywilna nie są również podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych czy osób prawnych. PIT płacą osoby fizyczne wspólnicy spółki cywilnej. Natomiast jako jednostka organizacyjna przedsiębiorstwo jest płatnikiemVAT.
Można więc uznać, że w tej formie prawnej nie ma pojęcia "kapitał podstawowy" . Tak samo jest w przypadku spółki jawnej.
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne;
W spółkach kapitałowych [spółki z o.o. oraz S.A.] kapitał podstawowy nazywany jest "kapitałem zakładowym". W spółce z o.o. kapitał zakładowy wynosi co najmniej 50 tys. zł, a w spółce akcyjnej co najmniej 500 tys. zł.
W spółce z o.o. kapitał zakładowy uchwalony musi być wniesiony w 100%.
W spółce akcyjnej kapitał zakładowy uchwalony wnoszony wkładami niepieniężnymi musi być wniesiony w całości a wnoszony w gotówce opłacony przynajmniej w 1/4 , jeśli statut spółki nie określa wyższego procentu wpłaty. Stąd, jeśli niecały kapitał zakładowy został wniesiony występuje ujemna wielkość:
należne wpłaty na kapitał podstawowy.
Pozycja III. Kapitałów własnych : "Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna)
Zgodnie z art.362 KSH spółka nie może nabywać wyemitowanych przez nią akcji (to znaczy akcji własnych) ale zakaz ten nie dotyczy w szczególności nabycia:
w celu zapobieżenia poważnej szkodzie,
w celu sprzedaży akcji pracownikom,
w celu umorzenia,
w drodze egzekucji celem zaspokojenia roszczeń.
W przypadku gdy akcje własne zostają nabyte stają się ujemną pozycją III kapitału własnego i w ten sposób pomniejszają go dotąd dopóki pozostają w pasywach spółki.
IV. Kapitał zapasowy i VI.Kapitały rezerwowe
Wyodrębnienie kapitałów zapasowych i rezerwowych jest tylko formalne. Kapitał zapasowy tworzy się w szczególności na pokrycie strat bilansowych. W spółce akcyjnej, na kapitał zapasowy wpływa agio to jest nadwyżka ceny emisyjnej nad ceną nominalną akcji oraz odpisy w wysokości min. 8% zysku netto do osiągnięcia poziomu kapitału zapasowego min. 1/3 kapitału zakładowego.
Kapitały rezerwowe tworzy się na pokrycie konkretnych strat, w konkretnych przypadkach i w szczególności strat bilansowych oraz strat w kapitale zakładowym gdy brakuje kapitału zapasowego na ich pokrycie.
Kapitał zakładowy [podstawowy] jest wykazywany w pasywach w wysokości określonej w umowie lub statucie i wpisanej w rejestrze sądowym.
Wraz z pojawianiem się i wzrostem strat i braku ich pokrycia maleje do zera kapitał rezerwowy i zapasowy ale kapitał zakładowy pozostaje w wysokości nominalnej, mimo że fundusze własne stają się ujemne gdy zobowiązania stają się większe niż aktywa.
Pozycja V kapitału własnego "Kapitał z aktualizacji wyceny".
Wpływające na pozycję finansową jednostki zdarzenia można podzielić na dwie kategorie.
Takie zdarzenia, które wpływają na fundusze własne przez przychody i koszty czyli przez wynik finansowy oraz takie, które wpływają na wielkość funduszy własnych nie poprzez przychody i koszty a więc wynik finansowy tylko przez kapitał z aktualizacji wyceny jako jedną ze składowych, obok wyniku finansowego, kapitału własnego.
Wzrost wartości w wyniku przeszacowania inwestycji zaliczonych do aktywów trwałych [na przykład z powodu wzrostu wartości lub wzrostu kursu walutowego] odnosi się na kapitał z aktualizacji wyceny i podobnie spadek wartości inwestycji trwałych uprzednio przeszacowanych do wysokości kwoty przeszacowania zmniejsza kapitał z aktualizacji wyceny. Pozostałe zmiany wartości w wyniku przeszacowania zwiększają koszty.
Pozycja VII "Zysk (strata) z lat ubiegłych" to suma nie podzielonych zysków z lat ubiegłych lub nie pokrytych strat. Pozycja ta może więc być dodatnia lub ujemna. Jeśli wystąpiła per saldo strata i nie została pokryta, to pomniejsza ona fundusze własne.
Jeśli suma pozycji II-IX części A pasywów jest ujemna ale nie większa niż fundusz podstawowy [w spółkach z o.o. i akcyjnych kapitał zakładowy]występuje strata w funduszu podstawowym a kapitał własny jest niższy niż podstawowy.
Przykłady spółek giełdowych ze stratami w kapitale zakładowym [w mln zł , na 30.06.2000r.]
Tab.1
Nazwa
spółki Kapitał
własny Kapitał
zakładowy Strata w kapitale
zakładowym
Tonsil SA 5.7 15.5 15.5- 5.7 = 9.8
Swarzędz SA 16.1 23.8 23.8-16.1 = 7.7
Oborniki SA 29.0 34.5 34.5-29.0 = 5.5
Bytom SA 6.5 7.5 7.5- 6.5 = 1.0
Tak więc spółka Tonsil wykazuje w swoim bilansie kapitał zakładowy w wartości nominalnej 15.5 mln zł ale kapitał własny czyli suma pozycji I-IX a więc wśród nich i pozycji kapitał zakładowy "+15.5 mln zł" jest znacznie mniejsza i wynosi 5.7mln zł czyli mniej niż 37% kapitału zakładowego. Nie pokryte straty na datę bilansu powodują, że strata w kapitale zakładowym sięga w przypadku tej spółki 63% jego zarejestrowanej wartości. Nieco niższe straty w kapitale zakładowym wykazują pozostałe spółki z tabeli powyżej.
Jakie rozmiary może przybrać suma strat bilansowych z lat ubiegłych?
Jeśli przepisy prawa nie dyscyplinują firmy [w sensie grożą jej sankcje aż do cofnięcie zezwolenie na działalność jak na przykład w przypadku banków czy zakładów ubezpieczeń] w zakresie relatywnego poziomu funduszy własnych, to nie ma granic na poziom ujemności "funduszy własnych", wystarczy bowiem co roku uchwalać, że strata będzie pokryta z zysków lat następnych .
Tab.2
Przykłady ujemnych kapitałów własnych spółek giełdowych [dane w mln zł na 30.06.2000r.]:
Nazwa
spółki Kapitał
własny Kapitał
zakładowy Suma
pasywów
Animex SA -20.3 49.3 301.6
Apexim SA -56.0 4.0 101.1
BetonstalSA -44.9 15.2 101.7
EBI SA -1.0 6.2 34.8
Espbepe SA -51.6 10.7 47.9
OdlewnieSA -3.6 11.8 44.1
W tabeli 2 powyżej mamy przykłady spółek giełdowych, w których zakumulowane straty przekroczyły już poziom ich kapitałów zakładowych a wiec kapitały własne są ujemne. Rekordowy poziom jest w przypadku Espbepe gdzie kapitał własny wynosi minus 51.6 mln zł, co przy sumie aktywów 47.9 mln zł oznacza, że zobowiązania są ponad dwa razy większe niż aktywa [(51.6+47.9):47.9= 2.08].
Jedynym ograniczeniem w spółce z o.o. i spółce akcyjnej niebankowej i nieubezpieczeniowej jest ustawowy obowiązek podjęcia uchwały o dalszym istnieniu spółki, jeśli bilans wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowego oraz 1/3 kapitału zakładowego w spółce akcyjnej i 1/2 w spółce z o.o. : "...zarząd obowiązany jest niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie celem powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki"[art. 233 i 397 KSH].
Natomiast tam, gdzie są ustawowe minima na fundusze własne [np. banki, zakłady ubezpieczeniowe] instytucje nadzoru są zobowiązane do zapewniania spełniania minimalnych wymagań co do funduszy własnych pod groźbą likwidacji firmy.
Pozycja VIII "Zysk (strata) netto.
Wynik finansowy roku obrotowego jest wykazywany jako część kapitału własnego lub jego pomniejszenie (strata) do czasu aż akcjonariusze lub udziałowcy podzielą go lub przeznaczą na powiększenie na przykład funduszu zapasowego i funduszy rezerwowych lub pokryją stratę funduszem rezerwowym. Jeśli wynik zostanie zatrzymany to powiększy lub pomniejszy (strata) pozycję VII "zyski z lat ubiegłych".
Kapitał własny można również wyrazić jako różnicę aktywów i zobowiązań. Jeżeli aktywa są większe niż zobowiązania to nadwyżka ta stanowi właśnie kapitał własny i jest nazywana aktywami netto lub wartością netto .
Jeśli zobowiązania są większe niż aktywa to fundusz własny jest ujemny równy nadwyżce zobowiązań nad aktywami czyli aktywa netto i wartość netto są ujemne.
Kapitały podstawowe i zapasowe w innych formach organizacyjnych:
przedsiębiorstwa państwowe
Kapitał podstawowy:
fundusz założycielski czyli to w co firma została wyposażona przy jej zakładaniu
kapitał zapasowy:
fundusz przedsiębiorstwa, to są środki własne nagromadzone w czasie działalności przedsiębiorstwa;
spółdzielnie
Kapitał podstawowy:
Fundusz udziałowy powstały z wkładów pieniężnych i rzeczowych wniesionych przez członków;
Kapitał zapasowy:
Fundusz zasobowy powstały z nadwyżek bilansowych przekazanych na ten fundusz w okresie istnienia spółdzielni, wpisowych i innych wpłat
Struktura części B. pasywów;: "Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania":
Rezerwy na zobowiązania
Zobowiązania długoterminowe
Zobowiązania krótkoterminowe
Rozliczenia międzyokresowe przychodów
Ze względu na sposób ujmowania w bilansie zobowiązania można podzielić na trzy kategorie:
zobowiązania pewne
zobowiązania prawdopodobne
zobowiązania warunkowe
Zobowiązanie pewne to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o określonej wartości w określonym czasie, które spowodują wykorzystanie posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki.
Zobowiązania prawdopodobne jest to takie zobowiązanie, które nie jest pewne co do terminu lub kwoty ale prawdopodobieństwo konieczności wykorzystania posiadanych lub przyszłych aktywów jest większe niż 50%.
Zobowiązanie warunkowe to obowiązek wykonania świadczeń, których powstanie jest uzależnione od zaistnienia określonych zdarzeń. Zobowiązania warunkowe nie są częścią pasywów. Występują częściowo jako wielkości pozabilansowe w bilansach banków i zakładów ubezpieczeń oraz w informacjach i objaśnieniach w pozostałych jednostkach.
Na wiarygodnie oszacowaną kwotę zobowiązań prawdopodobnych tworzy się rezerwy. Czyli rezerwy to zobowiązania [ciąży istniejący obowiązek wynikający ze zdarzeń przeszłych], których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. Z bilansowego punktu widzenia rezerwy są więc równorzędne zobowiązaniom.
Rezerwy na zobowiązania dzielą się na dwie grupy :
rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego
pozostałe rezerwy
w podziale na długoterminowe [wymagalność powyżej 12 miesięcy] i krótkoterminowe [wymagalność do 12 miesięcy].
Rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego.
Zakres pojęciowy aktywów i pasywów, zasady ich wyceny, sposób odnoszenia ich w koszty i przychody jest różny w rachunkowości i w systemie podatkowym. Występują przypadki w których przepisy podatkowe uznają jakąś pozycję za przychód mimo że w rachunkowości nie jest ona traktowana jako przychód. Występują również liczne przypadki kosztów w rachunkowości, które nie są uznawane za koszt uzyskania przychodu w przepisach podatkowych. W związku z odmiennością definicji rachunkowych i podatkowych przychodów i kosztów ich uzyskania występują również przejściowe różnice rachunkowej i podatkowej wartości pasywów i aktywów a tym samym przejściowe różnice zysku (lub straty) brutto i dochodu (lub straty podatkowej) w danym okresie.
Podstawą do ustalenia kwoty zobowiązania z tytułu podatku dochodowego nie jest zysk tylko dochód, który jest różnicą przychodów i kosztów tak jak definiują je przepisy podatkowe. Podatek jest iloczynem podstawy opodatkowania czyli dochodu i stawki podatkowej. Jest on do zapłacenia niezależnie od tego jaki wynik rachunkowy czyli zysk lub strata brutto powstały w tym samym okresie.
Analogicznie, jeśli z podatkowego ujęcia przychodów i kosztów wynika strata podatkowa a nie dochód, to podatek jest zerowy niezależnie od tego jak wysoki był w tym okresie zysk brutto. Nie zysk brutto jest bowiem podstawą opodatkowania a dochód, który jest pojęciem podatkowym. Czyli, mogą występować różnokierunkowe odchylenia zysku brutto i dochodu za ten sam okres.
Różnica przejściowa to różnica między wartością bilansową danego składnika aktywów lub pasywów a jego wartością podatkową, która w przyszłości się odwraca.
Jeśli zysk brutto jest wyższy niż dochód za dany okres z powodu wystąpienia różnicy przejściowej to w przyszłości powstanie opodatkowanie i taka różnica , czyli nadwyżka zysku nad dochodem nazywa się dodatnia.
Przejściowo zysk brutto wyższy niż dochódoprzejściowa różnica dodatnia
Przykłady:
naliczone lecz jeszcze nie otrzymane odsetki powiększają przychody i wynik finansowy brutto natomiast do podstawy opodatkowania jako przychód w rozumieniu przepisów podatkowych zostaną zaliczone dopiero w przyszłości po wpływie środków.
amortyzacja podatkowa jest przyspieszona w stosunku do rachunkowej, wtedy w pierwszych latach koszty z tytułu amortyzacji dla wyliczenia dochodu są wyższe niż koszty z tytułu amortyzacji dla wyliczenia zysku brutto ale w całym okresie amortyzacji jej kwota jest taka sama w podatkach i rachunkowości, więc w przyszłości koszty z tego tytułu w rachunkowości dla wyliczenia zysku będą wyższe niż koszty dla wyliczenia dochodu.
Jeśli występuje dodatnia różnica przejściowa, która spowoduje zwiększenie podstawy obliczenia podatku dochodowego w przyszłości, to tworzy się rezerwę na przyszłe zobowiązanie podatkowe w wysokości kwoty podatku dochodowego wymagającej w przyszłości zapłaty:
Dodatnia różnica przejściowao obowiązek utworzenia rezerwy na podatek odroczony
jeżeli tylko przejściowo występuje nadwyżka zysku brutto nad dochodem do opodatkowania, to tylko przejściowo przypada do zapłacenia podatek dochodowy mniejszy niż ten który wystąpiłby gdyby dochód już w tym okresie był równy zyskowi brutto. W następnym okresie przejściowe zaniżenie dochodu w stosunku do zysku brutto zostanie odwrócone i dochód do opodatkowania będzie z tytułu przejściowej różnicy wyższy niż zysk brutto, a więc i podatek będzie wyższy niż obciążenie zysku brutto. Tym samym gdyby od zysku brutto odjąć tylko rzeczywiście zapłacony podatek , czyli od dochodu, to zysk netto byłby zawyżony. Należy więc stworzyć rezerwę na podatek dochodowy, która zwiększy obowiązkowe obciążenie zysku brutto ponad bieżąco płacony podatek a tym samym zmniejszy zysk netto stosownie do tego jaki powinien być w całym okresie z uwzględnieniem tego w przyszłości gdy różnice przejściowe odwrócą się.
Rezerwę na podatek odroczony tworzy się wtedy gdy zysk brutto jest większy niż dochód podatkowy, gdyż do wyliczenia dochodu na przykład, już zaliczono pewne koszty a do wyliczenia zysku zaliczy się je dopiero w przyszłości [przyspieszona amortyzacja podatkowa np. aktywa o wartości 10 mln zł zaliczono jako amortyzację podatkową w dwa lata a jako amortyzację rachunkową w cztery lata:
1 rok- dochód do opodatkowania niższy niż zysk brutto o (10:2)-(10:4)=5-2.5= 2.5 mln;
2 rok - dochód do opodatkowania niższy niż zysk brutto o (10:2)-(10:4)= 2.5 mln zł;
3 rok - dodatnia różnica przejściowa zaczyna się odwracać dochód do opodatkowania jest wyższy niż zysk brutto z tytułu kosztów amortyzacji o 2.5 mln zł gdyż w rachunku podatkowym już nie ma amortyzacji;
4 rok - dochód do opodatkowania wyższy niż zysk brutto o 2.5 mln zł gdyż w rachunku podatkowym nie ma już amortyzacji;
Przejściowa różnica dodatnia odwracała się po upływie dwóch lat. Dochód i podstawa opodatkowania była niższa w pierwszych dwóch latach o 5 mln zł ale w dwóch następnych była wyższa o 5 mln zł. Dzięki stworzeniu rezerwy na podatek dochodowy od 2.5 mln zł dochodu w pierwszym i drugim roku i jej rozwiązaniu w 3 i 4 roku wtedy gdy pojawiło się wyższe zobowiązanie podatkowe do zapłaty, w całym okresie 4 letnim zysk netto był wykazany w prawidłowej wysokości.
Przykład:
Wynik rachunkowy to jest rachunek zysków i strat: w mln zł;
stawka podatku dochodowego r=30%;
zysk brutto-dochód=50-10=40 mln zł=dodatnia różnica przejściowa;
1. Przychody 100
2. Koszty (50)
3. Zysk brutto (1-2) 50
4. Część bieżąca podatku dochodowego Dochód * stawka podatku
10*0.3=(3.33)
5. Część odroczona podatku dochodowego (rezerwa) 40*0.3=(12.0)
(dodatnia różnica przejściowa* stawka podatku)
6. Zysk netto (3-4-5) 50-3.33-12= 34.67
Wynik podatkowy:
1. Przychód w rozumieniu przepisów podatkowych 70
2. Koszt w rozumieniu przepisów podatkowych
(60)
3. Podstawa opodatkowaniaodochód (2-1)=70-60=
10
4. Podatek dochodowy do zapłaty (pozycja 3* stawka podatku) 10*0.3=3.33
W przyszłych okresach gdy dodatnie różnice odwrócą się przychód dla celów podatkowych będzie wyższy o 30 mln zł od bieżącej relacji przychodu rachunkowego i podatkowego i koszt niższy o 10 mln zł od bieżącej relacji kosztu rachunkowego i podatkowego. Razem powstanie konieczność zapłaty dodatkowego, ponad bieżące obciążenie, podatku dochodowego w kwocie: (30+10)*0.3= 12 mln zł.
W momencie powstania zobowiązania zapłaty podatku wzrosną pasywa o 12 mln zł ale zostanie rozwiązana rezerwa na odroczony podatek dochodowy w kwocie 12 mln zł, która całkowicie skompensuje wzrost zobowiązań.
Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego to kwota podatku wymagająca w przyszłości zapłaty w związku z występowaniem różnic przejściowych , które spowodują zwiększenie w przyszłości podstawy obliczania podatku dochodowego.
Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego jest częścią B pasywów "zobowiązania i rezerwy na zobowiązania".
Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego powiększa obciążenie zysku brutto bieżącym podatkiem dochodowym ale rezerwę nie tworzy się dlatego że powstał obowiązek podatkowy. Rezerw nie tworzy zobowiązania podatkowego a jedynie obciąża zysk brutto ponad poziom bieżącego podatku dochodowego w przewidywaniu, iż z powodu zdarzeń które zaszły w danym okresie, w przyszłości powstanie zobowiązanie podatkowe
Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego to zobowiązanie powiększające pasywa i zmniejszająca fundusz własny.
Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego, a dokładnie różnica kwoty rezerw na koniec i początek okresu sprawozdawczego, wykazywana jest :
jako wielkość pomniejszająca zysk brutto dla ustalenia zysku netto w rachunku zysków i strat
jako wielkość ujemna kapitału własnego, pozycja "kapitał z aktualizacji wyceny" jeśli operacja jest rozliczana z kapitałem a nie w rachunku wyników
Rezerwę z tytułu odroczonego podatku dochodowego rozwiązuje się gdy różnica dodatnia odwróci się i powstanie zobowiązanie podatkowe lub gdy uzna się, że niskie jest prawdopodobieństwo jej odwrócenia się.
Utworzenie rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego to powstanie obciążenia [liczby ze znakiem minus w rachunku wyników lub w rachunku kapitału własnego] i nie wpływa w jakikolwiek sposób na gotówkową stronę działalności jednostki, nie zwiększa ani nie zmniejsza dostępnej gotówki.
Rozwiązanie rezerwy w momencie powstanie zobowiązania na kwotę rezerwy nie wpływa na poziom pasywów ani na wynik finansowy netto ani na poziom funduszy własnych, gdyż plusy i minusy kompensują się.
Rozwiązanie rezerwy w przypadku oceny, iż nie powstanie w przyszłości obowiązek zapłaty powiększa zysk netto a więc pośrednio fundusz własny lub bezpośrednio fundusz własny ale nie ma żadnego wpływu na bieżącą sytuację kasową jednostki.
Pozostałe rezerwy
tworzy się, w podziale na długoterminowe i krótkoterminowe, na pewne lub wysoce prawdopodobne przyszłe zobowiązania, których negatywne skutki pojawią się w przyszłości a ich kwotę można wiarygodnie oszacować a w szczególności: `
na przewidywane straty z tytułu: nie zakończonych jeszcze transakcji gospodarczych, udzielonych gwarancji i poręczeń, kredytów, przyjętych zobowiązań, skutków toczących się postępowań sądowych;
na przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją jeśli takie zobowiązania wystąpiły,
Utworzone w pasywach rezerwy stanowią równocześnie koszt [operacyjny, lub finansowy lub stratę nadzwyczajną].
W momencie gdy powstanie zobowiązanie na które utworzono rezerwę, rezerw ulega zmniejszeniu o kwotę zobowiązania.
Jeśli nastąpi zmiana sytuacji i zmniejszy się lub zniknie potrzeba utrzymywania rezerwy na zobowiązania, rezerwa podlega rozwiązaniu a niewykorzystana kwota rezerwy powiększa przychody [pozostałe operacyjne, lub finansowe, lub zyski nadzwyczajne].
Rezerwy, mimo że są częścią pasywów obcych i są tworzone w ciężar kosztów [ale nie zawsze są kosztem uzyskania przychodów w świetle przepisów podatkowych] nie są istniejącymi na dzień bilansowy całkowicie pewnymi i jednoznacznie określonymi co do charakteru i wysokości zobowiązaniami.
Rezerwy to pozycje, które musza być utworzone w pasywach aby kierując się zasadą ostrożnej wyceny prawidłowo wykazać poziom wyniku netto i funduszu własnego, w świetle wiedzy na dzień bilansowy o powstałych w minionym okresie uprawdopodobnionych zobowiązaniach [rezerwy na zobowiązania niepewne] i stratach do poniesienia w następnym okresie [rezerwy na przewidywane straty].
W odróżnieniu od zobowiązań i zobowiązań prawdopodobnych ale nie znanych co do kwoty lub terminu płatności występują jeszcze zobowiązania warunkowe.
Zobowiązanie warunkowe to obowiązek zapłaty w wyniku zdarzeń przeszłych, który powstanie wtedy gdy wystąpią lub nie wystąpią niepewne przyszłe zdarzenia nie kontrolowane przez jednostkę.
Przykład zobowiązania warunkowego wynikającego z transakcji terminowej pochodnej "opcja sprzedaż put":
Zawarta na kwotę 100 mln [kwota rozliczenia] umowa opcji sprzedaży USD w terminie 3 miesięcy, po kursie realizacji 4.5525 zł i premii 15000 zł, czyli cenie opcji za sztukę o nominale 100000 USD. Jeśli kurs bieżący za trzy miesiące będzie niższy niż kurs realizacji powstanie obowiązek zapłaty.
100mln*(kurs realizacji w dniu wygasania opcji minus kurs bieżący)
Jeśli na przykład kurs bieżący w dniu wygaśnięcia opcji wyniesie 4.2525 to zobowiązanie wyniesie:100*0.3=30 mln zł.
Jest to zobowiązanie warunkowe. Powstanie obowiązek zapłaty jeśli kurs bieżący w dniu wygasania opcji będzie niższy niż kurs realizacji. Nie jest możliwe ustalenie czy i ile będzie do zapłaty za trzy miesiące i jednostka nie ma wpływu na kształtowanie się kursu USD/PLN. Transakcja powoduje powstania zobowiązania warunkowego, na które nie tworzy się rezerwy.
Rezerw na zobowiązania warunkowe nie tworzy się.
Pozycja II części B pasywów "Zobowiązania długoterminowe " podzielone są na dwie grupy:
Zobowiązania wobec jednostek powiązanych
Zobowiązania wobec pozostałych jednostek
Zobowiązania długoterminowe
Są to zobowiązania , których umowny termin zapłaty przypada później niż po upływie roku od daty bilansu.
Jednostki powiązane- grupa jednostek obejmująca:
jednostkę dominującą lub znaczącego inwestora,
jednostki zależne,
jednostki współzależne,
jednostki stowarzyszone.
Jednostka dominująca- spółka handlowa sprawująca kontrolę lub współkontrolę nad inną jednostką.
Kontrola lub współkontrola to:
posiadanie bezpośrednio lub pośrednio przez udziały większości ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym innej jednostki (zależnej);
bycie uprawnionym do kierowania polityką finansową i operacyjną innej jednostki (zależnej)
bycie uprawnionym jako udziałowiec do powoływania albo odwoływania większości członków organów zarządzających lub nadzorczych innej jednostki (zależnej)
Znaczący inwestor:
spółka handlowa posiadająca w innej jednostce nie będącej jednostką zależną, nie mniej niż 20% głosów w organie stanowiącym tej jednostki i wywierająca znaczący wpływ lub sprawująca współkontrolę nad tą jednostką .
Jednostka zależna:
spółka handlowa która kontrolowana jest przez jednostkę dominującą.
Jednostka stowarzyszona:
spółka handlowa na którą znaczący inwestor wywiera znaczący wpływ.
Jednostka współzależna:spółka handlowa lub inna jednostka , która jest współkontrolowana przez jednostkę dominującą lub znaczącego inwestora i innych udziałowców lub wspólników na podstawie umowy dłuższej niż rok.
Spółka handlowa:
-tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych reguluje Kodeks Spółek Handlowych [ustawa z 26 lipca 2000r];
Spółkami handlowymi są: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka z o.o. i spółka akcyjna.
Zobowiązania krótkoterminowe
Są to zobowiązania których umowny termin zapłaty przypada w okresie roku od daty bilansu; są to w szczególności:
zobowiązania z tytułu dostaw i usług;
kredyty krótkoterminowe;
wyemitowane papiery dyskontowe;
zobowiązania płacowe ;
zobowiązania publicznoprawne;
zaliczki otrzymane na poczet dostaw (niższe niż 50% wartości towaru lub usługi);
Część IV "Rozliczenia międzyokresowe przychodów"
Są to przede wszystkim dwie kategorie wielkości :
1. przychody i wpływy które wyprzedziły powstanie odpowiadających im kosztów:
otrzymane lub należne środki z tytułu świadczeń których wykonanie dopiero nastąpi
zaliczki w kwocie wyższej niż 50% wartości towaru lub usługi;
środki otrzymane na nabycie lub wytworzenie środków trwałych oraz na prace rozwojowe [dotacje, subwencje, dopłaty na przykład z tytułu inwestycji na ochronę środowiska]; odpisuje się je uznając pozostałe przychody operacyjne proporcjonalnie do amortyzacji sfinansowanych środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych [koszty prac rozwojowych].
Przykład: dotacja 3 mln zł na zakup środka trwałego, która podlega pełnej amortyzacji w okresie 3 lat po 1 mln zł rocznie. W rezultacie co roku pozostałe przychody operacyjne zwiększają się też o 1 mln zł neutralizując wpływ amortyzacji na koszty i podatek dochodowy jest corocznie wyższy o 1mln*0.3=0.3 mln zł czyli w sumie dotacja jest w istocie niższa o 0.9 mln zł, gdyż zawiera kwotę 3*0.3=0.9 mln zł odroczonego podatku dochodowego; podatek ten nie powstałby gdyby zakup był zrealizowany ze środków "własnych", gdyż całość amortyzacji stanowiłaby koszty uzyskania przychodu;
prawdopodobne zobowiązania, które należy przypisać przychodom danego okresu związane z działalnością w tym okresie [ koszty prawdopodobnych napraw gwarancyjnych , koszty realizacji zobowiązań z tytułu rękojmi itp.]
2. ujemna wartość firmy
W przypadku zapłaty za nabytą inną firmę lub jej zorganizowaną część kwoty niższej niż godziwa wartość przejętych aktywów po potrąceniu zobowiązań [aktywów netto], dodatnia różnica stanowi ujemną wartość firmy.
Nadwyżkę wartości godziwej aktywów netto spółki przejętej nad ceną przejęcia , do wysokości nie przekraczającej wartości godziwej nabytych aktywów trwałych, z wyłączeniem długoterminowych aktywów finansowych notowanych na regulowanych rynkach zalicza się do rozliczeń międzyokresowych przez okres będący średnią ważoną okresu ich ekonomicznej użyteczności i amortyzacji. Ujemna wartość firmy w wysokości przekraczającej godziwą wartość aktywów trwałych z wyłączeniem aktywów finansowych notowanych na regulowanym rynku powiększa przychody.
Część ujemnej wartości firmy ujęta w rozliczeniach międzyokresowych przychodów jest odpisywana w przychody w terminach i kwotach odpowiadających ewentualnym stratom i kosztom które przewiduje się na dzień połączenia z nabytą jednostką a jeśli one w tych terminach lub kwotach nie występują to zalicza się do przychodów.
1.2 Mierniki struktura pasywów.
Kluczowe znaczenie dla bieżącego i długookresowego funkcjonowania firmy ma struktura jej pasywów. Podstawową miarą struktury pasywów jest wskaźnik dźwigni finansowej, który określa relację funduszy własnych i obcych w pasywach. Pod pojęciem wskaźnika dźwigni finansowej rozumie się relację:
Wskaźnik dźwigni finansowej (FL) =
Wskaźnik FL=suma aktywów:fundusz własny
lub równorzędny wskaźnik dźwigni finansowej:
wskaźnik D/E=zobowiązania i rezerwy:fundusz własny
Wskaźnik dźwigni finansowej D/E można przekształcić następująco:
D/E=(aktywa-fundusz własny):fundusz własny=
=(suma pasywów:fundusz własny)-1=FL -1
D/E=FL-1
Czyli najniższą wartością FL jest FL=1 i odpowiada temu D/E=0. W takim przypadku całe pasywa to wyłącznie środki własne. D/E jest zawsze mniejsze o 1 od FL lub odwrotnie FL jest zawsze wyższe niż D/L o 1.
Jeśli fundusze własne są zerowe lub ujemne pojęcie "dźwignia finansowa" traci sens i dla takich przypadków wskaźnika dźwigni finansowej nie wylicza się.
Wraz ze wzrostem wskaźnika dźwigni finansowej rośnie ryzyko finansowania aktywów. Od pewnego momentu wzrost ryzyka jest więcej niż proporcjonalny do wzrostu wskaźnika dźwigni finansowej. Ryzyko to polega na rosnącym zagrożeniu niemożliwości refinansowania wymagalnych zobowiązań a tym samym utraty płynności.
Uznaje się, że konserwatywną graniczną wartością wskaźnika dźwigni finansowej w przypadku przedsiębiorstw produkcyjno usługowych jest wskaźnik nie większy istotnie niż FL=1.5 i nie większy niż 2 czyli D/E od 0.5 do 1. Po znacznym przekroczeniu tej wielkości ryzyko refinansowania znacząco zaczyna rosnąć.
Wskaźnik FL=aktywa:fundusze własne dla niektórych spółek giełdowych:
Tab.3
spółka FL
Agros 1.06
Bełchatów 1.12
Orbis 1.19
Jelfa 1.2
Irena 1.27
Agora 1.27
KGHM 1.4
Bakoma 1.62
Orlen 1.9
Bauma 2.3
TP SA 2.44
Exbud 2.95
Netia 6.46
Oczywiście, najwyższe wskaźniki "dźwigni finansowej" występują zwykle w bankach. Przepisy prawa bankowego nakładają na banki obowiązek utrzymywania odwrotności wskaźnika dźwigni finansowej nie mniejszego niż 8% a dla banków które rozpoczynają działalność nie mniej niż 15%. Odpowiada to wskaźnikowi FL=1:0.08=12.5 a w przypadku minimum 15% FL=1:0.15=6.66. W bankach wskaźnik dźwigni finansowej nazywa się "współczynnik wypłacalności" i jego mianownik czyli poszczególne pozycje aktywów są ważone ryzykiem. Oznacza to, że niektóre pozycje są większe niż w istocie ich wartość bilansowa a niektóre mniejsze. Tym samym, odpowiadający 8-procentowemu współczynnikowi wypłacalności wskaźnik dźwigni finansowej może być w istocie niższy lub wyższy niż 12.5. Mimo to, wskaźnik dźwigni finansowej, zwykle w przedziale 8-15% czyli FL od około 7 do 12, wyjaśnia dlaczego banki określa się mianem "organizacji zaufania publicznego". Dlatego, że ich aktywa są głównie sfinansowane środkami obcymi. W tabeli 3 powyżej Netię S.A. ze względu na niewiarygodnie wysoki wskaźnik dźwigni finansowej też można uznać za rodzaj działającej na podstawie zaufania kredytodawców.
Inną miarą struktury pasywów jest tak zwany
wskaźnik trwałości struktury finansowania aktywów=
pasywa długoterminowe:aktywa =
Pasywa długoterminowe to fundusz własny plus zobowiązania i rezerwy długoterminowe.
Pod pojęciem trwałości rozumie się tu procentowy udział finansowania długoterminowego czyli funduszy własnych i zobowiązań długoterminowych w pasywach. Opieranie sądu o trwałości finansowania aktywów na podstawie tego wskaźnika może być jednak bardzo zawodne, z dwóch względów. Po pierwsze, istotne jest jak naprawdę "długoterminowe" jest finansowanie poza funduszem własnym niewiele ponad 12 miesięcy czy też znacznie dłużej. Wynik dzielenia, czyli procentowy udział finansowania długoterminowego w obu przypadkach będzie taki sam ale trwałość finansowania może być bardzo różna. Po drugie, powszechnie występują w umowach kredytowych klauzule "cross default". Klauzule te dają pożyczkodawcy prawo do wypowiedzenia umowy mimo jej pełnego dotrzymywania jeśli jakiekolwiek inne zobowiązanie w kwocie przekraczającej ustaloną w umowie jest przeterminowane w jakiejkolwiek innej umowie. Tym samym niezależnie od długoterminowości finansowania każda pożyczka lub kredyt może być natychmiast wypowiedziana. Trwałe jest więc w istocie najczęściej jedynie finansowanie aktywów funduszami własnymi. Tym niemniej, przy danym udziale funduszy własnych w finansowaniu aktywów, większy relatywnie udział finansowania długoterminowego jest zawsze korzystniejszy.
1.3 Aktywa
Aktywa to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe, które spowodują w przyszłości wpływ korzyści ekonomicznych.
Aktywa w bilansie dzielą się na dwie grupy:
A trwałe
B. aktywa obrotowe.
Struktura wewnętrzna aktywów trwałych i obrotowych jest w zasadzie jeśli pominiemy trwałe wartości niematerialne i prawne identyczna:
rzeczowe
należności
inwestycje
rozliczenia międzyokresowe.
Te same pozycje i w tym samym układzie występują więc w części aktywów długoterminowych i w części aktywów bieżących. W pierwszej części mają charakter "trwały" a w drugiej części "bieżący".
Ten symetryczny układ poprzedzony jest w aktywach trwałych kategorią "wartości niematerialne i prawne". Jest to specyficzna kategoria aktywów. W istocie, ze względu na praktyczną niemożliwość bezpośredniej zamiany tej części aktywów na gotówkę zakładając kontynuację działalności, w przypadku wyliczania wartości netto aktywów jako różnicy aktywów i zobowiązań, pomniejsza się aktywa o wartość bilansową wartości niematerialnych i prawnych określając wynik jako materialne aktywa netto lub jako materialna wartość netto.
Materialna wartość netto =aktywa -wartości niematerialne i prawne - zobowiązania i rezerwy na zobowiązania=aktywa netto- wartości niematerialne i prawne
Aktywa trwałe, wartości niematerialne i prawne, to:
nabyte prawa majątkowe; (np.:prawa autorskie, koncesje, licencje, patenty, znaki towarowe, wzory użytkowe, know-how);
koszty zakończonych prac rozwojowych;
Pewne koszty można ująć jako składniki aktywów jeśli prawdopodobne jest, że jednostka osiągnie z tego tytułu przyszłe, po upływie bieżącego okresu obrotowego, korzyści. Kodeks handlowy dopuszcza możliwość wykazania w aktywach spółki akcyjnej [ w spółce z o.o. nie zezwala] kosztów organizacji poniesionych przy założeniu lub późniejszym rozszerzaniu spółki.
Inną pozycją wartości niematerialnych i prawnych są koszty prac rozwojowych, które również w przypadku gdy jest wystarczająca pewność, że służyć będą osiąganiu przyszłych korzyści zalicza się do aktywów. W MSR uznaje się, że takie prawdopodobieństwo pojawienia się przyszłych korzyści może występować w przypadku kosztów prac rozwojowych [praktyczne zastosowanie prac badawczych lub innej wiedzy w planowaniu i projektowaniu nowej produkcji]. Natomiast koszty prac badawczych [tworzenie nowej wiedzy] nie zalicza się do aktywów lecz do kosztów okresów, w których zostały poniesione.
wartość firmy;
Wartość firmy to różnica ceny nabycia innej jednostki gospodarczej lub zorganizowanej jej części a niższą od niej wartością aktywów netto.
Wartość firmy jest więc wartością nabytą w wyniku zakupu lub przejęcia innej jednostki a nie własną wartością powstałą w wyniku prowadzonej działalności.
Rzeczowe aktywa trwałe dzielą się na dwie grupy:
Środki trwałe
(np.:nieruchomości, maszyny i urządzenia, środki transportu, ulepszenia w obcych środkach trwałych, inwentarz żywy)
Środki trwałe w budowie, czyli takie które nie zostały jeszcze przyjęte do użytkowania. W związku z budową powstają wydatki ale nie powstaje koszt. Koszty pojawią się wtedy gdy środek trwały zostanie przekazany do użytkowania lub zaniecha się kontynuowanie budowy.
Należności długoterminowe analogicznie jak zobowiązania długoterminowe w pasywach wykazuje się w podziale na należności
od jednostek powiązanych i należności od jednostek pozostałych.
Inwestycje długoterminowe
Inwestycje, to aktywa finansowe nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych z przyrostu ich wartości, odsetek, dyskonta, dywidend ( udziały, akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki) lub czynszu. Aktywa finansowe przedstawia się w podziale na inwestycje w jednostkach powiązanych i pozostałych jednostkach.
Inwestycjami są również środki trwałe (np. nieruchomości) oraz wartości niematerialne i prawne nabyte w celach inwestycyjnych a nie w celach użytkowania. Wzrost wartości inwestycji długoterminowych odnosi się na kapitał z aktualizacji wyceny a spadek (w części która nie podlegała aktualizacji) w koszty.
Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe,
to przede wszystkim wydatki które wyprzedziły moment powstania odpowiadających im kosztów o więcej niż 12 miesięcy.
Kategoria ta dzieli się na dwie części:
aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego;
Jest to kwota przewidywana w przyszłości do odliczenia od podatku dochodowego w związku z ujemnymi różnicami przejściowymi, czyli dochodem wyższym niż zysk brutto. Ujemne różnice przejściowe powodują w przyszłości zmniejszenie podstawy obliczania podatku dochodowego lub zwiększają stratę podatkową możliwą do odliczenia. O wysokość straty można obniżyć dochód w najbliższych kolejnych po sobie następujących pięciu latach podatkowych . W żadnym z tych lat obniżenie nie może przekroczyć 50% kwoty strat. Odroczony podatek dochodowy zwiększa zysk brutto odpowiednio korygując część bieżącą podatku dochodowego.
Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego powstają wtedy gdy występuje przejściowa różnica ujemna, to jest przejściowo dochód jest wyższy niż zysk brutto.
Jeżeli występuje przejściowa różnica ujemna to podatek płacony od dochodu jest wyższy niż ten który należałoby uwzględnić przy obciążeniu zysku brutto i część zapłaconego podatku równą iloczynowi przejściowej różnicy ujemnej i stawki podatku uznaje się jako aktywa i wielkość zmniejszającą bieżące obciążenie zysku brutto.
Wraz z odwróceniem się różnicy ujemnej aktywa z tytułu odroczonego podatku spisuje się z długookresowych rozliczeń międzyokresowych przypisując je okresowi w którym odwrócenie nastąpiło jako część odroczona podatku dochodowego obciążająca wynik finansowy.
Inne długoterminowe rozliczenia międzyokresowe;
W szczególności są to inne wydatki poza zapłaconym relatywnie do poziomu zysku wyższym podatkiem dochodowym , które wyprzedziły koszty o więcej niż 12 miesięcy oraz przypadki gdy zgodnie z umową wartość otrzymanych finansowych składników aktywów jest mniejsza niż zobowiązania zapłaty za nie [disagio].
Nadwyżkę zobowiązań czyli disagio przenosi się w koszty finansowe w równych ratach w całym okresie zobowiązania. Disagio powstaje w szczególności przy emisji obligacji wieloletnich zerokuponowych i obligacji o stałym oprocentowaniu niższym niż stosowana w przypadku emitenta stopa dyskontowa.
Przykład: emisja 10000 sztuk obligacji zerokuponowych o nominale jednostkowym 1000 zł o terminie wykupu 10 lat. Jeśli zastosowana stopa dyskontowa wynosi 10% to kurs obligacji wyniesie
1000zł:(1+0.1)^10=1000:2.5937=385,54 zł a łączny wpływ z emisji wyniesie 10000*385,54=3855400 zł. Disagio czyli nadwyżka zobowiązania nad uzyskaną korzyścią z tytułu zaciągnięcia zobowiązania wyniesie więc 1000000-3855400=6144600zł i kwota ta równomiernie będzie przenoszona w koszty finansowe w wysokości 1/10 disagio rocznie, zmniejszając równocześnie o 1/10 rocznie rozliczenia międzyokresowe z tego tytułu. Po 10 latach cała kwota dyskonta zostanie przeniesiona w koszty a disagio zniknie z aktywów.
Aktywa obrotowe
mają jak wspominaliśmy identyczny układ jak aktywa trwałe, jeśli pominiemy wartości niematerialne i prawne.
Zapasy
To rzeczowe aktywa obrotowe do zbycia lub zużycia w okresie 12 miesięcy odpowiadające kategorii aktywów rzeczowych trwałych.
Należności krótkoterminowe
wszystkie należności z tytułu dostaw i usług, które ujmuje się w wobec powiązanych i pozostałych jednostek w podziale na do 12 miesięcy i ponad 12 miesięcy; oraz
pozostałe należności płatne w o kresie do 12 miesięcy.
Wartość należności aktualizuje się [to jest zmniejsza ich wartość bilansową] uwzględniając prawdopodobieństwo ich zapłaty. Zmniejszenie należności zalicza się do kosztów. W przypadku konieczności odwrócenia aktualizacji to jest przywrócenia pierwotnej wartości należności powiększa się przychody.
Na należności niepewne nie tworzy się rezerw. Rezerwy tworzy się wyłącznie na zobowiązania a nie na niepewne co do wartości bilansowej aktywa.
Inwestycje krótkoterminowe dzieli się na:
aktywa finansowe (udziały, akcje, inne papiery wartościowe, pożyczki)
środki pieniężne i inne aktywa pieniężne (krajowe i zagraniczne środki płatnicze w kasie i na rachunkach i inne aktywa finansowe krajowe i zagraniczne płatne w ciągu 3 miesięcy od otrzymania, nabycia, wystawienia lub założenia).
Do krótkoterminowych rozliczeń międzyokresowych zalicza się takie których okres rozliczenia w koszty jest nie dłuższy niż 12 miesięcy.
1.4 Amortyzacja rachunkowa i podatkowa.
Prawie wszystkie rzeczowe aktywa trwałe oraz wszystkie trwałe wartości niematerialne i prawne niezależnie od ich początkowej wartości podlegają amortyzacji. Planowo przenosi się ich wartość początkową w koszty w całości lub części przy uwzględnieniu przewidywanej przy likwidacji ceny sprzedaży netto pozostałości środka trwałego.
W rachunkowości jest pełna swoboda ustalania metod, okresów i rocznych stawek amortyzacji, uwzględniając jedynie okres ekonomicznej użyteczności amortyzowanego środka i przewidywaną intensywność jego eksploatacji, z następującymi dwoma tylko ograniczeniami:
koszty zakończonych prac rozwojowych - okres amortyzacji do 5 lat;
wartość firmy - do 5 lat z możliwością przedłużenia do 20 lat.
W szczególności, kwalifikacji do aktywów podlegających lub nie podlegających amortyzacji dokonuje się niezależnie od ich wartości początkowe. Decyduje jedynie okres przewidywanego wykorzystywania dla celów osiągania przychodu.
W praktyce występują najczęściej trzy sposoby amortyzowania trwałych wartości niematerialnych i prawnych oraz środków trwałych:
amortyzacja wartości początkowej proporcjonalnie do upływu czasu w równych ratach (metoda liniowa);
amortyzacja w ratach malejących w kolejnych latach ( metoda degresywna);
amortyzacja proporcjonalnie do intensywności wykorzystania środka trwałego ( metoda naturalna).
Metoda liniowa zakłada równomierne zużycie składnika majątku trwałego [środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej] w całym przyjętym okresie użytkowania. Stała stawka amortyzacyjna równa jest odwrotności liczby lat , np. 20 lat=1/20=5%=0.05; 10 lat=1/10=10%=0.1; 5 lat =1/5=20%=0.2. Im krótszy okres amortyzacji to jest wyższa stawka amortyzacji, tym w krótszym okresie wartość bilansowa amortyzowanej pozycji zostanie przeniesiona w koszty. Roczna kwota amortyzacji =odsetkowa stawka*[wartość początkowa minus wartość końcowa].
Przykład:
przewidywane użytkowanie 10 lat; wartość początkowa 50.000 zł;
wartość końcowa 5000 zł:
roczna kwota amortyzacji=0.1*[50.000-5000]=4500zł.
Metodę tę zwykle stosuje się w szczególności w przypadku wartości niematerialnych i prawnych.
W przypadku metody naturalnej intensywność amortyzowania dostosowana jest do przebiegu procesu zużywania się środka trwałego.
Przykład:
silnik o wartości 1 mln zł; po 15.000 godzin pracy wartość końcowa 0.4 mln zł;
liczba użytkowanych godzin w roku pierwszym 5.000;
stawka amortyzacji: 5000/15000=0.33;
roczna kwota amortyzacji:=0.33*[1.0-0.4]= 198.000 zł;
liczba użytkowanych godzin w roku drugim 7.000;
stawka=7/15=0.466;
roczna kwota amortyzacji=0.466*[1.0-0.4]=279.600 zł.
liczba użytkowanych godzin w roku trzecim 1.000;
stawka:1/15=0.0666;
roczna kwota amortyzacji=0.0666*[1.0-0.4]=39.960 zł.
W roku pierwszym amortyzacja jest o prawie 30 % niższa niż w drugim gdyż intensywność użytkowania jest odpowiednio mniejsza a w roku drugim jest 7 razy większa niż w trzecim gdyż silnik jest 7 razy intensywniej zużywany.
Metoda degresywna ( przyspieszona) zakłada, iż stawki amortyzacji maleją z upływem czasu amortyzacji. Metoda ta występuje w dwóch wariantach:
a malejącego salda;
roczna kwota amortyzacji=stawka odsetkowa* wartość netto;
wartość netto=wartość początkowa minus zakumulowana amortyzacja;
Przykład:
wartość początkowa 50.000 zł; wartość końcowa zero;
stawka= trzy* stawka liniowa równa 0.1 czyli 0.1*3=0.3 czyli 30%;
1 rok:0.3*50.000=15.000 zł
2 rok:0.3*[50.000-15.000]= 10.500 zł
3 rok: 0.3*[50.000-15.000-10500]=0.3*24.500=7350 zł
4 rok: 0.3*[24500-7350]=0.3*17.150=5145 zł
5 rok: 0.3*[17.150-5145] =0.3*12.005 =3601,5 zł
Po czwartym roku roczny koszt amortyzacji jest niższy niż w przypadku stosowania metody liniowej. Metoda ta zwykle jest więc łączona z zastosowaną od pewnego momentu metodą liniową, która pozwala spisać całość wartości początkowej pomniejszonej o wartość końcową w koszty. Przyjmując, że okres użytkowania wynosi łącznie 8 lat, w pozostałych 3 latach roczna kwota amortyzacji wynosiłaby 8403,5:3=2801 zł.
b. metoda degresywna wariant sumy cyfr rocznych;
W tym wariancie stawka amortyzacji nie jest stała tak jak w przypadku malejącego salda lecz zmienna i malejąca. Podstawa amortyzacji jest stała, równa wartości początkowej pomniejszonej o wartość końcową. Stawkę amortyzacji dla dowolnego roku wylicza się następująco:
stawka=[T+(1-t)]/[T(T+1)]/2,
gdzie "T" to okres użytkowania; natomiast "t" to numer roku w okresie użytkowania dla którego chcemy obliczyć stawkę amortyzacji;
Przykład:
wartość początkowa 50.000 zł; okres użytkowania T=8 lat;
stawka dla pierwszego roku t=1:
{8+(1-1)}/[8(8+1)]/2=0.2222=22.22%
kwota amortyzacji=50.000*0.2222=11 111,11 zł
stawka dla ósmego roku:T=8; t=8
[8+(1-8)]/[8(8+1)]/2=0.0277=2,77%;
kwota amortyzacji=50.000*0.0277=1388,88 zł.
Amortyzacja podatkowa
Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych [w art. 15.6] stwierdza, że kosztami uzyskania przychodów są odpisy z tytułu zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (odpisy amortyzacyjne) dokonywane wyłącznie zgodnie z przepisami tej ustawy. Analogicznie uregulowana jest amortyzacja podatkowa w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, według której przepisów opodatkowana jest na zasadach ogólnych działalność gospodarcza osób fizycznych i spółek cywilnych prowadzących działalność gospodarczą. Aktywa podlegające amortyzacji są więc w przepisach podatkowych wyliczone szczegółowo i wyliczenie jest definicyjne to jest lista aktywów podlegających amortyzacji nie jest otwarta. To czego nie ma na "liście" nie może być amortyzowane. Zgodnie z przepisami podatkowymi składniki majątkowe podlegają amortyzacji jeśli przewidywany okres używania dla celów osiągania przychodu jest dłuższy niż rok ale niektóre [np. inwestycje w obcych środkach trwałych, budynki i budowle wybudowane na cudzym gruncie, tabor transportu morskiego w budowie, koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej, wartość firmy, koszty prac rozwojowych zakończone wynikiem pozytywnym] podlegają amortyzacji niezależnie od przewidywanego okresu użytkowania.
Mimo, że składnik majątku jest użytkowany dłużej niż rok podatnicy mogą nie dokonywać odpisów amortyzacyjnych od składników majątku, których wartość początkowa nie przekracza 3500 zł. Wydatki poniesione na ich nabycie stanowią wówczas koszty uzyskania przychodów w miesiącu oddania ich do używania.
Tak więc w przypadku amortyzacji podatkowej występuje nie tylko kryterium okresu użytkowania ale i wartość, obecnie nie większa niż 3500 zł, do której dopuszczalne jest spisanie całej początkowej kwoty w koszty.
Zaliczanie do majątku amortyzowanego niektórych składników jeżeli przewidywany okres używania dla celów uzyskiwania przychodu jest dłuższy niż rok ma istotne znaczenie podatkowe. W przypadku ustalenia, że składnik majątku o wartości wyższej niż 3500 zł nie będzie używany dłużej niż rok i spisanie go w koszty uzyskania przychodów a następnie przekroczenie rocznego okresu używania, oznacza konieczność w pierwszym miesiącu po miesiącu w którym upłynął rok:
zaliczenia do środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych,
skorygowania kosztu uzyskania przychodów przez zastosowania stawek amortyzacji ustalonych w ustawie
wpłacenia do 20 dnia tego miesiąca odsetek jak za zaległość podatkową od nie uzasadnionego kosztu uzyskania przychodu naliczonych od dnia zaliczenia składnika majątkowego do kosztów uzyskania przychodów do dnia w którym przekroczony został okres roku . Odsetki w marcu 2001 wynoszą 44 % rocznie [2* stopa lombardowa].
Amortyzację środków trwałych zaliczaną do kosztów uzyskania przychodów określa wykaz rocznych stawek amortyzacyjnych, który jest załącznikiem do ustawy. Na przykład:
Budynki mieszkalne 1,5%; budynki 2,5%; maszyny urządzenia 10%;tabor szynowy 7%; tabor lotniczy 14%; telefony komórkowe 20%; zespoły komputerowe 30%.
W niektórych przypadkach stawki amortyzacji można podwyższyć stosując określone w ustawie współczynniki. Najwyższe współczynniki do 3.0 można zastosować w przypadku używania środków trwałych w zakładach położonych na terenie gminy o szczególnym zagrożeniu wysokim bezrobociem strukturalnym lub recesją i degradacją społeczną.
Amortyzacja tak ustalona jest kosztem uzyskania przychodu i tym samym obniża dochód jako podstawę opodatkowania w okresie gdy relatywnie większą część, w stosunku do metody liniowej, wartości początkowej odpisuje się w koszty. W następnych jednak okresach przyśpieszona amortyzacja wyczerpuje możliwości zwiększania kosztów i wzrasta dochód do opodatkowania w stosunku do tego który byłby w przypadku stawek liniowych. Czyli, amortyzacja przyspieszona nie zmniejsza łącznej kwoty podatku a jedynie odracza część podatku dochodowego. W całym okresie przy danej stawce podatkowej, kwota podatku do zapłacenia jest taka sama niezależnie od metody amortyzacji i stawek amortyzacyjnych.
Stawki amortyzacyjne są zasadniczo takie same dla podatników podatku dochodowego od osób prawnych i osób fizycznych.
Z punktu widzenia prawidłowego pomiaru efektywności [to jest ustalenia wyniku netto] istnieje znaczna swoboda ustalania metod i stawek amortyzacji tak aby odpowiadało to rzeczywistemu zużywaniu się majątku podlegającego amortyzacji. Natomiast z punktu widzenia prawidłowego wyliczenia poziomu dochodu, który jest podstawą ustalenia podatku do zapłacenia, nie ma zasadniczo swobody kształtowania poziomu amortyzacji. Jeśli więc amortyzacja podatkowa stanowiłaby istotne wypaczenie wyniku finansowego, należy stosować odrębne zasady amortyzacji rachunkowej i podatkowej.
Rachunek zysków i strat/rachunek wyników/ [statement of earnings]
2.1Wyniki działalności: przychody minus koszty
W przeciwieństwie do bilansu, który zawsze sporządza się na określoną datę, rachunek wyników będący zestawieniem uzyskanych przychodów [pojęcie przychodu obejmuje również zyski] oraz poniesionych kosztów [pojęcie koszt obejmuje również stratę] zawsze sporządza się za okres "od... do..." , np. za dzień [od rozpoczęcia dnia pracy do jego zakończenia], za tydzień, za miesiąc, za kwartał, za rok itp..
Przychody [turnover, sales] to pieniądze otrzymane lub należne z tytułu sprzedaży dóbr i usług, odsetek, tantiem, dywidend zwiększające kapitały własne.
Kwoty zbierane w imieniu osób trzecich na przykład zaliczka na podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek obciążający towary i usługi [vat należny], nie są korzyściami ekonomicznymi jednostki gospodarczej i nie powodują zwiększenia jej funduszy własnych więc nie są przychodami.
Przychody mogą być ujmowane są w rachunku wyników tylko wówczas gdy istnieje prawdopodobieństwo uzyskania korzyści ekonomicznych związanych z przeprowadzoną transakcją. W niektórych sytuacjach dopiero po uzyskaniu wpływu gotówki znika niepewność i tylko wtedy można zarejestrować przychód.
Jeżeli jednak niepewność powstaje nie przed a po zarejestrowaniu przychodu , na przykład powstaje poważna wątpliwość czy dłużnik zapłaci należność, to nieściągalną lub mało prawdopodobną co do zapłaty kwotę należności ustala się na aktualnym poziomie a różnicę ujmuje się jako pozostałe koszty.
Koszty [expenses] to wydatki poniesione lub wydatki do poniesienia w związku z produkcją lub pozyskaniem dóbr i usług, z których sprzedaży lub skorzystania z praw powstają przychody. Kosztem jest to co pomniejsza fundusze własne.
Przychody i koszty dotyczące tego samego zdarzenia ujmuje się równolegle, nazywa się to zasadą współmierności przychodów i kosztów. Z zasady tej wynika, że jeśli nie jest możliwa wiarygodna wycena kosztów zdarzenia, to wynikające z niego wpływy to jest otrzymana zapłata, nie mogą być uznane za przychód lecz są traktowane do czasu uprawdopodobnienia wysokości kosztów jako część zobowiązań, przychody przyszłych okresów.
Na operacje gospodarcze, na które do momentu zamknięcia ksiąg nie otrzymano dokumentów wystawia się własne dowody wewnętrzne.
Jeśli rachunek wyników stanowi część sprawozdania finansowego, to sporządzany jest za rok obrotowy między kolejnymi dniami bilansowymi i jest informacją o działalności firmy w okresie za który sprawozdanie jest sporządzane.
Jeśli na przykład rok obrotowy to rok kalendarzowy rachunek wyników obejmuje okres od 1 stycznia do 31 grudnia.
Wszystkie wielkości w r
Adam Mickiewicz "Dziady część III"