Powiastka filozoficzna na przykładzie Kandyda Woltera.
Powiastka filozofczna stworzona została przez Woltera w XVIII wieku we Francji i sięgało po nią wielu innych pisarzy (np. Diderot), ponieważ panujący absolutyzm uniemożliwiał otwartą krytykę i rzeczową dyskusję.
Sensacyjna fabuła i wątki baśniowe stanowiły doskonały kamuflaż, stwarzając możliwość krytyki pośredniej, chroniąc autora przed konsekwencjami głoszonych poglądów. Konwencja umownej fabuły pozwalała autorom powiastki filozoficznej propagować nowe oświeceniowe poglądy. Krytycyzm powiastki filozoficznej zwrócony był przeciwko przesądom i zabobonom religijnym, zastanej filozofii, instytucjom Kościoła i monarchii absolutnej, które bezlitośnie obnażał i ośmieszał. Powiastka filozoficzna pełna była rozważań i refleksji nad naturą człowieka i nad mechanizmami stosunków społecznych.
Postawa i poglądy, które głosił w swych utworach Wolter, zyskały u potomnych miano wolterianizmu. Fundamentalną jego cechą jest bezkompromisowy krytycyzm, odrzucanie wszelkich autorytetów, nadrzędna idea tolerancji dla różnorodności postaw ludzkich, a także libertynizm (od fr. liberte - wolność) i racjonalizm prowadzące do deizmu, uznającego co prawda Boga, ale odrzucającego wszelkie religie objawione i instytucję Kościoła.
Wolterianizm to wzór osobowy człowieka - prześladowanego za krytycyzm, śmiałość poglądów, popadającego w konflikty z powodu swojej stanowczej postawy w obronie praw rozumu i własnej niezależności myśli. W literaturze wolterianizm to pewien rodzaj stylu literackiego, charakteryzującego się błyskotliwością, sięganiem do paradoksów, dowcipem i elegancją, w powiastkach zaś także sentencjonalnością służącą do wyrażania ogólnych refleksji o świecie i o człowieku. Styl ten szezególnie przydatny był w krytycznych polemikach, esejach i traktatach o charakterze publicystycznym.
Dzieło przełożone z niemieckiego rękopisu doktora Ralfa - ten przydługi tytuł nadał powiastce Wolter, stwarzając pewną mistyfikację, by uniknąć represji (Kandyda spalono w Genewie publicznie).
Utwór ten był wymierzony przeciwko optymistycznemu nurtowi filozofii oświecenia, który reprezentowali Leibniz i Rousseau. Według tej koncepcji rzeczywistość została zaprojektowana przez Boga tak, że zasadniczo nie istnieje w niej zło. Wszystkie jego przejawy są pozorne i ostatecznie służą jakiemuś dobru, choćby w danej chwili ukrytemu. Tytułowy bohater powiastki, o znaczącym imieniu (fr. candide - uczciwy, poczciwy) i jego mistrz Pangloss są zwolennikami tej filozofii. Perypetie bohaterów są konfrontacją ich poglądów z przykrymi doświadczeniami życiowymi, w wyniku których obaj narażeni są nie tylko na niebezpieczeństwo, ale i śmieszność ukazującą z całą bezwzględnością niedorzeczność wyznawanych poglądów.
Fabuła jest parodią opowieści awanturniczo-przygodowej, w której Kandyd, po wielu trudach podróży, a także pobycie w cudownej krainie Eldorado, odnajduje wreszcie swą ukochaną Kunegundę i postanawia ograniczyć swe życie do bezpiecznej " urprawy własnego ogródka".
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach