„Dżuma” Alberta Camusa to parabola, w której
wydarzenia i świat przedstawiony są pretekstem do głębszych przemyśleń, do
przekazania prawd o ludzkiej egzystencji.
Przed przystąpieniem do charakterystyki bohaterów,
zatrzymam się na interpretacji tytułu powieści. „Dżuma” ma kilka znaczeń:
Þ dżuma jako
choroba, która spadła na Oran, symbol zagrożenia człowieka wobec sił na które
nie ma on wpływu.
Þ dżuma jako wojna,
jest to żywioł, którego sprawcami są sami ludzie. Wyzwala on u nich różne
zachowania i postawy.
Þ dżuma jako zło,
które tkwi w każdej istocie ludzkiej, z którą trzeba walczyć. To zło ujawnia
się w chwilach zagrożenia np. wojna: „Każdy
człowiek nosi w sobie dżumę, nikt bowiem, nikt na świecie nie jest od niej
wolny”.
Głównymi bohaterami powieści Camusa są: Rieux,
Penelaup, Tarrou i Rambert. Bohaterowie powieści muszą dokonać wyboru właściwej
sobie postawy. Postawy biernego poddania się chorobie, lub też walki z nią.
Wybrali to drugie, postanowili stawić czoła chorobie, mimo determinacji podjęli
walkę ze złem. Takim właśnie bohaterem „Dżumy”, który podejmuje walkę z chorobą
jest:
Rieux wybrał swój zawód w sposób
abstrakcyjny, nie zdając sobie sprawy na co się zdecydował. Zetknąwszy się z
cierpiącymi - zrozumiał, że nie zaakceptuje nigdy tego, iż śmierć ustanawia
porządek świata. Wie że jego trud i praca nie przyniesie zwycięstwa, a jednak
podejmuje go na nowo z wielką pasją. Twierdzi, że najważniejszą rzeczą w życiu
jest wykonywać swój zawód dobrze. Dżuma jest dla niego niekończącą się klęską,
może stawiać diagnozę, izolować chorych, pracuje po dwadzieścia godzin na dobę
w nieustannym wysiłku. Nie załamuje się nawet pod wpływem osobistej tragedii.
Taka postawa wymaga heroizmu, wysiłku woli. Doktor Rieux zdaje sobie sprawę z
tego, dżuma odchodzi sama, ale pozostaje zagrożenie: „Słuchając okrzyków radości, dochodzących z miasta Rieux pamiętał, że
ta radość jest zawsze zagrożona”.
Penelaup. Gdy wybucha w mieście
epidemia, pouczał w kazaniu, że to kara zesłana przez Boga (trzeba się ukorzyć,
przyjąć dżumę, paść na kolana). Choroba dotknie grzeszników, sprawiedliwi mogą
się jej nie obawiać. Kiedy włączył się do prac formacji sanitarnych - obowiązek
chrześcijanina zetknął się z cierpieniem i śmiercią dzieci (konanie w mękach
syna sędziego). Przeżył kryzys światopoglądowy, identyfikuje się z całością
społeczeństwa zadżumionego miasta. Pracował wiele, widział wiele zgonów, z
pozoru zachowywał spokój, ale na jego twarzy widać było rosnące napięcie.
Wyrazem niepokojów i rozterek przeżywanych przez księdza było jego drugie
kazanie. Mówił je tonem łagodniejszym, nie używał słowa „wy” ale „my”, nie
wyjaśniał zjawiska dżumy, ani nie straszył karą. Głosił, że trzeba przyjąć
dżumę jako doświadczenie. Gdy zachorował chciał umierać w samotności gdyż „zakonnicy nie mają przyjaciół. Wszystko
złożyli w Bogu”. Umierał ściskając w rękach krzyż.
Tarrou - jako mały chłopiec przeżył
szok uczestnicząc w rozprawie, w czasie której jego ojciec prokurator skazuje
na śmierć człowieka. Zbuntował się przeciwko wielkiemu złu, wobec śmierci
zadawanej w majestacie prawa, czy w imię jakiejkolwiek ideologii. Zdawał sobie
z tego sprawę, że nie potrafi zmienić porządku świata ale widząc, że są na tej
ziemi zarazy i ofiary stawał zawsze po stronie ofiary. Jego poglądy są
dokładnym odbiciem myślenia Alberta Camusa.
„Każdy
nosi w sobie dżumę,
nikt
bowiem, nikt na świecie
nie
jest od niej wolny i trzeba
czuwać
nad sobą nieustannie
żeby
w chwili roztargnienia nie tknąć
dżumy
w twarz drugiego człowieka
i
żeby go nie zakazić”.
Tragizm
bohatera podkreśla finał jego losu, jest on ostatnią ofiarą dżumy.
Raymond Rambert dokonuje wyboru na
kartach powieści. Najpierw walczy o swoje szczęście, chce żyć z kobietą, którą
kocha, dlatego za wszelką cenę pragnie wydostać się z zadżumionego Oranu. W
końcu jednak decyduje się zostać. Motywuje swą decyzję w ten sposób, że
wyjeżdżając czułby już zawsze wstyd i nie mógłby kochać swej kobiety.
Stwierdza, że czułby „wstyd, że (...)
jest sam tylko szczęśliwy”. Poczuł solidarną więź z cierpiącymi
mieszkańcami Oranu, zrozumiał, iż nie można uciec od odpowiedzialności za los
innych. To piękna postawa. Rambert imponuje mądrością argumentów, które
wpłynęły na jego decyzję. Nie zrezygnował z urody życia i miłości. Po odwołaniu
epidemii połączył się z ukochaną, ale kiedy było trzeba nie odmówił udziału we
wspólnej walce.
Bohaterowie Camusa dowodzą tego, iż
wybierając walkę ze złem nie trzeba rezygnować ze szczęścia, nie trzeba
wybierać między urodą życia i walką, szczęście można znaleźć w spełnianiu
obowiązków. Bohaterowie wykazali piękną postawę, gdyż wspólnie wystąpili
przeciwko dżumie, przeciwko śmierci. Ich postawa jest godna do naśladowania,
ponieważ jako jednostki podjęli się walki z chorobą. Nie było dla nich ważne
własne szczęście, czy też to że w każdej chwili mogą umrzeć. Podjęli się walki
dla ogółu, całego społeczeństwa, gdyż rozumieli ze życie ludzkie jest ważne w
każdej chwili swojego istnienia. Mimo determinacji zła i zagrożenia potrafili
zachować godność i wartości jakimi każdy człowiek powinien kierować się w swoim
życiu.
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach