W romantyzmie i renesansie podobnie jak w pozostalych epokach literackich pisarze bardzo czesto podejmowali sie oceny spoleczenstwa w którym przyszlo im zyc. Zwracali uwage na problemy z jakimi borykali sie ludzie, wytykali bledy w rzadzeniu i podsuwali wlasne pomysly. W ten sposób niesli swoja pomoc dla narodu, choc nie zawsze osiagali zamierzony cel. Pisarze wytykali spoleczenstwu wszystkie wady i ulomnosci, bardzo czesto poruszali tematy delikatne lub wrecz zakazane (cenzura).
W tej pracy postaram sie przedstawic obraz polskiego spoleczenstwa w oczach twórców renesansu i romantyzmu.
Epoka renesansu to okres kiedy Polska jest panstwem zjednoczonym i silnym gospodarczo. Wysoki poziom osiaga szkolnictwo, zarówno srednie, jak i wyzsze. Reformacja i religijne spory nie prowadza w Polsce do wojen religijnych. Jednak pomimo tych osiagniec Mikolaj Rej w swym utworze pt. „Krótka rozprawa miedzy trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem” nie przedstawil spoleczenstwa polskiego w pozytywnym swietle.
W utworze tym, bedacym wierszowanym dialogiem o charakterze politycznym poznajemy trzy osoby (Pana, Wójta, Plebana), które wyobrazaja pewne grupy spoleczne. Pan to symbol szlachty, która walczy o ograniczenie przewagi magnaterii, króla i duchowienstwa (Pleban). W zamian ta grupa spoleczna zada wiekszych przywilejów dla siebie. Pan atakuje duchowienstwo, zarzucajac mu niedbalosc w wykonywaniu obowiazków koscielnych. Krytykowane jest równiez zycie prowadzone przez ksiezy. Nie zyja oni zgodnie z zasadami wiary, jaka sami glosza. Od swych wiernych wymagaja posluszenstwa, a sami oddaja sie wielu wykroczeniom. Slabe wyksztalcenie uniemozliwia im prawdziwe nauczanie, a poprzez stawianie korzysci materialnych na pierwszym miejscu zaniedbuja swoich wiernych. Odpowiadajac na zarzuty Pana Pleban wytyka szlachcie zycie ponad stan, sklonnosci do przepychu, pijanstwo i obzarstwo oraz zanik obyczajów. Zwraca równiez uwage na nieudolnosc sejmu, którego poslowie nie potrafia uchwalic zadnej ustawy oraz na bledy w rzadzeniu panstwem. Duchowienstwo wytyka szlachcie brak patriotyzmu, przekupstwo i przedkladanie wlasnych spraw ponad dobro panstwa. Trzecia grupa spoleczna, która wyobraza Wójt jest chlopstwo - warstwa najubozsza i najbardziej uciskana. Biedni chlopi, którzy nie maja zadnych praw, sa zmuszeni do wypelniania obowiazków, które przekraczaja ich mozliwosci.
Mikolaj Rej przedstawil w swym utworze spoleczenstwo polskie, w którym wszyscy obwiniaja i krytykuja innych, nie starajac sie jednak zmienic istniejacego stanu rzeczy. Autor ukazal wszystkie negatywne strony zycia spolecznego Polski i skrytykowal bledy w rzadzeniu oraz dominacje duchowienstwa w zyciu narodu.
Innym pisarzem, który przedstawil obraz polskiego spoleczenstwa byl Jan Kochanowski. Swoja opinie na temat narodu wyrazil on w utworze pt. „Odprawa poslów greckich”. Dramat Kochanowskiego mówi o odpowiedzialnosci obywateli za losy swej ojczyzny. Odnalezc mozna równiez zarzuty, jakie poeta postawil Polakom. Pietnuje on brak praworzadnosci oraz panujace przekupstwo i niesprawiedliwosc. Krytykuje braki w przygotowaniu do obrony ojczyzny oraz nieodpowiedzialna mlodziez, prowadzaca prózny i leniwy tryb zycia. Kochanowski wytyka rzadzacym, iz nad dobro panstwa przedkladaja wlasne sprawy. W utworze mozna odnalezc kodeks moralnych zasad obowiazujacych rzadzacych. Poeta udziela przestrogi przed konsekwencjami nierozsadnych rzadów, które moga doprowadzic do upadku panstwa.
Piotr Skarga w swym najbardziej znanym dziele pt. „Kazania sejmowe” równiez wyrazil swa opinie na temat Polaków. Utwór ten zawiera oskarzenia oraz krytyke wad obywateli, a takze postuluje program przebudowy panstwa polskiego. Glównych przyczyn problemów Polaków autor upatruje w braku patriotyzmu, wewnetrznej niezgodzie, oslabieniu wladzy królewskiej, upadku moralnosci i obyczajów.
W epoce renesansu pisarze dopatrywali sie wielu wad spoleczenstwa polskiego. Czy podobnie bylo w romantyzmie???
Romantyzm polski powstawal w czasach narodowej niewoli, carskich represji, zrywów niepodleglosciowych i zwiazanej z Napoleonem nadzieja na odzyskanie niepodleglosci. Twórcy tego okresu wykreowali poete na narodowego wieszcza, duchowego przywódce Polaków. Jak zatem w tak trudnych dla panstwa warunkach przedstawiane bylo spoleczenstwo???
W III czesci „Dziadów” Adam Mickiewicz w duzej mierze skupil sie na ocenie polskiego spoleczenstwa. Autor ma swiadomosc, ze spoleczenstwo polskie nie jest jednolite. Obok prawdziwych patriotów i niewinnie cierpiacych ofiar, odnalezc w nim mozna zdrajców ojczyzny. W utworze wyraznie widac ten podzial spoleczenstwa, kiedy poeta przedstawia patriotów, rozmawiajacych o przesladowaniach narodu polskiego oraz zdrajców, którzy dyskutuja o balach i przyjemnosciach. Mickiewicz, który byl swiadomy tragicznego podzialu narodu polskiego, zwrócil uwage na tkwiace w nim sily, które swiadcza o zywym patriotyzmie, zdolnym doprowadzic Polske do wolnosci.
Inny obraz spoleczenstwa Adam Mickiewicz przedstawil w utworze pt. „Pan Tadeusz”. W tym dziele autor skupil sie na ukazaniu pelnego obrazu szlachty polskiej, zarówno zamoznej, jak i zubozalej. Zycie tej grupy spolecznej jest podporzadkowane etykiecie, okreslajacej sposoby zachowania i relacje miedzy ludzkie. Nadrzedna wartoscia jest patriotyzm przejawiajacy sie przede wszystkim w przywiazaniu do tradycji i polskosci oraz odrzuceniu wzorów cudzoziemskich. Mickiewicz doszukal sie równiez wad szlachty i przedstawil je na równi z zaletami. Zarzucil opisywanej warstwie spolecznej klótliwosc, sklonnosc do procesowania sie oraz brawure.
Innym pisarzem romantycznym, który zainteresowal sie polskim spoleczenstwem byl Zygmunt Krasinski, a Swój osad Polaków wyrazil w utworze pt. „Nie-Boska Komedia”. Autor W tym dziele skonfrontowal ze soba dwa ugrupowania: arystokracje i lud. Arystokracja to ludzie, których wladza opiera sie na wysokim urodzeniu oraz pieniadzach. Sa oni slabi, tchórzliwi i bierni. Krasinski potepia arystokracje za brak patriotyzmu, prywate oraz pyche. Druga czesc spoleczenstwa to nedzarze i biedacy. Zostali oni skrytykowani za to, ze palali zadza zemsty. Autor twierdzi, ze ludzie, którzy daza do zdobycia wladzy moga tylko zastapic poprzedników i popelniac te same bledy.
Latwo mozna zauwazyc, ze niezaleznie od sytuacji politycznej panstwa mozna doszukac sie w spoleczenstwie wad i uchybien. Niezaleznie od tego kto sprawuje wladze zawsze mozna znalezc ludzi, którzy beda mieli inne poglady, niezgodne z zalozeniami ludzi rzadzacych. Dlatego wlasnie w kazdej epoce literackiej mozna doszukac sie obrazu spoleczenstwa, któremu pisarze wytykaja rózne ulomnosci.
suwnica
Adam Mickiewicz "Dziady część III"