Humanizm – prad umyslowy, skupiajacy swe zainteresowanie na czlowieku. H glosili potrzebe poznania jednostku ludzkiej.Haslem przewodnim H. Staly się slowa Terencjusza : „Czlowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”. H. Stoi w opozycji do średniowiecznej filozofii i scholastyki, H. glosili wiare w filozofie rozumu a poznanie czlowieka i praw rzadzacych przyroda uznawali za podstawowe zadanie filozofii, nauki i sztuki.podkreslal mozliwosc wszechstronnego rozwoju czlowieka
Reformacja - mianem tym określa się wszystkie dążenia, które za swój cel uważały zreformowanie Kościoła, jego praktyk i doktryn. Ruch reformacyjny, choć stał się przyczyną wojen religijnych i podziałów, zarówno w łonie Kościoła jak i między ludźmi, przyniósł jednak nowy typ sztuki, obyczajów, rozwinął języki narodowe, osłabił władzę Kościelną a wzmocnił świecką.
Irenizm – w teologii chrześcijańskiej kierunek dążący do zniwelowania różnic między chrześcijanami i przywrócenia jedności drogą wzajemnych ustępstw
Epikureizm – glosil – etyke hedonistyczną opartą na przeświadczeniu, że szczęście polega na doznawaniu przyjemności, a nieszczęście na doznawaniu cierpienia. wartość posiadają jedynie dobra doczesne. wyrzeka się czynników nadprzyrodzonych i uznaje wszelkie byty za cielesne.
Stoicyzm - Twierdzili, że cnota stanowi jedyne dobro moralne, z którego wynikają wszystkie pozytywne działania. Podobnie jak cały świat, stoicy traktowali społeczeństwo jak organizm - stąd wynikał postulat działania dla wspólnego dobra.
Hedonizm - (z greckiego "rozkosz"), doktryna etyczna, wg której rozkosz jest najwyższym dobrem, celem życia i naczelnym motorem ludzkiego postępowania.
Fraszka - krótki utwór wierszowany, liryczny lub satyryczny, często oparty na anegdocie.
Figlik –
Pieśń, utwór poetycki należący od starożytności do klasyki poezji. Nazwa pieśni była używana na określenie różnych zjawisk literackich, np.: całości liryki, w dawnej epice - części eposu, poematu rycerskiego (tzw. chansons de geste) P. : religijne, biesiadne, miłosne, historyczne
Tren - utwór poetycki wywodzący się z poezji żałobnej antycznej Grecji. Pierwotnie pieśń obrzędowa, później ważny element greckiej tragedii. Wyrażała żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętywała myśli i czyny zmarłego, sławiła jego zasługi.
Sielanka - gatunek literacki obejmujący tematy zaczerpnięte z życia wiejskiego - rolników, pasterzy, rybaków, myśliwych itp. Składa się najczęściej z lirycznego lub opisowego wprowadzenia oraz wypowiedzi bohaterów, może też stanowić liryczny monolog
Barok –
Kontrreformacja – prąd w Kościele katolickim zwalczający reformację w celu odbudowy własnej potęgi oraz politycznych, gospodarczych i kulturalnych wpływów. . Zmiany polegaly na dążeniu do reformy wewnątrz Kościoła poprzez pogłębienie życia religijnego, wzmożenie dyscypliny, eliminację najbardziej rzucających się w oczy nadużyć kleru.
Sarmatyzm – oznacza caloksztalt XVII obyczajow i kultury szlacheckiej, zwykle utozsamianych z samowola, zacofaniem, z pogarda i niechecia do cudzoziemcow, ciasnym tradycjonalizmem, dewocja
Rokoko, styl w sztukach plastycznych rozwijający się w okresie ok. 1720-1790, wieńczący epokę baroku, a jednocześnie zajmujący wobec niej pozycję antagonistyczną. Szalenie dekoracyjny.
Orientalizm, przejawiająca się w literaturze i sztuce (jako forma egzotyzmu) fascynacja życiem i kulturą narodów Bliskiego i Dalekiego Wschodu (zwłaszcza arabską, perską, chińską, hinduską i japońską). Orientalizm pojawił się już w starożytności, rozwinął szczególnie w średniowieczu i w okresie baroku. Orientalizm wycisnął również piętno na ówczesnej sztuce i modzie
Koncept – wyszukany pomysl poetycki, który ma oszolomic czytelnika. Niezwykle operacje jezykowe, metafory, szokujace paradoksy.
Marinizm - dążył do zaskoczenia i zadziwienia czytelnika kunsztownym i zawiłym stylem, niezwykłymi metaforami, obrazami, itd. Cechowała go zmysłowość w sposobie ujmowania tematyki erotycznej i sensualizm w widzeniu świata.
Konceptyzm, kierunek w poezji, zbliżony do marinizmu i kultyzmu, znany w literaturze hiszpańskiej i włoskiej głównie w XVII w., charakteryzujący się niezwykłością myśli, nieoczekiwanymi skojarzeniami i przeciwstawieniami
Pamiętnik, relacja piśmiennicza odtwarzająca autentyczne wydarzenia, których autor był uczestnikiem bądź naocznym świadkiem, przekazująca także osobiste refleksje i przeżycia wewnętrzne związane z opisywanymi faktami. W centrum zdarzeń znajduje się zawsze autor, co przesądza o autobiograficznym charakterze pamiętnika.
Sonet, kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego złożona z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach i dwóch tercynach. W Polsce wprowadzili ten gatunek J. Kochanowski i M. Sęp Szarzyński.
Retoryka, pierwotnie sztuka pięknego, logicznego mówienia oraz wyrażania uczuć, wchodząca w skład podstawowego wykształcenia humanisty. Retoryka ukształtowała się w starożytnej Grecji, za jej ojca uchodzi IsokratesAntyteza, w literaturze - zestawienie 2 elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość treściową dla uzyskania wyższej ekspresji (np: "gromobicie ciszy", )
Apostrofa , retoryczny zwrot do osoby, uosobionych pojęć lub rzeczy; apostrofa nadaje wypowiedzi patos, np. Czego chcesz od nas, Panie... J. Kochanowskiego
Retoryczne pytanie, pytanie, na które nie oczekujemy odpowiedzi, ponieważ nie można w ogóle jej udzielić lub jest ona tak oczywista, że zadając pytanie chcemy jedynie podkreślić nasze stanowisko
Peryfraza, omówienie, zastąpienie nazwy zjawiska przez jego rozbudowane opisanie. Figura retoryczna służąca w dawnej twórczości do wzbogacenia i rozwijania tematu
Przerzutnia w poezji widoczna rozbieżność między granicą wersu a granicą jednostki składniowej, której zakończenie znajduje się w wersie następnym. Przerzutnia jest w wielu przypadkach stosowana celowo dla urozmaicenia toku rytmicznego bądź zaakcentowania lub zmodyfikowania sensu zespołów słownych.
Średniówka, wyznaczony przez reguły danego systemu wersyfikacyjnego przedział wewnątrzwersowy, którego postać i umiejscowienie decydują o konturze intonacji w obrębie wersu
Paradoks, zaskakujące sformułowanie, w sposób efektowny prezentujące myśl lub ideę przeciwstawiającą się stereotypowym mniemaniom
Oksymoron, wyrażenie złożone z dwóch przeciwstawnych znaczeniowo składników, ukazuje właściwości, stany, działania itp. o charakterze paradoksalnym, łączącym w jedną całość sprzeczności
Hiperbola, w literaturze wyolbrzymianie zjawiska, problemu, przedmiotu opisu itp., np. w języku potocznym "pękać ze śmiechu", "umierać ze zmęczenia
Adam Mickiewicz "Dziady część III"