|
|
|
|
Futuryzm: Ten kierunek
został stworzony przez włoskich artystów skupionych wokół Filippo
Marinettiego, który w 1909 r. ogłosił swój pierwszy manifest pt.
"Futuryzm". Główna idea kierunku to pochwała energii, działania,
życia, czyli witalizm i aktywizm odrzucania przeszłości, patrzenie tylko w
przyszłość (futurum – czas przyszły), żądanie nowej estetyki, nowego ideału
piękna związanego z cywilizacją i techniką. Polski futuryzm miał dwa ośrodki
– Warszawę, gdzie działali Anatol Stern i Aleksander Wat, oraz Kraków ze
Stanisławem Młodożeńcem, Brunonem Jasieńskim i Tytusem Czyżewskim.
Organizowali oni hałaśliwie, szokujące publiczność wieczory, często kończące
się interwencją policji. Publikowali manifesty, ulotki, czasopisma
("Gga", "Jednodniówka futurystów", "Nóż w
brzuchu"). Głosili więzi literatury z nowoczesnymi przemianami
cywilizacyjnymi, podporządkowanie sztuki nowej rzeczywistości, kult techniki,
nowoczesności, dynamizmu. Opowiadali się za aktywną postawą wobec życia,
prostotą i radością. Zdecydowanie i ostro potępiali przeszłość i tradycję
literacką, zwłaszcza tradycyjną wyobraźnię i logikę. Utwór literacki,
powinien być dostosowany do nowych czasów – musi być ekonomiczny (maksimum
treści i dynamiki, przy minimum słów) i szokujący, niezwykły, by zwracać na
siebie uwagę. Futuryści wprowadzili nową typografię – rozbicie zdania i
wyrazu, zapis fonetyczny zamiast tradycyjnej ortografii. Skamandryci:
Ważnym ugrupowaniem poetyckim okresu XX-lecia nie mieszczącym się w pojęciu
awngardy są skamandryci. Była to grupa poetów działających w Warszawie,
wydających pismo "Skamander" (1920-29, 35-39). Należeli do nich
Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Jarosław
Iwaszkiewicz, potem dołączyli do nich Kazimiera Iłłakowiczówna, Maria
Pawlikowska-Jasnorzewska, Jerzy Liebert. Początki tego ugrupowania związane
są z Uniwersytetem Warszawskim i wydawanym tam przez studentów pismem
"Pro Arte et Studio". Opublikowany w nim wiersz Tuwima
"Wiosna" pełen brutalizmów i estetycznych prowokacji stał się przyczyną
skandalu i rozłamu w redakcji. Formą działalności Skamandrytów był także
kabaret "Pod Pikadorem" działający od 1918 roku w kawiarni przy
Nowym Świecie. Wieczory literackie i twórczość satyryczna, zapewniały tej
grupie popularność wzmocnioną komunikatywnością tej poezji, jasną prostą
formą, zacieraniem dystansu pomiędzy autorem a czytelnikiem. Skamandryci nie
chcieli tworzyć programu poetyckiego, można jednak wskazać wspólne założenie
tych poetów: związek poezji z teraźniejszością, kult codzienności i konkretu,
przy zerwaniu z metafizyczną głębią, kult życia, witalizm, fascynacja
światem, postulat absolutnej wolności w doborze tematów i środków wyrazu,
żądanie doskonałości artystycznej. Ekspresjonizm:
Tendencje ekspresjonistyczne polegające na sile i gwałtowności wyrazu,
deformacji obrazu rzeczywistości, dążenia do wyrażania bogactwa psychiki
ludzkiej, pojawiły się już w Młodej Polsce , w utworach Jana Kasprowicza, T.
Micińskiego i St. Przybyszewskiego. Również u poszczególnych pisarzy XX-lecia
można odnaleźć te cechy obrazowania (np.: Witkacy). Mianem polskiego
ekspresjonizmu określa się prąd artystyczny, który powstał pod koniec I wojny
światowej. Nawiązywał do niemieckiego ekspresjonizmu (monarchijskiej grupy
malarzy "Błękitny jeździec" i drezdeńskiej – "Most"), a
swój ośrodek miał w Poznaniu. Wokół pisma "Zdrój", wydawanego tam
przez J. Hulewicza, skupiła się grupa artystów i literatów, którzy przyjęli
nazwę "Bunt". Należeli do nich A. Bederski, W. i B. Hulewicz, St. Kubicki,
J. Stur, Z. Kosidowski, J. Wittlin i G. Zegadłowicz. Artyści założyli, że
sztuka jest wyrazem duszy i to jest jej jedyny cel. Sztuka nie może
naśladować rzeczywistości, lecz powinna eksponować podmiot wypowiedzi, jego
przeżycia, stany uczuciowe. Utwory ekspresjonistyczne składały się często z
różnorodnych, luźno związanych obrazów, które miały stanowić wyraz osobowości
podmiotu. W poetyce tego kierunku charakterystyczna jest dosadność
słownictwa, dobór słów szokujących, o silnym zabarwieniu emocjonalnym,
przejaskrawienia, elementy brzydoty. Język wypowiedzi daleki jest od
potocznego, zawiera cechy wzniosłości, retoryki. Awangarda
Krakowska: Ugrupowanie poetów skupione wokół Tadeusza Peipera i jego pisma
"Zwrotnica" (wydawanego z przerwami w latach 1922-27). Należeli do
niego Julian Przyboś, Jalu Kurek, Jan Parandowski i Adam Ważyk. Ugrupowanie
to głosiło związek literatury z teraźniejszością, w przeciwieństwie do
przyszłościowego nastawienia futurystów. Poezja powinna współbrzmieć z
współczesnością, odzwierciedlać fascynację pisarzy cywilizacją, rozwojem
techniki, miast. Najbardziej pasjonującym tematem miało być życie wielkich
miast, wielkich zbiorowisk ludzkich, włączonych w rytm miarowej, mechanicznej
produkcji. Stąd hasło "3 x M" – tzn. miasto, masa, maszyna. W
mieście i cywilizacji należy szukać nowego ideału piękna, odpowiedniego dla
nowych czasów. Sztuka powinna służyć społeczeństwu, dając ludziom wypoczynek
po pracy i zachętę do dalszego trudu. Poeci awangardy krakowskiej
przeciwstawiali się ostro tradycji romantycznej, zwłaszcza uczuciowości tej
poezji, opisywaniu stanów duszy. Głosili "wstyd uczuć", "okiełznanie
uczuć". Poezja ma streszczać świat, a nie odtwarzać wnętrze poety. Stąd
wynikał postulat ekwiwalentyzacji uczuć, czyli wynajdywania dla nich
poetyckich odpowiedników. Awangarda zerwała także z romantycznym pojęciem
natchnienia. Uznała, że poezja jest wynikiem świadomej pracy intelektualnej,
umysłowej obróbki słów; literatura to rzemiosło rygor i dyscyplina.
Postulowano nowy typ metafory, która nie byłaby stylistyczną ozdobą, ani
sposobem odtwarzania rzeczywistości, jej opisu, porównania. Nowa metafora
miała być związkiem pojęciowym, któremu w rzeczywistości nic nie odpowiada,
miała tworzyć, nową rzeczywistość czysto poetycką. Zrezygnowano także z
regularnych, pełnych, bliskich rymów, proponując rymy oddalone. Zwracano też
uwagę na stronę typograficzną wiersza, nadając jej także wymowę artystyczną. Formizm: Formiści – była to grupa artystyczna działająca w Krakowie od 1917 r. Należeli do niej Tytus Czyżewski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Leon Chwistek, Zbigniew i Andrzej Pronaszko. Początkowo współpracowali z Poznańskim "Buntem" i nazywali siebie ekspresjonistami. Grupa ta wypowiadała się głównie poprzez manifestację i działalność plastyczną, chociaż formułowała także propozycje dotyczące literatury. Dążyli do stworzenia nowego stylu w sztuce, który łączyłby nowatorstwo europejskie z rodzimym prymitywizmem (folklorem). Naczelnym pojęciem programów była forma oparta na kompozycji, kolorze i technice. Miała ona dominować nad treścią. Proponowano odlogicznianie poezji – komponowanie tekstów z przypadkowo zestawionych słów, co wprowadziłoby element niespodzianki, nieoczekiwanych skojarzeń. |
|
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach