Płatnik
Według ustawy sektora finansów publicznych dla zapewnienia funkcjonowania sektora publicznego istotne i priorytetowe są zjawiska oraz procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych.
Do sektora finansów publicznych można zaliczyć między innymi środki publiczne na które składają się przede wszystkim dochody publiczne. Najbardziej powszechnym dochodem publicznym jest podatek.
Podatek to pieniężne, przymusowe, ogólne, nieekwiwalentne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa i innych związków publicznoprawnych. Do obliczania i egzekwowania należności podatkowych służy technika podatkowa. Elementem tej techniki jest między innymi podmiot opodatkowania.
W stosunku podatkowym występują dwa podmioty: czynny i bierny.
Podmiotem czynnym jest z reguły państwo, z tym zastrzeżeniem, że wymiar i pobór może być dokonywany przez różne organy finansowe.
Natomiast w pojęciu podmiotu biernego można wyróżnić pojęcie podatnika i płatnika. Podmiot zobowiązany, w zależności od treści tego zobowiązania, może wystąpić bądź jako płatnik(...).
Płatnikiem jest osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej obowiązania do obliczenia i pobrania podatku od podatnika i do wpłacenia go na właściwy rachunek. Płatnik oblicza, pobiera i przekazuje pobrany podatek na rachunek właściwego organu podatkowego. Ustanowienie płatnika może nastąpić albo na podstawie ustawy, albo na podstawie rozporządzenia Ministra Finansów.
Płatnik jest zdefiniowany poprzez swoje obowiązki wynikające z przepisów prawa podatkowego. Jest on obowiązany do:
obliczenia podatku (zaliczki, przedpłaty, raty), który jest należny od podatnika, względnie stwierdzenia, że zobowiązanie podatkowe nie powstało,
pobrania obliczonej w powyższy sposób kwoty podatku,
wpłacenia jej w obowiązującym terminie organowi podatkowemu.
Wyłączną podstawę nadania danemu podmiotowi statusu prawnego płatnika jest przepis prawa podatkowego. Prawo nie przewiduje z zasady dobrowolnego nadania tego statusu na mocy umowy zawartej między podatnikami, z także decyzji organu podatkowego.
Płatnik nie może zrezygnować ze swoich obowiązków; dotyczy to także właściwego organu podatkowego. Pierwszy wyłom w tej zasadzie uczynił art. 22 § 2 pkt. 2 Ordynacji podatkowej, który dopuszcza zwolnienie płatnika z obowiązku pobrania podatku lub zaliczki na podatek mocą decyzji organu podatkowego. Organ ten może wydać tę decyzję wyłącznie na wniosek podatnika.
Z tytułu poboru podatków na rzecz budżetu państwa może przysługiwać płatnikowi wynagrodzenie. W przypadku podatków pobieranych na rzecz budżetów samorządowych – wynagrodzenie to może być wprowadzone uchwałą gminy.
Zasadą jest, że płatnik jest obowiązany obliczyć, pobrać i wpłacić podatek (zaliczkę na podatek, ratę podatku) od podatnika, którym jest inny podmiot niż płatnik. Wyjątkiem jest przypadek podatku o grupowym charakterze podatnika, gdzie płatnik ma obowiązek obliczyć, pobrać i wpłacić podatek, który z innego tytułu ciąży na tym podmiocie jako podatniku.
Definicja płatnika na gruncie ustawy o zobowiązaniach podatkowych budziła zastrzeżenia, gdyż – poza niejasnym sformułowaniem strony podmiotowej – nie definiowała tytułu prawnego, na podstawie którego płatnik wykonywał swoje obowiązki i uprawnienia.
Ordynacja podatkowa definiując w sposób precyzyjny to pojęcie, wskazuje na podmioty mogące być płatnikiem (osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej), analogicznie jak w przypadku definicja podatnika. Przede wszystkim jednak wskazuje na tytuł prawny jego statusu: płatnik wykonuje swe obowiązki tylko na podstawie przepisu prawa podatkowego.
Płatnik odpowiada całym swoim majątkiem za niepobranie podatku lub pobranie go w wysokości niższej od należnej a także za niewpłacenie w terminie pobranych podatków (art. 27 § 1 u.o.p.). Łączona jest zatem ta odpowiedzialność z obowiązkami nałożonymi na niego przez przepisy art. 8 Ordynacji. Obowiązki płatnika wynikają z przyjęcia przez pracodawcę techniki postępowania podatkowego opartej na poborze podatku „u źródła”. Powinna być ona stosowana jedynie, gdy podmiot, któremu prawo wyznacza rolę płatnika, ma realne możliwości jej wypełnienia. Podatnik nie ma żadnego wpływu na wybór przez ustawodawcę określonych podmiotów jako zobowiązanych do obliczania i poboru podatków. Nie może on zatem odpowiadać za nienależyte wypełnianie obowiązków proceduralnych przez płatnika, chyba że własnymi działaniami przyczynił się do tego. Powinno to być kryterium ograniczające odpowiedzialność płatnika za zobowiązania podatkowe. Ta generalna zasada przyjęta jest w Ordynacji. Zgodnie z treścią art. 30 u.o.p. w razie niedopełnienia przez płatnika nałożonych na niego obowiązków organ podatkowy wydaje decyzje o odpowiedzialności płatnika, w której określa wysokość nie pobranego lub pobranego w nie wpłaconego podatku. Przepisu tego nie stosuje się jednak nie tylko w przypadku, jeżeli podatek nie został pobrany z winy podatnika, lecz także gdy tak stanowią odrębne przepisy (zgodne z przepisami ustawy z 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym – Dz.U. Nr 11, poz. 50 ze zm. – w przypadku gdy organy celne jako płatnicy nie spełniają obowiązków nałożonych na nich przez prawo zobowiązanym do zapłaty podatku pozostaje podatnik). Wreszcie według art. 30 § 3 i 4 u.o.p. płatnikowi w terminie roku od dokonania wpłaty podatku na podstawie decyzji organu podatkowego przysługuje - dochodzone przed sądem powszechnym – roszczenie w stosunku do podatnika o zapłatę równowartości nie pobranego podatku.
Analizując problematykę roszczenia stosunku prawnopodatkowego na podmiot nie realizujący podatkowego stanu faktycznego, warto zwrócić uwagę na konstrukcje opodatkowania dochodów małoletnich dzieci, zawartą w art. 7 ust. 1 i2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przepis ten stanowi, że dochody osiągnięte przez małoletnich podlegają doliczeniu do dochodów ich rodziców lub rodzica.
Wyjątkiem od tej reguły obejmuje cztery sytuacje, w których małoletnie dziecko rozliczne jest z podatku dochodowego według ogólnych zasad.
Dopuszczenie możliwości dochodzenia roszczenia pieniężnego przez płatnika w stosunku do podatnika w sytuacji gdy płatnik nie wypełnił obowiązków nałożonych na niego przez prawo, nie tylko prowadzi do pomieszania dwóch zasadniczo różnych rodzajów odpowiedzialności – odpowiedzialności publicznoprawnej za obowiązania podatkowe oraz odpowiedzialności z dziedziny prawa cywilnego (prywatnego), lecz przede wszystkim przerzuca na podatnika odpowiedzialność za niewłaściwy wybór przez pracodawcę podmiotów pełniących rolę płatnika, w szczególności gdy podmioty te nie mają obiektywnych możliwości wypełniania zadań nałożonych na nich przez prawo.
Odpowiedzialność płatnika jest niezależna od odpowiedzialności podatnika i wiąże się z nałożonymi na niego przez prawo obowiązkami w zakresie ustalania i poboru należności podatkowej.
(...) Płatnik odpowiada nie tylko za niepobranie podatku lub pobranie w wysokości niższej od należnej, lecz również za wpłacenie go w terminie na rachunek właściwego organu podatkowego.
Ordynacja podatkowa również nie wprowadziła odpowiedzialności solidarnej płatnika i podatnika ani odpowiedzialności in solidum tych dwóch podmiotów. Należy więc uznać, że jeżeli przepisy ordynacji podatkowej albo przepisy szczególne nie przewidują ponoszenia odpowiedzialności przez podatnika, to wyłącznie odpowiedzialnym jest płatnik. Taki wniosek wynika wprost z art. 30 ordynacji, który wprowadzając odpowiedzialność płatnika (§ 1 ), wyłącza ją tylko w przypadkach określonych w § 2. Jednocześnie wprowadzenie regulacji odnoszących się do roszczenia regresowego w stosunku do podatnika za uiszczony podatek przez płatnika z tytułu ponoszenia przez niego odpowiedzialności (art. 30 § 3 i 4 ordynacji) nie pozostawia już żadnych wątpliwości, że ustawodawca w sposób zamierzony ukształtował zasady tej odpowiedzialności, nie opierając się na odpowiedzialności solidarnej lub in solidum.
Samodzielną odpowiedzialność ponosi, z ewentualnym roszczeniem regresowym, albo płatnik, albo podatnik, Należy więc uznać, że w przypadku, kiedy odpowiedzialność ponosi płatnik, a podatek uiścił podatnik, powstaje nadpłata, nie był on bowiem zobowiązany do zapłaty tego podatku (art. 72 § 1 pkt. 1 ordynacji).
Płatnikom przysługuje zryczałtowane wynagrodzenie z tytułu terminowego wpłacania podatków pobranych na rzecz budżetu państwa (art. 28 § 1 u.o.p.). Ordynacja nie przyznaje takiego wynagrodzenia płatnikom z tytułu poboru podatków stanowiących dochody samorządowe, dopuszczając jedynie możliwość przyznania przez rady gminy, powiatu oraz sejmik wojewódzki tego rodzaju wynagrodzenia. Takie zróżnicowanie sytuacji prawnej płatników nie znajduje uzasadnienia merytorycznego, a podyktowane jest co najwyżej niewłaściwie rozumianym względami fiskalnymi.
Wynagrodzenie płatnika ustalane jest w stosunku procentowym do wysokości pobranych podatków i ma charakter zryczałtowany, a jego realizacja następuje w drodze potrącenia należnych kwot z pobranych podatków. Podmioty uprawnione do takiego wynagrodzenia mogą z niego zrezygnować.
Wynagrodzenie, które uzyskują płatnicy jest przychodem podlegającym opodatkowaniu dochodowym (od osób fizycznych albo osób prawnych). Pobiera się go w momencie dokonywania wpłaty na rzecz budżetu państwa (budżetu samorządowego) a powstanie obowiązku podatkowego płatnika łącznie jest z pobraniem należności podatkowej obciążającej podatnika. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Finansów z 4 maja 2001 r. w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 40, poz. 463) płatnik, który pobrał podatek nienależnie lub w wysokości wyżej od należnej, jest obowiązany dokonać zwrotu wynagrodzenia na rachunek właściwego urzędu skarbowego, wraz z odsetkami za zwłokę.
Literatura:
Alina Majchrzycka-Gmowska, „Finanse i Prawo Finansowe”, Wydawnictwo prawnicze LexisNexisä, Warszawa 2002.
A. Mariański „Prawo i obowiązki następców prawnym w prawie podatkowym”, Wydawnictwo prawnicze LexisNexisä, Warszawa 2001.
R. Mastalski, S. Zubrzycki „Ordynacja podatkowa”- komentarz, oficyna wydawnicza UNIMEX, Wrocław 2002.
W. Modzelewski, „Prawo podatkowe – wstęp do nauki polskiego prawa podatkowe”, Instytut studiów podatkowych, Modzelewscy i Wspólnicy, Warszawa 2001.
Adam Nite, „Stosunek prawnopodatkowy – obowiązki i zobowiązania podatkowe”, Kantor wydawniczy ZAKAMYCZE, Zakamycze 1999.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"