Papiery wartościowe – pojęcie, rodzaje,
znaczenie i finansowanie przedsiębiorstwa
1. WSTĘP
Każde przedsiębiorstwo finansuje swoją działalność, bądź z środków własnych, bądź korzysta z obcych kapitałów. Formy finansowania są przeróżne. Do najważniejszych zalicza się środki pochodzące ze sprzedaży składników majątku obrotowego, z uzyskanych kredytów i pożyczek, z posiadanych kapitałów własnych oraz z emisji własnych papierów wartościowych.
Firma może również pozyskiwać środki finansowe poprzez poczynione przez nią inwestycje, jednak wiąże się to z długim oczekiwaniem na określone korzyści.
W tej pracy chcę w sposób bardzo wyraźny przedstawić finansowanie przedsiębiorstwa poprzez papiery wartościowe. Będzie to związane przede wszystkim z emisją obligacji, akcji oraz krótkoterminowych papierów wartościowych, zwanych komercyjnymi.
Na początku zostanie ujęte pojęcie oraz rodzaje papierów wartościowych, natomiast w dalszej części znaczenie oraz wykorzystywanie ich dla finansowania określonych celów emitenta, jak również koszty związane z uzyskaniem tego rodzaju kapitału.
Pokrótce przedstawię także inwestycje przedsiębiorstw w papiery wartościowe i związane z tym korzyści dla prowadzonej działalności.
2. POJĘCIE I RODZAJE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH
Papiery wartościowe są to dokumenty, które stwierdzają istnienie określonego prawa majątkowego, którego realizacja możliwa jest jedynie poprzez okazanie tych dokumentów bądź ich zwrot. Maja one przede wszystkim charakter finansowy, lecz występują również papiery o charakterze handlowym. Papiery wartościowe, które należą do grupy instrumentów finansowych, potwierdzają jedną z trzech sytuacji:
nabycia prawa do współwłasności firmy;
udzielenia kredytu rządowi, firmie lub innej instytucji;
uzyskania prawa do otrzymania w przyszłości określonej sumy pieniężnej;
Do najczęściej występujących w tej grupie zalicza się akcje, obligacje, bony pieniężne NBP, bony skarbowe, listy zastawne i losy loteryjne oraz czeki i weksle.
Papiery handlowe stanowią podstawę do dysponowania towarami czy innymi składnikami majątkowymi i przenoszenia tych uprawnień na inne podmioty (np.: konosament lub list przewozowy, gdzie wejście w posiadanie tego papieru wartościowego jest z reguły wystarczającym warunkiem otrzymania danego towaru).
Przyjmuje się wiele rodzajów kryteriów podziału papierów wartościowych. W tej pracy zostaną uwzględnione niektóre z nich.
Do najważniejszych kryteriów podziału należy kryterium według charakteru praw majątkowych, czyli;
finansowe papiery wartościowe – stwierdzają uprawnienia do roszczeń pieniężnych (czeki, weksle, akcje, obligacje, bony pieniężne NBP, skarbowe bony, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne, renty kapitałowe);
towarowe papiery wartościowe – stwierdzają upoważnienie do dysponowania określonymi dobrami (listy przewozowe, konosamenty, warranty, dowody składowe);
Biorąc pod uwagę funkcje spełniane przez papiery wartościowe wyróżnia się stanowiące potwierdzenie wierzytelności pieniężnych (obligacje, weksle, czeki) i dokumenty uprawniające do współwłasności kapitału (akcje).
Kolejnym kryterium jest tryb stosowany w obrocie, a więc sposób przenoszenia tytułu własności i innych praw majątkowych, czyli papiery wartościowe na okaziciela imienne oraz dokumenty na zlecenie.
Papiery wartościowe dzielone według charakteru dochodów to papiery przynoszące stały dochód od wartości nominalnej, wyrażony najczęściej w formie stałej stopy procentowej i uzyskiwany w równych odstępach czasu oraz papiery udziałowe (akcje), których dochód zależy od rentowności firmy (spółki akcyjnej).
Wyróżnia się również papiery wartościowe służące celom rozliczeniowym (czeki, weksle) oraz papiery wartościowe lokacyjne (akcje, obligacje, bony pieniężne).
Papiery wartościowe są podzielone także na dlugoterminowe, czyli termin zapłaty przypada po upływie co najmniej 1 roku, oraz krótkoterminowe (czeki, weksle, bony pieniężne NBP).
Wszystkie te podziały to nie wszystko, ponieważ oprócz wyżej wymienionych istnieje wiele przeróżnych typologii.
Papiery wartościowe są ważnym instrumentem akumulacji wolnych środków pieniężnych i wprowadzania ich do obrotu gospodarczego. Umożliwia to lepsze ich wykorzystywanie i wzrost gospodarczy.
Papiery wartościowe są źródłem gromadzenia małych kwot pieniężnych przez zwykłych ludzi, które następnie przekształcane są w duże kapitały, co stwarza warunki ich posiadaczom do szansy osiągania z lokat pieniężnych dodatkowych dochodów, wyższych niż uzyskaliby z lokat bankowych.
Większość lokacyjnych papierów wartościowych jest dopuszczana do obrotu publicznego. Swobodnie są sprzedawane i kupowane na giełdzie, umożliwiając przypływy kapitałów z jednego działu gospodarki do drugiego, bardziej efektywnego.
Dokumenty te również pozwalają na prywatyzację oraz na tworzenie mieszanych kapitałów, sprzyjając w sposób korzystny przemianom własnościowym.
Papiery wartościowe stały się w gospodarce rynkowej jednym z podstawowych kanałów przemieszczania kapitałów w sferze gospodarczej i pozagospodarczej oraz kredytowania przedsięwzięć ekonomicznych.
Moje rozważania związane z papierami wartościowymi, dotyczą finansowania za ich pomocą działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwo. Interesują mnie osoby prowadzące przedsięwzięcia gospodarcze, które korzystają z tego typu kapitałów dla osiągnięcia zamierzonych celów.
3. ZNACZENIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH I FINANSOWANIE PRZEDSIĘBIORSTW
Jedną z najważniejszych klasyfikacji form finansowania przedsiębiorstwa jest podział na finansowanie obce i własne. Jej podstawą jest źródło pochodzenia kapitału i wynikająca z tego tytułu pozycja prawna dawcy kapitału. W tej pracy uwzględnione zostaną obie te formy, lecz biorąc pod uwagę tylko i wyłącznie papiery wartościowe.
Kapitał obcy jest rozumiany jako wielkość środków finansowych postawionych do dyspozycji przedsiębiorstwa na czas ograniczony przez jego wierzycieli. Spełnia on w firmie funkcję roboczą, stanowi poszerzenie bazy finansowania oraz pozwala na rozszerzenie rozmiarów działalności.
Obok najczęściej wykorzystywanych form finansowania obcego, czyli kredytu, pojawiła się możliwość emisji własnych obligacji oraz innych papierów wartościowych.
3.1 Obligacje
Obligacje są to papiery wartościowe emitowane w serii, zawierające zobowiązanie emitenta wobec ich właścicieli (obligatariuszy) do spełnienia określonego świadczenia. Świadczenie to może mieć charakter pieniężny, bądź niepieniężny. Charakter pieniężny zobowiązania polega na tym, że dłużnik musi dokonać zapłaty wobec wierzyciela należności głównej wraz z odsetkami (należności uboczne), w sposób i w terminach określonych w warunkach emisji, a środki pochodzące z emisji nie mogą być przeznaczone na inne cele, niż ustalone w umowie. Świadczenie niepieniężne związane jest w szczególności z realizacją przyznanego wierzycielowi prawa do udziału w przyszłych zyskach dłużnika, prawa pierwszeństwa do objęcia w przyszłości emitowanych akcji. Obligacje muszą zawierać informacje o sytuacji finansowej emitenta i jako dokument składa się z trzech części. Emitentem w myśl ustawy regulującej zasady emisji obligacji, może być ten podmiot, który całym swoim majątkiem jest w stanie zagwarantować zapisy zawarte na obligacji (wysokość oprocentowania, terminy płatności, terminy i warunki wykupu).
Zabezpieczenia obligacji występują w postaci ustanowienia zastawu lub hipoteki albo udzielenia gwarancji. Przedsiębiorstwo, które nie udzieli gwarancji, musi sporządzić sprawozdanie finansowe za ostatnie 3 lata, a wartość kapitału i funduszy własnych musi wynosić minimum pięciokrotność minimalnego kapitału akcyjnego.
Emitent odpowiada za wszystkie zobowiązania całym swoim majątkiem, natomiast gwaranci do wysokości zabezpieczenia. Także powinien on zawrzeć umowę z bankiem obligatariuszy o reprezantację ich wobec emitenta (dla ochrony interesów wierzycieli) oraz udostępniać dane finansowe, umożliwiające dokonanie jego oceny finansowej.
Z przedstawionych informacji wynika, że na emisję obligacji mogą pozwolić sobie firmy o ustabilizowanej pozycji rynkowej i dobrej kondycji finansowej.
Z punktu widzenia funkcji gospodarczych obligacje są instrumentem umożliwiającym czasowe korzystanie emitenta z funduszy długoterminowych, mających charakter zewnętrzny. Są to papiery, które od niedawna w Polsce stały się alternatywą do pozyskiwania środków pieniężnych drogą kredytu lub emisji akcji. Jest to związane z tym, iż inwestorzy są coraz częściej zainteresowani małym ryzykiem, by móc na 100% odzyskać swoje zainwestowane środki. Nabywcy również poszukują stabilności i z góry określonej wysokości dochodu, nie zwracając uwagi na korzyści osiągane przez biorcę kapitału. To wszystko mogą uzyskać dzięki zakupionym obligacjom.
Jedną z korzyści dla emitenta, choć pozostanie nim nie jest łatwe, jest to, iż może on zaciągnąć pożyczkę u wielu wierzycieli, zwykle na długi okres.
W Polsce po okresie transformacji systemowej obligacje znalazły swoje miejsce w finansowaniu wielu firm, jak również stały się konkurencją dla innych źródeł pozyskania kapitału obcego tj. pożyczek, kredytów, ze względu na swoją niską cenę.
Wysokość oprocentowania obligacji jest niezależna od stopy procentowej wyznaczonej dla kredytów bankowych, co pozwala na jej ustalenie w sposób dowolny i atrakcyjny dla nabywcy.
Wyróżnia się cztery podstawowe grupy obligacji. Są to:
obligacje o stałym oprocentowaniu – wartość odsetek jest z góry ustalona, a wartość wykupu jest równa wartości nominalnej;
obligacje o zmiennym oprocentowaniu – tzw. obligacje indeksowane, gdzie wartość wykupu i wartość odsetek powiększana jest o procent wynikający z inflacji;
obligacje zamienne – nabywca posiada prawo do zamiany ich na akcje spółki, która je wyemitowała;
obligacje bez odsetek – tzw. zerokuponowe, gdzie cena ich sprzedaży jest niższa od wartości nominalnej, sprzedaż z dyskontem;
Do najbardziej rozpowszechnionych należą obligacje o stałym i zmiennym oprocentowaniu oraz obligacje zamienne.
Obligacje o stałym oprocentowaniu są częściej stosowane od obligacji ze zmiennym procentem, gdyż te drugie zależą od stóp rynkowych i stóp określanych przez bank centralny.
Wartość obligacji równa jest sumie zdyskontowanej wartości kuponu i wartości nominalnej. Można obliczyć ją ze wzoru:
Gdzie:
– kupon
– nominał obligacji
– cena bieżąca obligacji
– rynkowa stopa procentowa
– liczba okresów funkcjonowania obligacji
– kolejny okres funkcjonowania obligacji
Natomiast przy określeniu wartości kuponu, wykorzystuje się wzór:
Gdzie:
– oprocentowanie nominalne
– bieżąca stopa zwrotu
Bieżąca stopa zwrotu stanowi iloraz oprocentowania nominalnego i ceny zakupu papierów wartościowych. Dzięki temu można obliczyć wartość nominalną obligacji, a znając kupon, wypłacone odsetki i wartość rynkową obligacji. Tym wyższa jest bieżąca stopa zwrotu, im cena obligacji spada.
Za pomocą wewnętrznej stopy zwrotu można określić, czy dla przedsiębiorstwa bardziej opłacalna jest emisja obligacji, czy też pozyskanie kapitału z kredytu. Informacje te pozwalają firmie podjąć właściwą decyzję. Przedstawione to zostanie na poniższym przykładzie.
Przykład 1.
Firma „Bud – Med” wyemitowała 15-letnie obligacje na sfinansowanie budowy szpitala. Wartość emisji była równa 30 mln PLN, a wartość nominalna jednej obligacji 3000 PLN. Wykorzystano oprocentowanie stałe, a stopa procentowa wynosi 15%. Pobrana została, w pierwszym roku emisji, prowizja w wysokości 1,5% i udzielono gwarancji w wysokości 2%. Wykup obligacji ma nastąpić w ostatnim roku emisji.
Czy opłaca się tej firmie emisja obligacji, w przypadku, gdy oferowany jest jej kredyt oprocentowany na 17% (prowizja 3%, równe raty spłaty)?
Jakby wpłynął na emisję wcześniejszy termin wykupu obligacji (od 11 roku emisji)?
Czy wewnętrzna stopa zwrotu zmieni się w przypadku, gdyby firma zastosowała oprocentowanie zmienne co 5 lat (17%, 15%, 13%)?
Korzystać będę w tym przykładzie ze wzoru na wewnętrzną stopę zwrotu (IRR), którą oblicza się na podstawie formuły:
1.Stosowne obliczenia zawarte są w tabeli 1 i 2.
Tabela 1: Wewnętrzna stopa zwrotu obligacji (w tys. PLN)
Okres 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Wartość
emisji 30000
Kupon
obligacji -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500
Prowizje -450
Gwarancje -600
Wykup
obligacji -30000
Przepływ
środków 30000 -5550 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -34500
IRR 15,53%
Tabela 2: Wewnętrzna stopa zwrotu kredytu (w tys. PLN)
Okres 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Wartość
kredytu 30000
Rata
kredytu -2000 -2000 -2000 -2000 -2000 -2000 -2000 -2000 -2000 -2000 -2000 -2000 -2000 -2000 -2000
Odsetki -5100 -4760 -4420 -4080 -3740 -3400 -3060 -2720 -2380 -2040 -1700 -1360 -1020 -680 -340
Prowizje -900
Przepływy
środków 30000 -8000 -6760 -6420 -6080 -5740 -5400 -5060 -4720 -4380 -4040 -3700 -3360 -3020 -2680 -2340
IRR 17,69%
Dla firmy bardziej opłaca się wyemitować obligacje, niż uzyskać kredyt w banku, gdyż IRR odzwierciedlająca faktyczny koszt finansowania jest niższy niż w przypadku kredytu. Jedyna wada obligacji jest związana z ryzykiem utraty płynności przez przedsiębiorstwo przy ich wykupie.
2. Stosowne obliczenia zawarte są w tabeli 1 i 3.
Tabela 3: Wewnętrzna stopa zwrotu obligacji o wcześniejszym terminie wykupu (w tys. PLN)
Okres 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Wartość
emisji 30000
Kupon
obligacji -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500
Prowizje -450
Gwarancje -600
Wykup
obligacji -6000 -6000 -6000 -6000 -6000
Przepływy
środków 30000 -5550 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -10500 -10500 -10500 -10500 -10500
IRR 16,27%
Mimo, iż wewnętrzna stopa zwrotu wzrosła, to jednak przy wcześniejszym rozpoczęciu wykupu obligacji, firma nie będzie ponosić tak dużego ryzyka związanego z możliwością utraty płynności.
3. Stosowne obliczenia zawarte są w tabeli 1 i 4.
Tabela 4: Wewnętrzna stopa zwrotu obligacji o zmiennym oprocentowaniu (w tys. PLN)
Okres 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Wartość
emisji 30000
Kupon
obligacji -5100 -5100 -5100 -5100 -5100 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -3900 -3900 -3900 -3900 -3900
Prowizje -450
Gwarancje -600
Wykup
obligacji -30000
Przepływy
środków 30000 -6150 -5100 -5100 -5100 -5100 -4500 -4500 -4500 -4500 -4500 -3900 -3900 -3900 -3900 -33900
IRR 16,48%
W przypadku zmienności stopy procentowej IRR jest wyższa, jednak tym samym zmniejsza ona zagrożenie dla firmy, jakie mogłoby wystąpić w wypadku
spadku stóp procentowych.
Obligacje zamienne mają cechy zwykłych obligacji. Zwane są hybrydowymi papierami wartościowymi, ponieważ przyjmują dwie formy: obligacji i akcji. Mogą być one zamienione na dowolną ilość akcji przedsiębiorstwa, które je wyemitowało. Są one wypuszczane na rynek kapitałowy według określonej wartości nominalnej i mają ustalony termin wykupu (jeżeli nie zostały zamienione na akcje). Przynoszą dochód w postaci kuponu odsetkowego lub są obligacjami zerokuponowymi. Występują również obligacje emitowane z dyskontem (poniżej wartości nominalnej), jednak w Polsce zabroniona jest taka emisja.
Dla przedsiębiorstw zachętą do emitowania obligacji zamiennych jest łatwy sposób wejścia na rynki kapitałowe i kredytowe.
Zaleta emitowania tego rodzaju obligacji to zmienność oprocentowania, co pozwala emitentowi kształtowanie oprocentowania na niższym poziomie w stosunku do oprocentowania obligacji zwykłych. Jest to wynikiem tego, iż emitent tych obligacji i akcji nie musi się martwić o straty w przypadku niższego oprocentowania i niższej jakości obligacji, gdyż inwestorzy są w stanie to zaakceptować, gdy towarzyszy temu wzrost ceny akcji oraz wzrost jej wartości.
Obligacje zamienne są emitowane nie tylko przez słabe przedsiębiorstwa. Zdarzają się przypadki emisji przez firmy z dobrą reputacją, które mają na celu zmniejszenie kosztu kapitału, z pomocą którego finansuje tę emisję. Przykładem tutaj może być firma Ford Motor Company w 1991 roku..
W Stanach Zjednoczonych powstał mechanizm, na podstawie którego stwierdzono, że jeżeli cena akcji wzrasta, to również w mniejszym stopniu wzrasta oprocentowanie obligacji, natomiast w przypadku, gdy oprocentowanie akcji spada to cena obligacji działa jak amortyzator, zmniejszając presję na spadek stopy procentowej.
W Polsce emisja obligacji zamiennych ma pewną wadę, która nie pozwala na ich zastosowanie w niektórych inwestycjach. Problem ten pojawia się w przypadku zamiany długu lub akcji uprzywilejowanych na akcje zwykłe. Tego typu finansowanie jest możliwe tylko w spółkach akcyjnych, notowanych Giełdzie Papierów Wartościowych, ponieważ pozwala to śledzić kursy akcji oraz dokonywać konwersji w odpowiednim momencie. Inne rodzaje podmiotów gospodarczych miałoby z tym problem a finansowanie w ten sposób byłoby ograniczone.
Przy obligacjach zamiennych stosowana jest inna terminologia, jak również forma kalkulacji rentowności. Kalkulacja związana z obligacją zamienną w klasycznej postaci, wiąże się z określeniem wartości czystej obligacji według wzoru:
Gdzie:
– cena bieżąca obligacji
– kupon
– nominal obligacji
– rynkowa stopa procentowa
– liczba okresów funkcjonowania obligacji
–kolejny okres funkcjonowania obligacji
Ważną kategorią jest tutaj również wartość konwersji, za pomocą której można określić ilość akcji przypadająca na jedną obligację zamienną. Korzysta się z następującej formuły:
Gdzie:
– wartość konwersji
– cena początkowa akcji
– roczna stopa wzrostu ceny akcji
– liczba akcji otrzymywanych w konwersji
Istotną rolę pełni współczynnik konwersji , który jest stosunkiem nominału obligacji do ceny konwersji:
Gdzie:
– cena konwersji
– nominał obligacji
– współczynnik konwersji
Udział obligacji na rynku kapitałowym zwiększa się i na koniec 1998 roku ich wartość wynosiła 961 mln PLN. Przeważały obligacje zamienne o okresie zapadalności od 1 – 5 lat. Największymi emitentami byli w tym roku: Universal, Mostostal Zabrze oraz ZPO Bytom. Największa wartość nominalna obligacji wyniosła 1 mln PLN wyemitowana przez Thomson Polkolor.
3.2 Komercyjne papiery wartościowe
Krótkoterminowe papiery dłużne, zwane komercyjnymi, są coraz częstszym źródłem finansowania przedsięwzięć, wykorzystywanym przez przedsiębiorstwa. Zaliczane są one do instrumentów rynku pieniężnego i stanowią zobowiązanie emitenta do ich wykupu w określonym terminie według podanej wartości nominalnej. Emitent musi spełniać pewne warunki, które dotyczą wprowadzania do obrotu tychże papierów wartościowych oraz bezpieczeństwa transakcji, a więc udzielanie informacji i korzystanie z pośrednictwa banku lub biura maklerskiego jako organizatora emisji. Instytucja, organizująca emisję komercyjnych papierów wartościowych, wykupuje całość emisji od emitenta , a następnie organizuje przetarg na rynku pierwotnym lub odsprzedaż na rynku wtórnym. Emitent może powołać gwaranta na wykup tych papierów wartościowych.
Papiery komercyjne sprzedawane są z dyskontem, a ich rentowność zdeterminowana jest przez stopień wiarygodności kredytowej emitenta oraz aktualną sytuację na rynku finansowym. Nominały są bardzo zróżnicowane.
Krótkoterminowe papiery dłużne są papierami wartościowymi, które docierają do większego grona nabywców, a uzyskane w ten sposób kapitały, przekraczają możliwości kredytowe jednego banku. Tak więc, mogą one bez żadnych przeszkód stanowić formę konkurencyjną dla kredytów, również ze względu na tańsze i bardziej elastyczne źródło finansowania. Ponieważ emitent nie musi spełniać wszystkich wymogów niezbędnych do uzyskania kredytu i może powtarzać emisję, traktując je jako średnioterminowe źródło zasilania kapitałowego. Może również swobodnie dysponować środkami pieniężnymi pozyskanymi z emisji oraz ustalać terminy płatności i stopy procentowej. Emitentami są najczęściej firmy solidne płatniczo i odpowiednio popularne, zwykle spółki akcyjne, które zajmują mocną pozycję na Giełdzie Papierów Wartościowych.
Nabywcy komercyjnych papierów osiągają korzyści, wynikające z wysokiego bezpieczeństwa ich lokat, korzystniejszego oprocentowania w porównaniu do depozytów bankowych, dużej płynności związanej z szybką możliwością sprzedaży ich na rynku wtórnym.
Operacje związane z dłużnymi papierami wartościowymi są dość skomplikowane i wymagają fachowej obsługi.
W Polsce emisja krótkoterminowych papierów wartościowych stanowiła w 1998 roku 70% wartości wyemitowanych wszystkich pozarządowych papierów. Emisja ich opiera się na prawie wekslowym, kodeksie cywilnym oraz ustawie o obligacjach. Do najważniejszych należą KWIT-y, WIK, bony komercyjne, handlowe, inwestycyjne.
Kapitał własny obejmuje środki postawione do dyspozycji przedsiębiorstwa przez jego właściciela. Podmiot, który wnosi kapitał, staje się współwłaścicielem lub właścicielem firmy i może wpływać na podejmowane w niej decyzje. Kapitał własny nie może być wycofany w trakcie istnienia przedsiębiorstwa, ale może zmieniać się jego właściciel.
3.3 Akcje
Formą finansowania własnego przedsiębiorstw są akcje. Są to papiery wartościowe, potwierdzające udział ich właściciela w kapitale spółki. Różnią się od obligacji i papierów komercyjnych tym, że nieznana jest długość ich posiadania. Nabywca akcji w każdej dowolnej chwili może je sprzedać. Akcje także mogą przynosić ich właścicielowi większe dochody, jednak ryzyko jest większe niż w przypadku obligacji.
Akcje dają ich posiadaczowi prawo do partycypacji w zyskach oraz do dochodu wynikającego z różnic kursowych. Decyzje dotyczące podziału zysków i ustalenie wysokości dywidendy należą do walnego zgromadzenia akcjonariuszy.
Akcje upoważniają do dochodu z dwóch źródeł:
udział w podziale zysku proporcjonalnie do wysokości udziału w kapitale spółki;
wzrost bieżącej wartości akcji w momencie sprzedaży;
Podstawowy podział akcji wyróżnia akcje zwykłe i uprzywilejowane. Pierwsze z nich charakteryzują się wyższym ryzykiem uzyskania dochodu, natomiast drugie mają z góry określoną stopę dochodu i pierwszeństwo jego odbioru. Akcje uprzywilejowane łączą w sobie zarówno cechy długu, jak i kapitału.
Wyróżnia się również podział ze względu na:
sposób pokrycia: gotówkowe i aportowe;
na formę: imienne i na okaziciela;
Poprzez emisję akcji spółka uzyskuje kapitał zakładowy, dzięki któremu może sprawnie funkcjonować. Przed zarejestrowaniem spółki w całości muszą być pokryte środkami finansowymi, akcje wydane w zamian za wkłady rzeczowe. Również pokrycia wymaga różnica między wartością emisyjną a wartością nominalną oraz należność za dopłatę z tytułu akcji uprzywilejowanych.
Kapitał akcyjny nie musi pochodzić wyłącznie od wspólników, ale także od osób trzecich, co pozwala spółce zgromadzić większą ilość kapitału na rozwój i funkcjonowanie firmy. Minimalna wartość kapitału musi wynosić 500 tys. PLN.
Dzieli się on na akcje o równej wartości, która określana jest mianem nominalnej i jest miernikiem majątkowych uprawnień wspólników. Wartość ta różni się od ceny emisyjnej akcji i ich kursu.
Akcje są najczęściej wykorzystywaną formą finansowania własnego przez podmioty gospodarcze, gdyż w łatwy sposób mogą pozyskać środki na sfinansowanie prowadzonej działalności. Ryzyko z emisją akcji może wiązać się ze spadkiem ich kursu, powodując sprzedaż akcji przez ich właścicieli, co może skutkować nawet upadkiem spółki.
Przykład 2
Przedsiębiorstwo budowlane chce rozwinąć prowadzoną działalność gospodarczą. Część środków pieniężnych chce pozyskać poprzez emisję papierów wartościowych. Ma do wyboru dwie możliwości:
1. Emisję akcji zwykłych po 5 PLN za sztukę. Ilość akcji jest ograniczona i wynosi 50 tys., a wartość nominalna jednej akcji wynosi 1 PLN.
2. Emisję skryptów dłużnych w wysokości 150 000 PLN.
Firma posiada kapitał w wysokości 500 000 PLN. Określ, która z form finansowania jest bardziej opłacalna dla tego przedsiębiorstwa.
Pierwsza z tych możliwości jest bardziej opłacalna, gdyż przedsiębiorstwo sfinansuje się z kapitału własnego, nie korzystając tym samym z finansowania obcego. Poprzez sprzedaż akcji firma może przekształcić się w spółkę akcyjną.
Środki pozyskane tą drogą dadzą większy kapitał w wysokości 250 000 PLN.
4. KOSZT KAPITAŁU
Każde działanie, dotyczące finansowania jakiejkolwiek działalności, wiąże się z ponoszeniem kosztów. Ogólny koszt kapitału może być rozpatrywany w kategoriach średniego ważonego kosztu kapitału lub kosztu krańcowego, które wyrażone są w postaci stopy procentowej. Koszt kapitału odzwierciedla stosunek wydatków ponoszonych przez przedsiębiorstwo w skali roku z tytułu dysponowania kapitałem do jego wartości rynkowej.
Zaznajomienie się z metodami liczenia kosztu kapitału, pochodzącego z różnych źródeł, jest niezbędne w przypadku podejmowania decyzji w sprawach finansowych.
Koszt kapitału obcego ponoszony przy emisji obligacji można obliczyć poprzez wykorzystanie techniki dyskontowania. Nominalny koszt kapitału uzyskanego w drodze emisji równy jest stopie dyskontowej, według której zaktualizowana wartość netto wydatków związanych z obsługą obligacji równa jest dochodowi netto z emisji. Stosuje się tutaj następującą formułę:
Gdzie:
– nominalny koszt kapitału obcego pozyskanego w drodze emisji
– odsetki wypłacone nabywcom obligacji
– wartość nominalna obligacji w dniu wykupu
– cena rynkowa albo przychód netto ze sprzedaży obligacji
Koszt kapitału własnego ponoszony przy emisji akcji jest odrębnie szacowany dla akcji uprzywilejowanych i akcji zwykłych
O koszcie kapitału akcyjnego uprzywilejowanego decyduje wysokość dywidendy, wypłacanej akcjonariuszom uprzywilejowanym oraz wartość rynkowa akcji uprzywilejowanych.
Gdzie:
– koszt kapitału akcyjnego uprzywilejowanego
– wysokość dywidendy od akcji uprzywilejowanych
– cena rynkowa akcji uprzywilejowanych
Zasady ustalania dywidendy, określane są w statucie spółki akcyjnej, a górną jej wysokość określa Kodeks Spółek Handlowych..
Szacowanie wartości rynkowej akcji uprzywilejowanych oraz niedopuszczanie ich do obrotu na rynku wtórnym, powoduje, iż koszt kapitału akcyjnego uprzywilejowanego jest na ogół w miarę stabilny w długim okresie i w niewielkim stopniu zależy od kondycji finansowej firmy oraz sytuacji na rynku kapitałowym.
Koszt kapitału akcyjnego zwykłego jest ustalany w trudniejszy sposób, gdyż wysokość dywidendy wypłacanej posiadaczom jest corocznie określana przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, a jej wartość podlega wahaniom.
Określając koszt kapitału akcyjnego zwykłego należy wziąć pod uwagę oprócz aktualnej wysokości dywidendy i ceny rynkowej, również przewidywane zmiany w przyszłości.
Najczęściej do szacowania kosztu kapitału akcyjnego zwykłego stosuje się tzw. model Gordona rosnącej dywidendy i ma postać:
Gdzie:
- koszt kapitału akcyjnego zwykłego
– wysokość dywidendy od akcji zwykłych
– cena rynkowa akcji zwykłych
– przewidywany stały wzrost stopy dywidendy
Wysokość stopy wzrostu dywidendy określa wzór:
Gdzie:
– stopa zwrotu kapitału własnego
– odsetek zysków reinwestowanych
– stopa inflacji
Koszt zysku zatrzymanego wiąże się z kosztami utraconych możliwości, gdyż kapitał zysków zatrzymanych nie jest traktowany jako darmowy. Stosuje się wzór:
Gdzie
– koszt zysku zatrzymanego
– zysk netto
– wartość wypłaconych dywidend od akcji uprzywilejowanych
– wartość rynkowa kapitału akcyjnego zwykłego
Relacja ta informuje o potencjalnej stopie dywidendy, w sytuacji gdyby cały zysk przeznaczony był na wypłatę dywidend. Nie uwzględnia się dywidend wypłaconych dla posiadaczy akcji uprzywilejowanych.
Przykład 3
Firma „Beta” zajmuje się emisją obligacji i akcji. Wartość nominalna obligacji wynosi 500 PLN. Zostały one wyemitowane na 5 lat w ilości 3000 sztuk. Odsetki wypłacone posiadaczom od jednej obligacji wyniosły 80 PLN, a cena rynkowa jest równa 600 PLN. Ilość akcji będących w obiegu jest równa 10000, a ich wartość nominalna równa jest 10 PLN. W tym roku dywidenda ustalona została w wysokości na poziomie 3,5 PLN, a aktualna cena akcji wyniosła 78 PLN. Oszacowany wzrost dywidendy w następnych latach wynosi 5%. Ustalić koszt kapitału własnego i kapitału obcego.
Obliczenia do kosztu kapitału własnego:
Obliczenia do kosztu kapitału obcego:
Koszt kapitału własnego ukształtował się na niskim poziomie. Wysoki koszt kapitału obcego wiąże się z wysokimi odsetkami płaconymi na rzecz wierzycieli, oraz dość wysoką kwotą zaciągniętego długu. W przyszłości koszt ten jednak na pewno się zmniejszy, w przypadku gdy firma rozpocznie wcześniejszy wykup obligacji.
5. Inwestycje w papiery wartościowe
Przedsiębiorstwa często inwestują własne środki pieniężne w papiery wartościowe. Inwestowanie to polega na wydatkowaniu zasobów pieniądza dziś, w zamian za korzyści uzyskane w przyszłości.
Firmy inwestujące w papiery wartościowe muszą brać pod uwagę różnicę między wartością koniecznych nakładów a wartością strumienia oczekiwanych dochodów. Muszą one w ten sposób określić pieniężne skutki decyzji dotyczących przyszłości.
Kapitał, który został zainwestowany w zakup papieru wartościowego, stanowi wartość tego papieru w momencie zakupu. Najczęściej środki finansowe są inwestowane w papiery o wysokich stopach zwrotu, czyli jak najbardziej rentowne. Na rentowność papieru wartościowego składają się zyski otrzymane w kolejnych okresach posiadania tego papieru.
Podstawową formułą do określania zysku z danej inwestycji jest stopa zysku papieru wartościowego, która ma postać:
Gdzie:
- stopa zysku papieru wartościowego
- zysk z tytułu posiadania papieru wartościowego
- kapitał zainwestowany w zakup papieru wartościowego
Natomiast wartość papieru wartościowego określana jest przez wzór:
Gdzie:
- wartość papieru wartościowego
- dochód z tytułu posiadania papieru wartościowego, uzyskany w czasie t
- stopa dyskontowa, jednocześnie stopa zysku
Wartość papieru wartościowego stanowi sumę zdyskontowanych na okres bieżący wpływów z tytułu posiadania tego aktywu.
Wzór ten jest podstawą do oceny wartości papieru wartościowego i wykorzystywany do wyceny wartości obligacji i akcji.
BIBLIOGRAFIA
„Finanse”, R. Doll, M. Pietraszewski, B. Stawicki – wyd. eMPi2 Poznań 1997
„Finanse przedsiębiorstwa z elementami zarządzania i analizy”, pod redakcją M. Wypych – wyd. Absolwent, Łódź 1998
„Finanse przedsiębiorstwa – zadania i przykłady”, pod redakcją M. Wypych – wyd. Absolwent, Łódź 2000
SPIS TREŚCI
WSTĘP.......................................................................................................2
POJĘCIE I RODZAJE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH...............3
ZNACZENIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH I FINANSOWANIE PRZEDSIĘBIORSTW.............................................6
1.1 Obligacje...................................................................................................6
1.2 Komercyjne papiery wartościowe........................................................14
1.3 Akcje........................................................................................................16
KOSZT KAPITAŁU...............................................................................18
INWESTYCJE W PAPIERY WARTOŚCIOWE................................22
BIBLIOGRAFIA..........................................................................................24
Adam Mickiewicz "Dziady część III"