PRZEDSIĘBIORSTWO
1. Pojęcie, cele, funkcje ekonomiczne przedsiębiorstwa
PRZEDSIĘBIORSTWO – jest wyodrębnioną pod względem ekonomicznym jednostką prowadzącą
działalność produkcyjną, handlową, usługową
PRZEDSIĘBIORSTWO – niezależna jednostka gospod. utworzona po to, aby drogą zespolenia
czynników produkcji wytwarzać dobra i usługi o ch-rze rynkowym.
Tak rozumiane przedsiębiorstwo powinno być odróżnione: od zakładu, który jest technicznie wyodrębnioną, ale nie posiadającą osobowości prawnej jednostką produkcyjną; jedno przedsiębiorstwo może posiadać kilka zakładów;
Podmiot gospod., którego główną funkcją jest dostarczenie potencjalnym użytkownikom dóbr i usług o ch-rze rynkowym
PRZEDSIĘBIORCA – osoba, która odpowiada za uruchomienie i prawidłowe wykorzystanie
czynników produkcji ( praca, ziemia, kapitał ), organizująca działalność firmy
FUNKCJE PRZEDSIĘBIORCY:
1. inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej oraz różnego typu innowacji techniczno-organizacyjnych
2. podejmowanie kluczowych decyzji związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa
3. podejmowanie ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz wprowadzeniem innowacji; od decyzji przedsiębiorcy zależy, czy przedsiębiorstwo osiągnie zysk, czy stratę.
Przedsiębiorstwa są zróżnicowane pod względem: rozmiarów, form własności i struktury organizacyjnej.
Działalność gospodarcza jest prowadzona przez firmy:
• jednoosobowe
firma należy do 1 właściciela, który ma prawo do całości dochodów i ponosi pełną odpowiedzialność za straty
• spółki jawne
organizacja mająca cele gospodarcze, które tworzą 2 lub więcej osób, będących
współwłaścicielami; dzielą oni między siebie zyski i ponoszą wspólną odpowiedzialność za straty ( spółka z nieograniczoną odpowiedzialnością )
• spółki kapitałowe
organizacja prowadząca w sposób prawnie dozwolony działalność produkcyjną i handlową; osobowość prawna spółki jest oddzielona od osobowości prawnej jej
właścicieli; własność jest podzielona pomiędzy akcjonariuszy
CEL:
• maksymalny zysk netto tzn. zysk brutto po opodatkowaniu
przez zwiększanie produkcji i sprzedaży oraz obniżanie kosztów własnych; nacisk w przedsiębiorstwach średnich i małych
• rozwój i umacnianie pozycji przedsiębiorstwa
2. Produkcyjność w długim i krótkim okresie czasu
PRODUKCJA - proces przetwarzania dóbr przyrody w produkty zaspakajające potrzeby
konsumenta
Rynek producenta:
• kapitał ( rzeczowy ......)
• praca ( najemna własna przedsiębiorcy )
FUNKCJA PRODUKCJI – zależność przyczynowo-skutkowa ( przyczyna to czynniki, a skutek to wielkość produkcji )między wielkością produkcji, a nakładami poniesionymi na jej uzyskanie
Pc= f ( Nz, Nk, Np )
• czynniki stałe produkcji ( grunty, budynki )
• czynniki zmienne produkcji
OKRES KRÓTKI
• produkcja może się zwiększać tylko poprzez użycie większej ilości czynników zmiennych
• przynajmniej jeden czynnik produkcji jest stały
• prawo malejących przychodów
Zwiększenie nakładów czynnika zmiennego ( przy założeniu, że inne czynniki są stałe ) zaczyna od pewnego momentu dawać coraz mniejsze przyrosty produkcji.
• produkt całkowity Pc
• produkt przeciętny Pc/Np
• produkt przeciętny ∆Pc/∆Np
OKRES DŁUGI
• wszystkie czynniki są traktowane jako zmienne
• najważniejsze decyzje to decyzje dotyczące skali działalności gospodarczej, lokalizacji, wyboru techniki wytwarzania
Skala działalności gospodarczej:
a) stałe efekty skali ( gdy rozmiary produkcji powiększają się w takim samym tempie jak nakłady czynników produkcji )
b) rosnące efekty skali ( gdy procentowy wzrost rozmiarów produkcji jest większy od procentowego wzrostu nakładów czynników produkcji )
c) malejące efekty skali (gdy rozmiary produkcji rosną wolniej niż nakłady czynników produkcji)
Lokalizacja
Wybór technik wytwarzania
Firma maksymalizująca zysk będzie musiała wybrać taką kombinację czynników produkcji, która pozwoli uzyskać określony poziom produkcji przy możliwie najniższych nakładach czynnikach produkcji
Wiążą się z tym pojęcia produkcyjności krańcowej, izokwanty i izokosztów.
(KPp/Cp)=(KPk/Ck)
(KPa/Ca)=(KPb/Cb)=(KPc/Cc)=.......=(KPn/Cn)
IZOKWANTA ( krzywa jednakowego produktu )
IZOKOSZTY ( linia jednakowego kosztu )
Optymalna kombinacja czynników produkcji
PRODUKCYJNOŚĆ PRACY – przeciętna produkcyjność mierzona jest wielkością produkcji na
jednego zatrudnionego Q/L
KRAŃCOWA PRODUKCYJNOŚĆ PRACY - mierzona jest wielkością ∆Q/∆L
do B przeciętna produkcji rośnie i w B osiąga max; na odcinku BC spada, gdyż produkcja rośnie wolniej niż zatrudnienie pracowników
do A krańcowa produkcyjność rośnie; realny odcinek BC – w tym obszarze dokonuje się wyboru
optymalnych rozmiarów produkcji
aby dokładnie wyznaczyć realny odcinek BC potrzebna jest dokładna analiza kosztów i utargów;
KRAŃCOWA STOPA SUBSTYTUCJI - stosunek ( w którym można zastąpić 1 czynnik produkcji
innym, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie )
KSS = - ∆M/∆L
Oznacza to, że w miarę zastępowania czynnika kapitału przez coraz większą część czynnika pracy zmniejsza ilość kapitału, którą można zastąpić przez każdą dodatkową jednostkę pracy.
Linia jednakowego nakładu ( kosztu )
Niezbędne kombinacje ( izokwanta )
Możliwe kombinacje ( krzywa jednakowego nakładu )
Optymalna kombinacja czynników wytwórczych
KSS = CL/CK
Przy danej wielkości produkcji i danej izokwancie przedsiębiorstwo znajduje minimalny koszt w punkcie najniżej położonej krzywej jednakowego nakładu ( kosztu ) stycznej do izokwanty
3. Koszty, ich rodzaje w długim i krótkim okresie czasu
KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA to wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w
jakimś okresie
KOSZTY WŁASNE – obejmuje różnego rodzaju wydatki związane z funkcjonowaniem
przedsiębiorstwa i wytwarzaniem określonej produkcji
Możemy je podzielić na:
• wydatki materialne ( dotyczą zużywanych w produkcji materiałów, surowców, energii itp. )
o fundusz amortyzacyjny
• wydatki osobowe ( wszelkiego rodzaju wynagrodzenia )
• wydatki finansowe ( składki na ubezpieczenia rzeczowe, społeczne, procenty od kredytów,
czynsze itp. )
Koszty księgowe ( explicite )
Koszty implicite ( koszty domniemane )
Koszt alternatywny ( wynagrodzenie pracy właściciela, „ wynagrodzenie kapitału ” )
Koszty ekonomiczne ( koszty księgowe + koszty alternatywne )
Koszty, ich rodzaje w krótkim okresie czasu
KOSZTY CAŁKOWITE KC - to suma kosztów stałych i zmiennych
FUNKCJA KOSZTÓW CAŁKOWITYCH KC - jest sumą kosztów zmiennych całkowitych KZ
i kosztów stałych KS
KOSZTY STAŁE KS – obejmują wszystkie wydatki związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa,
które nie zależą od wielkości produkcji
KOSZTY ZMIENNE KZ - obejmują koszty zużytych do produkcji surowców, materiałów, koszty
ruchu maszyn i urządzeń oraz robocizny
KOSZTY PRZECIĘTNE KPZ , KPC – zmienne lub całkowite wynikają z podzielenia KZ lub KC przez
Ogólne rozmiary produkcji Q
KOSZT KRAŃCOWY KK – jest to wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji
o jednostkę
KOSZTY KRAŃCOWE KK – określone są przyrostem kosztów całkowitych Δ KC w stosunku do
przyrostu produkcji ΔQ
( Δ KC = Δ KZ )
K = f ( Q )
Q = f ( L )
KOSZTY PRZECIETNE W DŁUGIM OKRESIE
• w długim okresie wszystkie czynniki się zmieniają (zmienia się poziom kosztów stałych, wielkość przedsiębiorstwa )
• rezultatem zwiększonej skali produkcji jest obniżka kosztów wytwarzania
• korzyści ze zwiększonej produkcji nie rosną w nieskończoność
• rozbudowa zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwa powoduje, że do pewnego momentu przeciętne koszty wytwarzania na jednostkę maleją, w pewnym punkcie osiągają swój minimalny poziom i potem zaczynają systematycznie rosnąć. Jest to związane z rosnącym kosztem zarządzania zbyt dużą firmą.
• długookresowy kształt krzywej przeciętnych kosztów całkowitych Lkpc jest obwiednią najniżej położonych punktów krótkookresowych krzywych przeciętnych kosztów całkowitych
• przedsiębiorstwo, które systematycznie rozbudowuje swoje zdolności produkcyjne, odnosi, do rozmiarów produkcji Q1, korzyści z rosnącej skali produkcji.
• po osiągnięciu punktu Q1 przeciętne koszty całkowite rosną ( dysekonomia skali produkcji )
• długookresowa krzywa przeciętnych kosztów wytwarzania ilustruje ścieżkę ekspansji przedsiębiorstwa ( kształt ścieżki zależy od rodzaju produkcji, postępu technicznego itp. )
• w długim okresie konkurencja będzie zmuszać przedsiębiorstwa do wytwarzania produktów o najniższym poziomie przeciętnych kosztów produkcji.
• cena równowagi w dł okresie
• str 135
• korzyści skali, koszty całkowite rosną wolniej niż rozmiary produkcji; krzywa DKp opada- koszty przeciętne ulegają obniżeniu
• niekorzyści skali, gdy koszty całkowite rosną szybciej niż rozmiary produkcji - koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji
• technologiczne źródła korzyści skali:
duże firmy mogą korzystać z efektów specjalizacji i podziału pracy
niektóre czynniki są niepodzielne i mogą być efektywnie wykorzystywane przez duże firmy
względy technolog. często sprawiają, że nakłady na powiększenie obiektu są relatywnie mniejsze od efektów, jakie to przyniesie
w dużych firmach istnieje możliwość wprowadzenia produkcji wielofazowej
przy dużej produkcji – możliwość racjonalnego wykorzystania odpadów
duże firmy mają środki na prowadzenie prac badawczych
• marketingowe źródła korzyści skali:
przy hurtowych zakupach – możliwość rabatu
koszty pakowania i transportu stosunkowo mniejsze
przy dużej produkcji opłacalne jest zatrudnianie wysoko wykwalifikowanych pracowników
koszty marketingowe są niższe
• finansowe źródła korzyści skali:
lepsze kredyty
wiele źródeł finansowania
• niekorzyści skali:
menedżerskie
czynniki geograficzne
Krzywe długookresowych kosztów przeciętnych
4. Pojęcie i rodzaje utargów ( przychodów )
UTARG ( PRZYCHÓD ) przedsiębiorstwa jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży
dóbr i usług w jakimś okresie, na ogół w ciągu jednego roku.
ZYSK ( bilansowy ) stanowi nadwyżkę roczną przychodów nad kosztami własnymi przedsiębiorstwa
• Zysk normalny ( gdy przedsiębiorca sprzedaje swoją produkcję wg kosztów ekonomicznych )
• Zysk nadzwyczajny ( ekonomiczny)
ZYSK NADZWYCZAJNY – to zysk przekraczający dochód, który właściciel
przedsiębiorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek,
wypożyczając swój kapitał wg rynkowej stopy procentowej;
jest nadwyżką utargu całkowitego nad kosztami ekonomicznymi
• Utarg całkowity
ZYSKI NIE PODZIELONE – stanowią tę część zysków po opodatkowaniu, która
zostaje zainwestowana w przedsiębiorstwie
UTARG KRAŃCOWY – jest to wzrost utargu całkowitego wywołany zwiększeniem
produkcji o jednostkę
• Utarg krańcowy spada wraz ze wzrostem produkcji
• Utarg krańcowy jest niższy od ceny ostatniej sprzedanej jednostki o wielkość wpływu
ZYSK NA JEDNOSTKĘ PRODUKCJI zj - jest nadwyżką ceny C nad przeciętnymi kosztami
całkowitymi KPC czyli:
zj= C – Kpc
ZYSK CAŁKOWITY ZC - jest iloczynem zysku jednostk. zj i ilości wytworzonej produkcji Q czyli:
Zc = zj * Q lub Zc = ( C – Kpc) * Q → Zc = zj * Q lub Zc = Uc – Kc
• jest to zysk nadzwyczajny
STRATA BILANSOWA – przeciwieństwo zysku, to wielkość o jaką koszty własne produkcji
przewyższają utargi ze sprzedaży; stratę tą należy traktować jako koszt ryzyka
Gdy cena kształtuje się poniżej najniższych przeciętnych kosztów wytwarzania, wówczas przedsiębiorstwo ponosi stratę, gdyż nie jest w stanie pokryć w całości kosztów stałych
Sc = ( Kpc – C1 ) * Q1
5. Techniczne i ekonomiczne optimum, a granice opłacalności produkcji
Rosnąca krzywa kosztów krańcowych Kk przecina w najniższym punkcie krzywą przeciętnych kosztów zmiennych Kpz oraz w najniższym punkcie krzywą przeciętnych kosztów całkowitych Kpc
Przedsiębiorca osiąga techniczne optimum produkcji w punkcie, w którym krzywa kosztów krańcowych Kk przecina krzywą przeciętnych kosztów całkowitych Kpc
KK = Kpc ( warunek technicznego optimum produkcji )
• Opłacalność zależy nie tylko od kosztów wytworzenia, ale i od wysokości ceny sprzedanego towaru
6. Równowaga producenta:
a) na rynku wolnej konkurencji
b) monopolu
RYNEK KONKURENCJI DOSKONAŁEJ – ZACHOWANIE PRODUCENTA
FORMY RYNKU ZE WZGLĘDU NA TYP KONKURENCJI:
FORMY KONKURENCJI: KONKURENCJA DOSKONAŁA, KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA (oligopol, oligopson – konsumenci, monopol, monopson – konsumenci, konkurencja monopolistyczna).
ZAŁOŻENIA TEORII WYBORU PRODUCENTA: 1. Producent jest podmiotem racjonalnym dąży d maksymalizacji korzyści (zasada racjonalnego gospodarowania wielkości produkcji) albo do minimalizacji kosztów. 2. Producent działa w warunkach konkurencji (konkuruje o ograniczone dochody którymi dysponują konsumenci oraz o ograniczoną ilość zasobów którą dysponuje gospodarka).
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE RYNKU KONKURENCJI DOSKONAŁEJ: JEDNORODNOŚĆ PRODUKTU – produkt homogeniczny, standaryzowany. Posiada takie same cechy jakościowe np. jabłka mekintosze. Gdzie byśmy je kupili to wszędzie tak samo będą wyglądać a cena będzie podobna; np. produkty rolne ziemniaki jabłka papiery wartościowe – akcje obligacje. PRODUCENT JEST CENOBIORCĄ – musi zaakceptować cenę nie ma wpływu na cenę, cenę kształtuje mechanizm rynkowy w warunkach konkurencji doskonałej wzajemne oddziaływanie wszystkich producentów i konsumentów określonego towaru. PEŁNA MOBILNOŚĆ CZYNNIKÓW PRODUKCJI – nie ma żadnych barier utrudniających dostęp do rynku i wyjścia z tego rynku np. rezygnuję z produkcji cukierków i produkuję buraki. Wyrównuje się poziom zysku w różnych gałęziach wolno konkurencyjnych. DUŻA LICZBA SPRZEDAJĄCYCH I KUPUJĄCYCH. PEŁNA DOSKONAŁA INFORMACJA O RYNKU – stworzenie idealnego rynku ale nigdy takiego nie znajdziemy.
WARUNKI WYZNACZANIA RÓWNOWAGI PRZEDSIĘBIORSTWA:
RÓWNOWAGA PRZEDSIEBIORSTWA – optimum ekonomiczne. Przedsiębiorstwo znajduje się w równowadze gdy wielkość produkcji którą wytwarza zapewnia mu maksymalny zysk.
WARUNKI RÓWNOWAGI PRZEDSIEBIORSTWA:
1. UM = KM, KM jest rosnący lub malejący lecz wolniej niż UM, 2. Różnica pomiędzy UC i KC jest największa.
Celem działania firmy w krótkim okresie czasu jest: 1. Maksymalizacja zysków krótkookresowych, 2. Minimalizacja strat krótkookresowych.
ZMIANY CENY RYNKOWEJ A KSZTAŁTOWANIE SIĘ UTARGÓW PRZEDSIEBIORSTWA: Przesunięcie funkcji podaży w prawo może być spowodowane zmniejszeniem cen, np. cen czynników produkcji (lub wprowadzeniem nowej technologii produkcji, wejściem na rynek nowych przedsiębiorstw).
JEŻELI UM = P JEST WIĘKSZY OD KM – PRZEDSIEBIORSTWO ZWIĘKSZA WIELKOŚĆ PRODUKCJI.
JEŻELI UM = P JEST MNIEJSZY OD KM – PRZEDSIEBIORSTWO ZMNIEJSZA WILKOŚĆ PRODUKCJI.
JEŻELI UM = P JEST RÓWNY KM – WYZNACZAMY WILKOŚĆ PRODUKCJI ZAPEWNIAJĄCĄ MAKSYMALNY ZYSK.
GRANICE PUNKTU RENTOWNOŚCI PRZEDSIEBIORSTWA W KRÓTKIM OKRESIE CZASU: PUNKT NIWELACJI PRZESIEBIORSTWA – górny punkt opłacalności produkcji – firma osiąga zerowe zyski ekonomiczne (zysk księgowy jest dodatni). PUNKT ZAMKNIĘCIA PRZEDSIEBIORSTWA – dolny punkt opłacalności produkcji.
PODAŻ INDYWIDUALNEGO PRZEDSIEBIORSTWA I PODAŻ RYNKOWA W KRÓTKIM OKRESIE CZASU. Krótkookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa działającego na rynku konkurencji doskonałej pokrywa się z rosnącym odcinkiem krzywej kosztu marginalnego znajdującego się powyżej kosztu przeciętnego zmiennego. PODAŻ PRZEDSIĘBIORSTWA – jest zależnością pomiędzy ceną rynkową a ilością towarów jaką przedsiębiorstwo jest w stanie zaoferować do sprzedaży na rynku (C.P.). w warunkach konkurencji doskonałej krzywa podaży rynkowej jest wyznaczona poprzez zsumowanie ilości produktów wytwarzanych poprzez poszczególnych producentów przy danej cenie.
RÓWNOWAGA PRZEDSIĘBIORSTWA NA RYNKU KONKURENCJI DOSKONAŁEJ W DŁUGIM OKRESIE CZASU. Przedsiębiorstwo osiąga równowagę oraz gałąź wolno konkurencyjna znajduje się w równowadze stabilnej jeżeli nie ma żadnych bodźców skłaniających firmy do wyjścia z rynku bądź do wejścia na rynek. Wystąpi to w sytuacji gdy każda z firm osiągnie punkt niwelacji. W punkcie równowagi długookresowej firma osiąga ekonomiczne i techniczne optimum produkcji przy tej samej wielkości produkcji. Równowagę długookresową tłumaczy efekt strat i zysków krótkookresowych.
RÓWNOWAGA PRZEDSIĘBIORSTWA W WARUNKACH MONOPOLU PEŁNEGO
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE MODELU RYNKU MONOPOLU PEŁNEGO: monopol – jeden sprzedawca, wielu kupujących – podażowy, monopson – jeden konsument, wielu producentów, m. Bilateralny – jeden konsument i producent. 1. Producent jest cenodawcą (cenotwórcą) – cena monopolowa (administrowana przez monopolistę), 2. Jednorodna lub zróżnicowana produkcja ale bez bliskich substytutów, 3. Brak możliwości wejścia na rynek opanowany przez monopol, 4. Doskonała informacja o rynku. BARIERA – ograniczająca wejście na rynek. BARIERY WEJSCIA NA RYNEK – to koszty jakie muszą ponieść potencjalni konkurenci żeby wejść na rynek opanowany przez monopolistę i skutecznie z nim konkurować.
BARIERY OGRANICZAJĄCE DOSTĘP DO RYNKU MONOPOLU MOGĄ WYNIKAĆ Z: 1. Ograniczeń prawnych administracyjnych – rząd lub władze lokalne przyznają firmie prawo do wyłącznej produkcji danego towaru, przedsiębiorstwo posiada patent, prawa autorskie, lub do znaków firmowych, co uniemożliwia powielanie technologii produktów przez inne firmy, polityka protekcyjna, cena chroniąca producenta krajowego przed napływem towarów zagranicznych, 2. Praw własności do specyficznych niepowtarzalnych występujących w niewielkiej ilości zasobów naturalnych potrzebnych do produkcji danego dobra, 3. Korzyści skali (rosnące) – jeden producent wytwarza daną wielkość produkcji przy niższych kosztach produkcji niż mogłoby to zrobić dwóch trzech... kilku producentów, może wynikać z wysokich kosztów stałych, kosztów transportu, ograniczenia kosztów transakcyjnych, ograniczenie efektów zewnętrznych, 4. Korzyści zaangażowania dużego kapitału niezbędnego do podjęcia produkcji.
MONOPOL NATURALNY (WYSĘPOWANIE): 1. Sytuacja w której korzyści skali są tak silne że najefektywniejszym sposobem organizacji produkcji w danej gałęzi jest zorganizowanie jej w pojedynczym zintegrowanym przedsiębiorstwie, 2. Długookresowe przeciętne koszty całkowite będą miały tendencję malejącą wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. NA RYNKU MONOPOLU PEŁNEGO FUNKCJA POPYTU INDYWIDUALNEGO MONOPOLISTY TO TEŻ FUNKCJA POPYTU RYNKOWEGO (NEGATYWNA). JEŻELI UC OSIĄGA MAX TO UM = 0, JEŻELI UC OSIĄGA MIN TO UM < 0.
RÓWNOWAGA PRZEDSIEBIORSTWA (EKONOMICZNE OPTIMUM PRODUKCJI): wyznaczamy za pomocą dwóch metod: 1. Porównanie UC i KC, 2. UC – KC = MAX, UM = KM – KM ROSNĄCY.
SIŁA MONOPOLU (MONOPOLOWA): pojęcie przeciwstawne do pojęcia konkurencji oznacza zdolność przedsiębiorstwa do podnoszenia cen wytwarzanych przez siebie produktów poprzez zmniejszanie wielkości produkcji. A.P. LERNER zaproponował miernik stopnia monopolizacji który w warunkach konkurencji doskonałej ma wartość = 0, a w warunkach monopolu jego wartość zależy od cenowej elastyczności popytu. S.M. może być ograniczona przez: 1. Ingerencję państwa – ustawodawstwo antymonopolowe, kontrola cen – ustalanie cen maksymalnych, 2. Warunki rynkowe – prawo popytu.
DYSKRYMINACJA CENOWA – ma miejsce wtedy gdy ten sam produkt sprzedawany jest w tym samym miejscu i czasie po różnych cenach. WARIANTY D.C. – 1. Ten sam produkt monopolista sprzedaje różnym odbiorcom po różnych cenach (bilety PKP i autobusowe), 2. Temu samemu odbiorcy różne jednostki produktu sprzedawane po różnej cenie (taryfy – korzystanie z usług o różnych porach). WARUNKI STOSOWANIA D.C. – 1. Monopol ma możliwość dzielenia rynku zbytu na segmenty które charakteryzują się różną elastycznością popytu (im popyt bardziej elastyczny tym monopolista stosuje niższy poziom cen, na rynku gdzie popyt jest nieelastyczny lub sztywny monopolista może wyznaczyć wyższą cenę), 2. Monopol posiada możliwość zapobiegania praktykom odsprzedaży produktów przez tych którzy kupili je taniej tym którzy muszą je nabywać po wyższych cenach. Monopol stosujący D.C. zmierza do tego aby UM zrównał się z KM na wszystkich rynkach na których sprzedaje swój produkt. DYSKRYMINACJA DOSKONAŁA – każdą jednostkę produktu monopolista sprzedaje po innej cenie maksymalizując w ten sposób swój zysk.
KORZYŚCI I KOSZTY ZWIĄZANE Z FUNKCJONOWANIEM MONOPOLU PEŁNEGO
KOSZTY MONOPOLIZACJI GOSPODARKI: 1. Monopolista wytwarza mniejszą wielkość produkcji, 2. Produkty są sprzedawane po wyższych cenach, 3. Redystrybucja dochodów od konsumentów na rzecz monopolisty, 4. Nieefektywność wykorzystania zasobów która wynika z: a) niepełnego wykorzystania posiadanych czynników wytwórczych (utrzymywanie tzw. Rezerwowych mocy produkcyjnych – naturalna bariera ograniczająca dostęp konkurencji), b) monopolista nie dąży do minimalizacji kosztów produkcji jak ma to miejsce w warunkach konkurencji doskonałej w długim okresie czasu, 5. Koszty administracyjne (ustawodawstwo antymonopolowe urzędy do spraw kontroli działań monopoli, koszty postępowań sądowych), 6. Niekorzystne wpływy o charakterze politycznym.
KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z ISTNIENIA STRUKTURY MONOPOLOWEJ:
1. Możliwość uzyskania większego poziomu zysków niż w warunkach konkurencji doskonałej (korzyści dla akcjonariuszy, współwłaścicieli przedsiębiorstwa),
2. Inwestowanie środków w badania i rozwój nowych produktów technologii.
.
DECYZJE PRODUKCYJNE PRZEDSIEBIORSTWA NA RYNKU KONKURENCJI MONOPOLISTYCZNEJ
KONCEPCJA KONKURENCJI MONOPOLISTYCZNEJ – zawdzięczamy dwóm wybitnym ekonomistom EDWARDOWI W. CHAMBERLINOWI oraz JOAN ROBINSON.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE RYNKU KONKURENCJI MONOPOLISTYCZNEJ:
3. Produkty sprzedawane na rynku są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty. Nabywcy mają określone preferencje a producenci dostarczają na rynek podobny lecz nie identyczny produkt.
4. Na rynku występuje wielu producentów i nabywców określonego towaru.
5. Cena jest kształtowana przez wzajemne oddziaływanie popytu i podaży producenci mają niewielki wpływ na jej wysokość co wynika ze zróżnicowania produktu.
6. Swoboda wchodzenia na rynek i opuszczania rynku. Wejście na rynek jest wolne ale uzależnione od możliwości poniesienia kosztów wejścia kosztów zróżnicowania produktów i dostarczenia o nim informacji nabywcom.
7. Występuje konkurencja cenowa i pozacenowa. Konkurencja pozacenowa może przyjąć następujące formy:
a) różnicowanie produktów – polega na nadawaniu produktom specyficznych cech właściwości i odróżniających je od produktów konkurentów,
b) różnicowanie warunków sprzedaży – dotyczy lokalizacji punktu sprzedaży, obsługi w sklepie, dostępu do kredytów,
c) reklama.
6. Założenie doskonałej informacji o rynku. Jeżeli przedsiębiorstwo obniży cenę do pozycji P2 a konkurenci nie zareagują na tę obniżkę to wielkość popytu wzrośnie do poziomu Q2. Jeżeli konkurenci również obniżą ceny to wielkość popytu wzrośnie ale tylko do poziomu Q2.
7.
DWIE KRZYWE NA RYNKU: I krzywa popytu – zmianie ceny przez przedsiębiorstwo nie towarzyszy zmiana cen w przedsiębiorstwach konkurencyjnych (dd). II krzywa popytu – jeżeli producent zmieni cenę to również konkurenci zmieniają ceny produktów (DD).
RÓWNOWAGA PRZEDSIĘBIORSTWA W KRÓTKIM I DŁUGIM OKRESIE CZASU W WARUNKACH K.M.:
1. W krótkim okresie czasu firma wyznacza wielkość produkcji i cenę zgodnie z punktem COURNOTA stosując warunek KM = UM,
2. Jeżeli jego krzywa PKC jest położona poniżej krzywej popytu to firma osiąga zysk. Zyski osiągane przez przedsiębiorstwo w kr. Okr. Czasu powodują napływ nowych firm do branży (brak barier wejścia i wyjścia). Popyt zostanie rozłożony na większą ilość firm, linia popytu dla pojedynczego przedsiębiorstwa przesunie się w lewo w dół, popyt stanie się bardziej elastyczny.
RÓWNOWAGA DŁUGOOKRESOWA W WARUNKACH K.M. – firma znajduje się w równowadze gdy jej zysk ekonomiczny długookresowy wynosi zero co blokuje napływ konkurentów do branży. Firma realizuje zysk rachunkowy który jest równy kosztom alternatywnym zaangażowanych czynników produkcji.
PUNKT DŁUGOOKRESOWY RÓWNOWAGI firmy działającej na RKM nosi nazwę punktu Chamberlina. Jest to punkt na linii popytu wyznaczony przez warunek KM = UM oraz P = PKC zysk ekonomiczny = 0.
EFEKTYWNOŚĆ FUNKCJONOWANIA RKM I KONKURENCJI DOSKONAŁEJ:
1. Na rynku konkurencji monopolistycznej i doskonałej firmy uzyskują równowagę długookresową przy zerowych zyskach ekonomicznych,
2. Na rynku konkurencji monopolistycznej firma nie dąży do minimalizacji przeciętnych kosztów całkowitych a więc nie osiąga technicznego optimum produkcji w długim okresie czasu. Na rynku konkurencji doskonałej w długim okresie czasu firma osiąga jednocześnie techniczne i ekonomiczne optimum produkcji, 3. Na rynku konkurencji monopolistycznej znajdzie się mniej produktów i będą po cenie wyższej niż na rynku konkurencji doskonałej.
PRZEDSIEBIORSTWO W WARUNKACH OLIGOPOLU
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:
1. Na rynku występuje kilka producentów po stronie popytu może występować wielu konsumentów. DUOPOL – występuje dwóch producentów określonego produktu. OLIGOPOL SYMETRYCZNY – siła ekonomiczna producentów jest względnie wyrównana. OLIGOPOL ASYMETRYCZNY – występuje dominująca firma która ksz6tałtuje sytuację rynkową oraz firmy mniejsze tzw. satelity,
2. Produkty sprzedawane na rynku mogą być jednorodne (OLIGOPOL MONOGENIAN), lub zróżnicowane (OLIGOPOL HETEROGENIAN),
3. Cena jest ustalana na podstawie współzależnych decyzji przedsiębiorstw – cena administrowana. CENA ADMINISTROWANA – cena narzucona rynkom z zewnątrz przez największe firmy odzwierciedlające układ sił w danej gałęzi czy branży.
SKUTKI ADMINISTROWANIA CEN DLA GOSPODARKI:
a) wyeliminowanie rynku z jego podstawowych funkcji,
b) powiększenie stopy inflacji w wyniku zawyżania cen (koszty faktyczne niższe niż koszty planowane),
c) osłabienie bodźców do wdrażania postępu naukowo – technicznego ale w krótkim okresie czasu
4. Istnieją znaczne bariery ograniczające dostęp do danego rynku, np. prawno – administracyjne, techniczne, ekonomiczne, naturalne, 5. Występuje konkurencja pozacenowa, 6. Pełna informacja o rynku.
KONCEPCJA ZŁAMANEJ KRZYWEJ POPYTU: popyt (krzywa popytu) każdego producenta zależy od reakcji konsumentów. Jeżeli przedsiębiorstwo podniesie cenę swojego produktu – konkurenci chcąc przechwycić część popytu nie zareagują zmianą ceny. Jeżeli przedsiębiorstwo obniży cenę produktu reakcja dostosowawcza wszystkich innych firm będzie również związana z obniżką ceny. KONCEPCJA ta wyjaśnia stałość cen w warunkach oligopolu (dlaczego nie zawsze przedsiębiorstwa dostosowują swe ceny do zmian kosztów) przyjmując:
a) żadna firma nie jest skłonna zmienić ceny w obawie przed reakcją rywali,
b) cena może być stała przy różnych kosztach marginalnych których krzywe mieszczą się w obszarze nieciągłości linii utargu marginalnego.
KSZTAŁTOWANIE CEN W WARUNAKCH OLIGOPOLU NIESYMETRYCZNEGO: sposób ustalania cen w oligopolu niesymetrycznym wyjaśnia model P.SYLOS – LIABINI który opiera się na następujących założeniach:
1. W branży działają przedsiębiorstwa różnej wielkości stosując różne technologie produkcji,
2. Im większe jest przedsiębiorstwo tym technika jest efektywniejsza a zatem niższe są koszty przeciętne,
3. Tylko największe przedsiębiorstwa mogą wyznaczać cenę mniejsze zaś mogą wpływać na cenę pośrednio zmieniając wielkość produkcji,
4. Do branży mogą wejść przedsiębiorstwa które przewidują że w długim okresie czasu mogą osiągać zysk normalny. Przedsiębiorstwo dominujące na rynku może stosować politykę cenową jako strategię ograniczającą napływ nowych firm do branży (cena jako bariera wejścia na rynek).
STRATEGIA NIEDOPUSZCZENIA na rynek nowych firm – cena jest wyznaczona na poziomie niższym niż PKC (cena nie zapewnia jednostkowego zysku ekonomicznego).
STATEGIA WYELIMINOWANIA mniejszych producentów już działających w branży – cena ustalona na poziomie niższym niż PKZ (punkt zamknięcia przedsiębiorstwa w krótkim okresie czasu).
POLITYKA CENOWA W WARUNAKCH OLIGOPOLU SYMETRYCZNEGO – cenę wyznacza przedsiębiorstwo które wytwarza po najniższych kosztach produkcji.
FORMY POROZUMIEN MONOPOLISTYCZNCYH: KARTEL – porozumienia producentów które mogą dotyczyć:
a) rozmianrów produkcji (kontyngenty),
b) podziału rynków zbyt,
c) cen zbytu,
d) cen czynników produkcji. OPEC – organizacja krajów eksporterów ropy naftowej.
RODZAJE –
1. Porozumienia poziome (kartele horyzonatlne),
2. Porozumienia pionowe ( kartele wertykalne) – do tych porozumień należą porozumienia polegające na ustalaniu cen odsprzedaży porozumienia dyskryminujące niektóre kategorie podmiotów, porozumienia służące wymuszaniu transakcji wiązanych.
SYNDYKAT – stanowi wyższą formę umowy kartelowej, dotyczy sfery zbytu produktów i polega na utworzeniu wspólnego biura sprzedaży.
TRUST – uczestnicy porozumienia – przedsiębiorstwa tracą niezależność ekonomiczną i prawną, przedsiębiorstwa są powiązane na zasadzie więzi poziomych (wytwarzają te same produkty), naczelnym organem trustu jest zarząd (rada trustu), udział w zyskach zależy od wniesionych kapitałów rzeczowych i finansowych.
KONCERN – zespół odrębnie działających przedsiębiorstw należących jednak do jednego właściciela, każda firma posiada samodzielność ekonomiczną, firmy powiązane są na zasadzie więzi pionowych (powiązane są kolejnymi etapami procesu technologicznego).
KONGLOMERAT – powiązanie przedsiebiorstw ( w sensie własnościowym) z różnych branży czy gałęzi. CELEM JEST: dywersyfikacja produkcji, ograniczenie ryzyka, ochrona przed posądzeniem o stosowanie praktyk monopolistycznych.
HOLDING (TOWARZYSTWO HOLDINGOWE) – łączenie się firm w celu wykonania określonego zadania. Forma spółki wielkich przedsiębiorstw lub banków która powstaje poprzez wykup większościowych pakietów akcji. TEORIA GIER – dział matematyki zajmujący się analizą zachowań w sytuacjach konfliktowych. KONFLIKT – polega na tym że wybór jednego z możliwych zachowań przez jednego z uczestników gry może mu przynieść zysk innym zaś stratę. Gracze próbują w grze maksymalizować swoje wypłaty. W oligopolu graczami są przedsiębiorstwa a ich wypłaty to długookresowe zyski. STRATEGIA – plan gry opisujący jak gracz będzie działał czyli jakie wykona posunięcia w każdej wyobrażalnej sytuacji. RÓWNOWAGA (NASHA) – pomiędzy graczami pojawi się wtedy gdy każdy z graczy wybiera najlepszą strategię przy danych strategiach innych graczy.
a) na rynku wolnej konkurencji
1. Na rynku występuje duża liczba kupujących i sprzedających. Każdy z producentów wytwarza znikomą część łącznej produkcji. Zmiana wielkości ich produkcji nie wpływa na podaż. Producenci nie mają wpływu na cenę. Cena jest niezależna od producenta.
2. Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji ( swobodny ich przepływ między poszczególnymi gałęziami produkcji) oraz możliwość zakładania nowych przedsiębiorstw. Nie ma barier wejścia na rynek.
3. Oferowane do sprzedaży towary mają zbliżone cechy użytkowe. Reklama i marka firmowa nie mają znaczenia.
4. Kupujący i sprzedający posiadają doskonałą znajomość rynku.
Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne maksymalizuje zysk przy rozmiarach produkcji wyznaczonych przez punkt zrównania się kosztu krańcowego z utargiem krańcowym, który jest równy cenie.
A wyznacza optimum ekonomiczne
A( Qr, C ) – punkt równowagi przedsiębiorstwa
b) Monopolu
Monopol pełny jest, gdy:
1. Istnieje jeden producent i wielu kupujących.
2. Nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany przez jednego producenta
3. Produkty są zróżnicowane, nie mają substytutów
4. Istnieje doskonała informacja o rynku.
Źródła monopolu:
1. Rząd przyznają firmie prawo do wyłącznej produkcji danego towaru
2. Przedsiębiorstwo może wejść w posiadanie patentu itp.
3. Może wynikać z prawa własności do specyficznych niepowtarzalnych dóbr
4. Może być związany z rosnącymi korzyściami ze skali
Monopol naturalny
• Monopolista nie może zwiększyć rozmiarów sprzedaży bez równoczesnego obniżenia ceny, z drugiej strony może sprzedawać mniej po wyższej cenie
• Równowaga przedsiębiorstwa monopolistycznego
• optimum ekonomiczne
• zysk monopolu
• cena monopolowa
KAPITAŁ RZECZOWY ( środki trwałe, aktywa rzeczowe ) są to maszyny, wyposażenie i
budynki wykorzystywane do produkcji
AMORTYZACJA jest to utrata wartości dobra kapitałowego w ciągu roku, będąca
rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji
ZAPASY są to dobra przechowywane przez przedsiębiorstwo na potrzeby przyszłej
sprzedaży
AKTYWA – posiadany przez przedsiębiorstwo majątek
PASYWA ( zobowiązania )- nazywamy to, co firma jest winna innym
Adam Mickiewicz "Dziady część III"