Wyszukiwarka:
Artykuły > Studia >

PRZEDSIĘBIORSTWO, PRZEDSIĘBIORCA, PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

PRZEDSIĘBIORSTWO, PRZEDSIĘBIORCA, PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W wykładach dotyczących teorii przedsiębiorstw sprawy filozoficzne dotyczyły celów (spory). Był to wstęp do teorii przedsiębiorcy. Czym jest przedsiębiorstwo? Przedsiębiorstwo –(wg Oskara Lange) – zespół ludzi, uprawiających w sposób systematyczny działalność zarobkową. Uważa on, że przedsiębiorstwo ukształtowało się w gospodarce kapitalistycznej, gdy definitywnie nastąpiło oddzielenie zarobkowania od pracy w gospodarstwie domowym. O przedsiębiorstwie możemy mówić w różnych kategoriach: 1. organizacyjnej, 2. prawnej, 3. ekonomicznej. Przedsiębiorstwo jest, więc układem względnie odosobnionym, który posiada odrębność techniczno – produkcyjno –organizacyjną, prawną i ekonomiczną. Odrębność organizacyjno-produkcyjna dotyczy miejsca działania - jest to określony obszar wyodrębniony (ogrodzony dosłownie), posiadający swoją strukturę organizacyjną, swoją technikę, procesy produkcyjne. Odrębność prawna polega na tym, że przedsiębiorstwo posiada osobowość prawną. Osobowość prawna inaczej nazywana odrębnością prawną, umożliwia firmie występowanie jako podmiotu obrotu cywilnego, z prawem zawierania umów i zaciągania zobowiązań. Dla funkcjonowania przedsiębiorstwa osobowość prawna jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym do określenia przedsiębiorstwa mianem jednostki gospodarczej. Najważniejszym aspektem działalności przedsiębiorstwa jest aspekt ekonomiczny. Wyróżniamy trzy aspekty podejścia ekonomicznego: 1. przedsiębiorstwo pokrywa w całości swoje wydatki swoimi dochodami, 2. przedsiębiorstwo prowadzi własny rachunek wydatków i dochodów, 3. przedsiębiorstwo prowadzi własny bilans, który jest bardzo ważnym aspektem ekonomicznym. Aspekt ekonomiczny odgrywa bardzo ważną rolę w zakresie ukształtowania się w gospodarce kapitalistycznej kategorii przedsiębiorcy. Kto to jest przedsiębiorca? Przedsiębiorca: • Począwszy od Cantillon’a wszyscy teoretycy ekonomii są zgodni, że przedsiębiorca spełnia istotne funkcje organizatora produkcji tzn. łączenia i kombinowania różnych podmiotów będących w zasięgu oddziaływania tego przedsiębiorcy, • Wg Schumpetera za przedsiębiorcę uznaje się tego, kto: 1. tworzy przedsiębiorstwo, 2. wprowadza postęp techniczny, 3. wprowadza nowe wyroby, 4. zdobywa nowe rynki zbytu, 5. podejmuje decyzje organizacyjne m.in. dotyczące ukształtowanie asortymentu produkowanych wyrobów. Cechy te uważa się jednak za niezupełnie jednoznaczne. Potocznie za przedsiębiorcę uważa się człowieka aktywnego, twórczego, inteligentnego, zdolnego do podejmowania działań w warunkach niepewności i ryzyka. Te cechy w sposób kompleksowy oddają treść pojęcia przedsiębiorcy. Przyjmując za główną cechę przedsiębiorcy dokonywanie nowatorskiej kombinacji czynników produkcji, trzeba zwrócić uwagę na dużą złożoność różnych zjawisk, które składają się na proces prowadzenia zarządzania w przedsiębiorstwie. W spółkach akcyjnych np. dają się zauważyć procesy komplikujące jednoznaczne wskazania przedsiębiorców. Są dwie przyczyny takiego stanu rzeczy: 1. Znaczna część akcjonariuszy to inwestorzy pasywni, którzy zainwestowali i teraz oczekują efektów nic nie robiąc (czy można ich nazwać przedsiębiorcami? Raczej nie.) 2. Często podmiotami najbardziej aktywnymi są menedżerowie nie będący właścicielami przedsiębiorstwa; nie tylko zarządzają oni firmami, lecz rzeczywiście tworzą nowe kombinacje czynników produkcji. W rozumieniu Schumpetera właśnie ich należałoby nazwać przedsiębiorcami Na bazie powyższych dwóch uwag należałoby postawić pytanie, czy w warunkach wystąpienia teorii menedżerów, która polega na oddzieleniu dwóch funkcji kapitału: własnego i zarządzającego, jest to jednoznaczne z oddzieleniem własności środków produkcji od kategorii przedsiębiorcy. Kto jest, więc przedsiębiorcą? Czy właściciel kapitału, czy menedżer? W myśl koncepcji Schumpetera należałoby się skłonić do menedżera, który jest aktywny, inteligentny, zdolny do podejmowania działań w warunkach niepewności i ryzyka. W warunkach oddzielenia własności od zarządzania inicjatywa właściciela ogranicza się do wskazania osób zarządzających i nadzorców na podstawie ich pobudek, motywów i kwalifikacji. Rada Nadzorcza wybierana przez Wolne Zgromadzenie Akcjonariuszy, którymi są udziałowcy i wspólnicy – jest zawsze wypadkową realnego podziału cząstkowych praw własności. W jej skład wchodzą głównie: 1. akcjonariusze, 2. udziałowcy, 3. osoby desygnowane i wybierane przez Zgromadzenie . We współczesnej gospodarce częstym zjawiskiem, jest, że przedsiębiorczość właścicieli rozszerza się też na kontrolę, dokonywanie nowych kombinacji czynników produkcji, wyboru zakresu kompetencji, działania, oraz wyboru strategii rozwoju firmy w dłuższych okresach czasu. W praktyce strategia przedsiębiorstw państwowych ogranicza się do działań imitujących; motywowanie sprowadza się do prymitywnych bodźców i brak w nim motywu prywatnej własności, jakim jest wynik finansowy. Na czym polega podmiotowość przedsiębiorstwa? Różne Kodeksy Prawa Handlowego różnie definiowały podmiotowość przedsiębiorstwa. W wielu przypadkach oznacza ono wyodrębnienie z otoczenia. Zgodnie z tym podejściem przedsiębiorstwo jest jednostką prowadzącą działalność gospodarczą o charakterze wytwórczym, budowlanym, handlowym, lub usługowym, w celach zarobkowych, wyodrębnionym ze swego otoczenia pod względem organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym, obejmującą jeden zakład produkcyjny bądź większą ich ilość. Trzeba umieć rozróżnić zakład produkcyjny od przedsiębiorstwa. Osobowość prawną i ekonomiczną ma przedsiębiorstwo, natomiast zakład jest częścią przedsiębiorstwa, który zostaje wyodrębniony na podstawie dwóch kryteriów: 1. kryterium przestrzennego rozmieszczenia produkcji, 2. kryterium asortymentowości produkcji. Zgodnie z pierwszym kryterium dla części przedsiębiorstwa, która znajduje się pod innymi adresami (pod innymi adresami prowadzi się działalność produkcyjną) ustawowo tworzy się osobny zakład ze swoim kierownikiem. Drugie kryterium polega na tym, że dla produkcji każdego odrębnego asortymentu tworzy się odrębny zakład ze swoim kierownikiem. Zakład jest mniejszą jednostką od przedsiębiorstwa – nie posiada osobowości prawnej, odrębności ekonomicznej i organizacyjnej. Posiada zaś zadanie wykonania produkcji albo usługi prowadzonej w ramach całego przedsiębiorstwa. W różnych ustawach, zwłaszcza przedwojennych, jak np. kodeks handlowy z 1934 roku, wprowadzono pojęcia: kupiec i jednostka gospodarcza. Ustawa z 1988 roku o działalności gospodarczej określa, że podmiotem gospodarczym może być osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, utworzona zgodnie z przepisami prawa, jeśli jej przedmiot działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej. Z ustawy tej wynika też duża łatwość w tworzeniu firmy, które polegało tylko na jej zarejestrowaniu. Nowa ustawa z sierpnia 1997 roku wprowadza KRS (Krajowy Rejestr Sądowy), który składa się z: • Rejestru Przedsiębiorców, • Rejestru Stowarzyszeń, • Rejestru dłużników Niewypłacalnych. Nas interesuje podany wyżej Rejestr Przedsiębiorców. Wśród przedsiębiorców znajdują się: • osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, • wszystkie spółki prawa handlowego, • spółdzielnie, • wszystkie przedsiębiorstwa państwowe, • jednostki badawczo-rozwojowe, • przedsiębiorcy zagraniczni prowadzący na terenie Rzeczpospolitej działalność gospodarczą, • towarzystwa ubezpieczeń. Reasumując, w świetle obowiązujących przepisów prawa, podmiotowość przedsiębiorstw polega na identyfikacji przedsiębiorstwa z przedsiębiorcą, który jest podmiotem praw i obowiązków i podlega m.in. obowiązkowi wpisu do KRS. Podmiotowość przedsiębiorcy może się ucieleśniać zarówno w indywidualnym przedsiębiorcy (właścicielu), jak i w spółce kapitałowej, w której występuje podział ról przedsiębiorcy między właścicielami – udziałowcami i menedżerami zarządzającymi na podstawie kontraktów, o których mówiliśmy w teorii agencji. Teoretycznie w każdym przedsiębiorstwie daje się wyróżnić 3 grupy społeczne: 1. menadżerów, 2. pracowników, 3. właścicieli. Czynnikiem najważniejszym, różnicującym cele przedsiębiorstwa jako całości na skutek oddziaływania tych trzech grup społecznych jest typ własności środków produkcji. Jakie są, więc typy własności przedsiębiorstw? 1. Przedsiębiorstwa prywatne bez najemnej siły roboczej – inaczej rodzinne Tego typu przedsiębiorstwa rozwijają się bardzo dynamicznie w okresie transformacji. Każdy członek rodziny spełnia tu określone funkcje (zaopatrzeniowiec, sprzedawca, producent). W tym typie firmy nie istnieje podział na właścicieli, menedżerów i pracowników. Nie ma tu konfliktu między celami kapitału, czyli właścicieli a pracą czy zarządzaniem. Wszystkie czynności są równorzędne jako źródło wzrostu zysku w długim okresie. 2. Przedsiębiorstwa prywatne jednoosobowe W tym typie własności występuje wyodrębnienie dwóch czynników, tj. kapitału i pracy. Nie ma tu kadry menedżerskiej gdyż nie ma takiej potrzeby. Właściciel i pracownicy mają tu przeciwstawne interesy. Właściciel chce dużych zysków, podczas gdy pracownicy są zainteresowani maksymalizacją swoich płac. 3. Przedsiębiorstwa prywatne jako własność na częściach ułamkowych Jest to spółka jawna lub z o.o., własność będąca w dyspozycji kilku osób fizycznych. Cechy: • niewielka ilość (około 10) właścicieli, • przejrzysta struktura udziałowców, • wszyscy właściciele są inwestorami aktywnymi a nie pasywnymi, • specyficzna funkcja menedżerów; kadra menedżerska jest najemną siłą roboczą (nie na podstawie kontraktu) i od innych pracowników różnią ją tylko kwalifikacje, • ścisłe uzależnienie płac menedżerów (większe niż pracowników) od wyników ekonomicznych przedsiębiorstwa, • mogą się tu pojawić liczne konflikty, w tym: - płacowe, - dotyczące udziału w zyskach. Sprzeczności te nie mają jednak charakteru antagonistycznego. 4. Przedsiębiorstwo prywatne jako własność na częściach ułamkowych o charakterze korporacji Korporacja to spółka akcyjna, która jest przedsiębiorstwem dysponującym dużym kapitałem. Występują tu trzy grupy uczestników (podmiotów), tj. właściciele, menedżerowie i pracownicy, którzy reprezentują zazwyczaj różne interesy i różne cele. Jeśli chodzi o właścicieli - akcjonariuszy, to możemy ich podzielić na dwie grupy: • inwestorów aktywnych, którzy posiadają zazwyczaj duże udziały w przedsiębiorstwach, • inwestorów pasywnych, którzy posiadają małe udziały i najczęściej równolegle inwestują w inne przedsięwzięcia kapitałowe. Właściciele aktywni są zainteresowani nie tylko maksymalną kwotą zwrotu z kapitału, ale również maksymalizacją wpływów decyzyjnych. Przejawia się to najczęściej w walce o tzw. kontrolny pakiet akcji. Dążą oni (owi właściciele) do wykorzystania prawa własności w triadzie korzystania, rozporządzania i posiadania. Prawo posiadania to prawo bieżącego użytkowania lub zaniechania użytkowania rzeczy. Prawo korzystania to prawo czerpania korzyści. Prawo rozporządzania to prawo przeznaczania, sprzedaży lub dziedziczenia rzeczy na prawach własności; chodzi o jej części ułamkowe. Właściciele pasywni, dostarczający kapitału umożliwiającego funkcjonowanie spółki są zainteresowani jedynie prawem korzystania – czerpania dochodów z zaangażowanego kapitału. Inne aspekty tj. prawo posiadania i rozporządzania nie mają dla nich istotnego znaczenia. 5. Spółka pracownicza Zorganizowana prawnie w formie spółki akcyjnej lub spółki z o.o., w swej konstrukcji przypomina spółdzielnie pracy. Oznacza to jakby powrót do jedności dwóch czynników produkcji, tj. kapitału i pracy oraz przeciwdziałanie sprzeczności dychotomicznych (podwójnych) interesów między kapitałem i pracą. Konfliktom między teraźniejszością - płace, a przyszłością – zysk, stara się zapobiegać uzależniając przyszłe dochody pracowników od przyszłej wartości udziałów akcji, których właścicielami są tylko pracownicy takiej spółki. 6. Przedsiębiorstwa państwowe i komunalne W tych typach przedsiębiorstw, które są własnością wspólną bez ograniczeń (każdy obywatel jest współwłaścicielem) zarówno na gruncie teoretycznym jak i praktycznym niemożliwe jest jednoznaczne określenie grupy właścicieli środków produkcji. Przetrwanie, jako cel przedsiębiorstwa państwowego, możliwe jest jedynie dzięki dodatnim wynikom w ramach tzw. twardego finansowania. Twarde finansowanie, to zero dotacji, subwencji i oparcie całkowicie działalności firmy o własne, państwowe dochody. Cechą charakterystyczną firmy państwowej jest brak naturalnego celu, którym jest maksymalizacja zysku, co uniemożliwia osiągnięcie porównywalnej do firm prywatnych efektywności gospodarowania a w konsekwencji nie stwarza warunków dobrego opłacania siły roboczej, mimo, że płace są tu głównym celem. Głównym celem nie jest zysk, ale płace pracowników, menedżerów. Firma może ponosić klęski z dnia na dzień, a i tak dyrektor (menedżer) ma największą pensję, a nawet, gdy doprowadzi do upadku firmy to i tak otrzymuje wysokie odszkodowanie. Tak, więc menedżerowie występują w roli urzędników, bardzo często związkowców, a nie występują w roli właścicieli środków produkcji. Państwo stara się przeciwstawić tym negatywnym zjawiskom poprzez konstrukcję systemów ekonomiczno-finansowych i rozwiązania symulujące naturalne zestawy celów reprezentowanych przez właścicieli. Dokonuje się tego uzależniając wynagrodzenie kadry menedżerskiej od osiągnięcia określonych wiązek celów lub też poprzez sztuczną komercjalizację przedsiębiorstw państwowych – przez przekształcenie ich w spółki Skarbu Państwa. W tym drugim przypadku Skarb Państwa wykorzystuje najemną kadrę menedżerską obsadzając nią część Rady Nadzorczej i przekazując w jej ręce zadania reprodukcji kapitału będącego jego własnością ( tj. Skarbu Państwa). Przedsiębiorstwo to, w którym istnieją, jakby protezy naturalnych motywacji, budują określone cele, które nazywa się misją. Misja jest to cel główny, racja bytu, filozofia przedsiębiorstwa – to ogólne założenie, co do kierunków rozwoju i funkcjonowania, mają one często charakter życzeń, które są w znacznym stopniu niezależne od sytuacji przedsiębiorstwa. Te misje i cele dotyczą dłuższych okresów czasu i mogą dotyczyć przekształceń organizacyjnych przedsiębiorstw, przekształceń produkcyjnych a przede wszystkim przekształceń dot. finansowania poszczególnych aspektów działalności, oraz osiąganych celów zgodnie z interesem państwa, menedżerów i pracowników. FORMY ORGANIZACYJNO – PRAWNE PRZEDSIĘBIORSTW T 1 : Wprowadzenie. T 2 : Spółki osobowe i kapitałowe. T 3 : Przedsiębiorstwa państwowe. System prawny każdego państwa, niezależnie czy będzie to państwo oparte na gospodarce monocentrycznej czy policentrycznej, kreuje różne formy prowadzenia działalności gospodarczej. Te formy muszą ściśle odzwierciedlać system zespolenia podmiotów uczestniczących w działalności gospodarczej, właścicieli, zarządzających czy też pracowników. System prawny ma umożliwić zespolenie wyżej wymienionych ogniw stosownie do potrzeb danej działalności przy jednoczesnej ochronie interesów państwa, otoczenia społeczno – gospodarczego oraz interesów podmiotów uczestniczących w przedsięwzięciu. Formy są pewnymi wzorcami prawno- organizacyjnymi określającymi: 1. wymagania założycielskie, 2. strukturę władzy w przedsiębiorstwie, 3. odpowiedzialność. Wzorce te obejmują: 1. stopień ich różnorodności w sensie możliwości indywidualnych rozwiązań ekonomicznych i organizacyjnych stosownie do ściśle określonych potrzeb. Chodzi tu o różne wzorce, które są dopuszczone w gospodarce (uregulowane), 2. stopień ich ogólności – dot. to możliwości indywidualnych rozwiązań ekonomicznych stosownie do konkretnych potrzeb, 3. stopień swobody – chodzi o wybór formy przez podmiot, który podejmuje działalność gospodarczą. Te trzy stopnie charakteryzujące wzorce świadczą o dużych możliwościach w zakresie działalności gospodarczej podmiotów. Dlaczego jest to dobroć systemu? Większa różnorodność, ogólność i swoboda wyboru form tworzą optymalne warunki do możliwości dopasowania tych form do różnej skali przedmiotu czy też dążeń założycieli, którzy chcą prowadzić określoną działalność gospodarczą. Wyboru formy, wzorca dokonuje się w momencie założenia firmy, jej tworzenia. Trzeba jednak pamiętać, że forma, która została założona, później ulega określonym przekształceniom. Co wpływa na te przekształcenia, dlaczego forma ta nie jest stała, stabilna? W każdej z faz cyklu życia firmy mogą zachodzić potrzeby przekształceń. Należy traktować je jako coś normalnego. Siła inercji powoduje, że dochodzi do przekształceń z dużymi oporami. Jest to jeden z elementów, który w dużym stopniu utrudnia rozwój i często może być przyczyną załamania się firmy. Firma w pewnej fazie wymaga przekształceń, ale się ich nie dokonuje. Konieczność przekształceń może być wywołana: 1. rozwojem przedsiębiorstwa, 2. specyficznymi cechami poszczególnych faz cyklu jego życia i może polegać na zmianie jednej formy na drugą, która jest korzystniejsza, stwarzająca lepsze perspektywy rozwoju – ocena w tym zakresie należy do menedżerów nie do pracowników. Może polegać na łączeniu się jednych przedsiębiorstw z innymi. Może być związana z likwidacją czy upadłością przedsiębiorstwa. Przyczyną zmian form mogą być przekształcenia własnościowe i ogólne procesy restrukturyzacyjne (chodzi o restrukturyzację własnościową, podmiotową, technologiczną, produkcyjną i inne). T 2. SPÓŁKI Jedną z form prawno-organizacyjnych przedsiębiorstw są przedsiębiorstwa - spółki. Z ekonomicznego punktu widzenia spółka jest zrzeszeniem osób lub kapitału, celem prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to określenie formalne, ekonomiczne. W sensie prawnym jest to umowa zawierana przez wspólników w celu prowadzenia wspólnego przedsiębiorstwa zarobkowego lub osiągnięcia ściśle określonego celu. Dwa podstawowe kryteria podziału spółek: 1. kryterium ekonomiczne - podstawą ekonomiczną utworzenia spółki i związanego z nią zakresu odpowiedzialności wspólników, są zobowiązania spółki oraz źródło prawa – jako druga podstawa, która reguluje powstanie i działalność spółki. 2. źródło prawa. Te dwa kryteria prowadzą do podziału ogół spółek na: 1. osobowe, 2. kapitałowe, 3. cywilne, 4. handlowe. Spółki osobowe to takie, które opierają swoją działalność na osobistej pracy wspólników, przy czym wspólnicy wraz ze spółką ponoszą pełną odpowiedzialność majątkową za zobowiązania spółki. Wśród spółek osobowych wyróżnia się: • cywilne, • jawne, • komandytowe. Natomiast w Spółkach kapitałowych nie ma najczęściej więzi między działalnością spółki i osobistą pracą wspólników, a wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki wobec wierzycieli. Podmiotem odpowiedzialności jest jedynie spółka odpowiadająca za zobowiązania swoim wydzielonym od majątku wspólników kapitałem. Spółkami kapitałowymi są: 1. Spółki z o.o. 2. Spółki S.A. Spółki osobowe Co jest niezbędne do założenia spółki? Do założenia spółki niezbędna jest umowa zawierana, przez co najmniej dwóch wspólników, oraz wniesienie przez nich wkładów. Spółka cywilna Powstaje w wyniku zawarcia przez wspólników umowy pisemnej, która zawiera postanowienia, co do powstania spółki, jej celów (ze szczególnym uwzględnieniem celów gospodarczych), czasu trwania, sposobu prowadzenia działalności, rodzaju i wysokości wkładów. Umowa ta określa również zasady udziału wspólników w stratach i zyskach oraz jest uregulowana sprawa rozwiązania spółki. Spółka nie ma osobowości prawnej i konsekwencją takiego stanu rzeczy jest to, że podmiotem praw i obowiązków w sferze stosunków zewnętrznych są wszyscy wspólnicy a majątek spółki w okresie jej trwania jest wszystkich wspólników. Każdy wspólnik jest uprawniony do prowadzenia spraw spółki i może prowadzić sprawy nie przekraczające zakresu zwykłego zarządu. Za zobowiązania spółki odpowiadają wszyscy wspólnicy solidarnie. Przy czym tam odpowiedzialność nie jest niczym ograniczona. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania w całości. Z tej charakterystyki wynika, że wspólnicy powinni darzyć się wzajemnym zaufaniem, poczuciem odpowiedzialności. Najczęściej są to spółki rodzinne. Skala ich działalności jest ograniczona. Spółka jawna Jest określona przez Kodeks Handlowy jako spółka prowadząca we wspólnym imieniu przedsiębiorstwo zarobkowe w większym rozmiarze. Spółka jawna powstaje w wyniku zawarcia umowy pisemnej, której zakres jest taki sam jak w przypadku spółki cywilnej; w odróżnieniu od niej podlega rejestracji w rejestrze handlowym. Podobnie jak spółka cywilna, jawna nie posiada osobowości prawnej, wyposażona jest jednak w pewne atrybuty charakterystyczne dla osób prawnych. W szczególności może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, ma zdolność sądową, która jest jednak ograniczona – stąd mówi się o ograniczonej osobowości prawnej. W przeciwieństwie do spółki cywilnej istnieje wyodrębniony majątek spółki jawnej, na który składają się: 1. wkłady wspólników , 2. majątek nabyty na rzecz spółki w czasie jej trwania. Za zobowiązania takiej spółki odpowiada każdy ze wspólników solidarnie. Prowadzenie spraw spółki jest prawem i obowiązkiem każdego wspólnika. Umowa dotycząca utworzenia spółki może powierzać zarząd nad nią tylko niektórym wspólnikom. Powszechnie uważa się, że spółka jawna stanowi odpowiednią formę prowadzenia przedsiębiorstwa, gdy nie ma możliwości zgromadzenia kapitału niezbędnego do powołania spółki kapitałowej. Spółka komandytowa Zaliczana jest do spółek osobowych i stanowi formę pośrednią między spółkami osobowymi a kapitałowymi. Co jest istotą spółki komandytowej? Istota spółki komandytowej polega na tym, że przynajmniej jeden ze wspólników odpowiada wobec wierzycieli spółki całym swoim majątkiem, a odpowiedzialność drugiego z tych członków, jest ograniczona. Wspólnicy, których odpowiedzialność jest ograniczona to komandytariusze. Zaś wspólnicy, którzy odpowiadają za spółkę bez ograniczeń to komplementariusze. Pozycja i rola komplementariuszy w spółce komandytowej odpowiada pozycji wspólników w spółce jawnej. Prawa i obowiązki komandytariusza sprowadzają się do: 1. wniesienia wkładu, w ramach którego odpowiada za zobowiązania spółki, 2. możliwości przeglądania ksiąg, 3. możliwość udzielania zgody w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki. W sytuacji spółki komandytowej prawo prowadzenia takiego przedsiębiorstwa, reprezentowanie go na zewnątrz przysługuje tylko komplementariuszom. Czy komandytariusz może reprezentować spółkę? Komandytariusze mogą reprezentować spółkę tylko, gdy uzyskają specjalne pełnomocnictwo. Forma spółki komandytowej jest bardzo częstym rozwiązaniem stosowanym w gospodarce rynkowej w określonych fazach rozwoju przedsiębiorstwa. Dodatnią cechą tych spółek jest to, że umożliwiają one: 1. dodatkowe zasilanie kapitałowe komandytariuszy, 2. zachowanie pełnej kontroli i kompetencji zarządczych komplementariuszy. Spółki Kapitałowe Spółkami kapitałowymi są spółki z o.o. i akcyjne. Podstawową różnicą między spółkami kapitałowymi a osobowymi jest to, że spółki kapitałowe w odróżnieniu od spółek osobowych posiadają osobowość prawną, co prowadzi do oddzielenia odpowiedzialności materialnej spółki i wspólników. Wspólnik, który w spółce akcyjnej określany jest jako akcjonariusz, ryzykuje w razie niepowodzenia przedsięwzięcia gospodarczego jedynie wysokością wkładu w kapitał spółki a jego majątek osobisty nie może być przeznaczony na zaspokojenie roszczeń wierzycieli. Spółka kapitałowa uzyskuje osobowość prawną po wpisaniu do Rejestru Handlowego. Inne różnice: W sp. osobowej sprawy spółki prowadzą wspólnicy, w kapitałowej sytuacja się zmienia – następuje tu organizacyjnie wyodrębnione władze spółki. Spraw spółki nie prowadzą sami wspólnicy, ale władze spółki Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Do utworzenia spółki z o.o. jest niezbędne zgromadzenie określonego kapitału (minimum jest określone ale może się zmieniać), który musi być wniesiony w całości w chwili powstania spółki. Kapitał zakładowy spółki może być pokryty gotówką lub wkładami niepieniężnymi - aportami i dzieli się na tzw. udziały. Co jest podstawą utworzenia spółki z o.o.? Podstawą utworzenia spółki z o.o. jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego, który określa : 1. nazwę firmy, 2. jej siedzibę, 3. przedmiot działania, 4. wysokość kapitału zakładowego, 5. liczbę i wysokość udziałów wspólników. W spółce z o.o. zasadą jest związanie udziału z osobą wspólnika. Udział ten można zbyć tylko za zezwoleniem spółki. Władzę spółki z o.o. stanowią : 1. Zgromadzenie Wspólników, 2. Zarząd, 3. Rada Nadzorcza w niektórych przypadkach może być to Komisja Rewizyjna. Kompetencje organów spółki: 1. Walne Zgromadzenie Wspólników Ma prawo podejmować decyzje we wszystkich sprawach spółki. Jego rozstrzygnięć wymagają przede wszystkim takie sprawy jak: 1. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania, 2. rozpatrzenie i zatwierdzenie bilansu i rachunku zysków i strat w okresach sprawozdawczych, 3. udzielanie absolutorium Zarządowi, 4. zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa, 5. uchwała o podziale zysków lub pokrycie strat. 2. Zarząd spółki - organ wykonawczy Składa się z jednego lub więcej członków. Członkami Zarządu mogą być wspólnicy bądź osoby spoza grona wspólników, jeśli wspólnicy dojdą do wniosku, że osoba ta będzie dobrze prowadzić spółkę. Do kompetencji Zarządu należą: 1. prowadzenie bieżących spraw spółki, 2. reprezentowanie spółkę wobec osób trzecich. 3. Rada nadzorcza Nadzór sprawują: 1. wspólnicy – każdemu z nich przysługuje prawo przeglądania dokumentów i żądanie wyjaśnień ze strony Zarządu, 2. specjalny organ nadzorczy, którym może być Rada Nadzorcza lub Komisja Rewizyjna, powołana przez Walne Zgromadzenie Wspólników. Do Rady Nadzorczej należy kontrola całego zakresu działalności spółki, a jeśli jest utworzona Komisja Rewizyjna, to nadzór dotyczy spraw finansowo – księgowych. Reasumując: Spółka z o.o. jest formą odpowiednią do prowadzenia małych i średnich firm, do której należą wspólnicy zainteresowani zmniejszeniem ryzyka osobistego związanego z prowadzeniem firmy i którzy nie prowadzą bieżącej działalności spółki. Spółka akcyjna Do utworzenia S.A. niezbędne jest zebranie określonego kapitału, którego minimum jest ruchome. W przeciwieństwie do spółki z o.o. kapitał nie musi być zgromadzony w całości w momencie jej powstania – można go gromadzić w formie publicznej subskrypcji akcji. Kapitał takiej spółki może być pokryty gotówką, aportami i dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Akcja stanowi podstawę nabycia praw wspólnika, czyli akcjonariusza; jest papierem wartościowym. Akcje mogą być: 1. imienne, 2. na okaziciela. Można je zbyć. Spółka może wydawać tzw. akcje uprzywilejowane: - co do prawa głosu, - co do uzyskiwania dywidend, - czy też podziału majątku w razie likwidacji spółki. Utworzenie spółki wymaga ustanowienia jej statutu w formie aktu notarialnego, który określa między innymi: 1. przedmiot przedsiębiorstwa, 2. wysokość kapitału akcyjnego, 3. sposób jego zebrania, 4. nominalną wartość i ogólną liczbę akcji, 5. liczbę akcji uprzywilejowanych, 6. sposób organizacji władz zarządzających i nadzorczych. Struktura i kompetencje władz nadzoru i zarządzania zbliżone są do spółki z o.o. S.A. jest formą odpowiednią do prowadzenia dużych przedsiębiorstw, które wymagają znacznego kapitału. Przedstawione typy własności spółek mają charakter wzorcowy i powszechnie obowiązujący. System prawny polskiej gospodarki dopuszcza jednak w określonych sytuacjach pewne ich modyfikacje, które dotyczą niektórych zagadnień funkcjonowania spółki, np. w spółkach kapitałowych zarówno z o.o., jak i S.A. skupienie wszystkich rodzajów akcji w rękach jednego wspólnika jest prawnie dopuszczalne i nie musi prowadzić do likwidacji spółki. Możliwe jest też zakładanie spółek jednoosobowych – dot. to spółek z o.o., bez względu na charakter prawny założyciela, a także S.A. tworzonych przez Skarb Państwa oraz przez jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Specyficzne regulacje prawne dotyczą także spółek tworzonych na terenie Polski przez podmioty zagraniczne, bądź z ich udziałem. W szczególności mogą to być spółki wyłącznie kapitałowe, a w niektórych przypadkach, określonych ustawowo, ich utworzenie wymaga zezwolenia. System prawny i praktyka w wielu krajach (np. Niemcy) uznaje tzw. spółki mieszane, które uwzględniają różne formy organizacyjne przedsiębiorstw i łączą zalety różnych form spółek. Można tu wymienić np. spółkę komandytową, w której komplementariuszem jest spółka z o.o. lub S.A. Można tworzyć spółki komandytowe na akcjach, gdzie udziały komandytariuszy przyjmują postać prawną, charakteryzującą się znacznym zwiększeniem znaczenia akcji w S.A. GOSPODAROWANIE POTENCJAŁAMI T1.Potencjał przedsiębiorstwa. Istota i rodzaje. T2. Kapitał własny i obcy. T3. Potencjał intelektualny. T 1: Potencjał przedsiębiorstwa Potencjał to zasób możliwości, zdolności, sprawności, mocy czy też wydajności, który tkwi w kimś lub w czymś. Ogólnie potencjał przedsiębiorstwa jest sprawą wielowymiarową i dot. określonych możliwości, przy czym te możliwości są zbudowane na szczególnych zdolnościach, na kompetencjach, na sprawnościach zawartych w zasobach a także na umiejętnościach korzystania z zasobów otoczenia. W świetle głównych celów przedsiębiorstwa (teoria przedsiębiorstwa) podstawowe znaczenie ma tzw. potencjał rozwoju. Znaczenie potencjału wynika stąd, że zapewnia on: 1. przetrwanie przedsiębiorstwa (stwarza możliwości przetrwania), 2. dynamiczny wielokierunkowy rozwój przedsiębiorstwa. Skąd wynika potencjał rozwojowy przedsiębiorstwa? Potencjał rozwojowy wynika z: posiadanych zasobów, w tym : a. kapitał trwały – stopień i jego wielkość, stopień jego fizycznego i moralnego zużycia, poziom techniczny, rozmiary luki technologicznej, która określa stopień zacofania tego potencjału, w porównaniu do krajów najwyżej rozwiniętych, b. kapitał obrotowy, c. kapitał finansowy, d. kapitał towarowy, produkcyjny itd. cech , właściwości oraz umiejętności tworzenia optymalnych kombinacji zasobów . Z tego punktu widzenia wyróżnia się trzy rodzaje potencjału: 1. rzeczowy, 2. pracy, 3. finansowy. Drugim wyznacznikiem wzrostu lub spadku potencjału przedsiębiorstwa są cechy kierownictwa. Bardzo liczni ekonomiści uważają, że cechy kierownictwa decydują o wielkości potencjałów: rzeczowych, pracy i finansowych. Decydują o przetrwaniu przedsiębiorstwa o jego wielokierunkowym rozwoju. Jak wynika z badań, trzeba się do tej opinii przychylić! Przedsiębiorstwo, które osiąga wielkie sukcesy na rynku światowym zawdzięcza swoje sukcesy kierownictwu, cechom ich kierownictw. Jakie cechy kierownictwa decydują o sukcesie firmy? O sukcesie decydują takie cechy jak: 1. sprawność decyzyjna (szybkie podejmowanie decyzji w odpowiednim miejscu i czasie), 2. zdolność przewidywania (nie tylko wynikającego z obliczeń ale i z intuicji, która jest tak samo ważna jak obliczenia), 3. kreatywność, 4. przedsiębiorczość, 5. elastyczność, 6. zdolność adaptacyjna, 7. gotowość do ponoszenia ryzyka w każdym miejscu i czasie. wielkości i rozmiary potencjału strategicznego jako trzecie wyznacznik wzrostu lub spadku potencjału przedsiębiorstwa. Potencjał strategiczny to taki, który pozwala na budowę trwałej przewagi konkurencyjnej na rynku. Określa on zdolność do osiągania sukcesów w przyszłości a wielkość tego potencjału określa się na podstawie badań i analiz strategicznych, które dotyczą: 1. pozycji na rynku, 2. sfery kosztów i potencjału finansowego, 3. poziomu zarządzania, 4. poziomu technologii, 5. umiejętności technicznych. Ważnym czynnikiem potencjału strategicznego są umiejętności w tworzeniu zasobów strategicznych oraz kształtowaniu potencjału przedsiębiorstwa, chodzi tu o kapitał. Kapitał to pojęcie wieloznaczne. Można go interpretować w zależności od tego, jaką dziedzinę ekonomiczną weźmie się pod uwagę: - ekonomia, - finanse, - rachunkowość itd. Najogólniej kapitał rozpatrywać można jako wartość, która zaangażowana do procesów produkcyjnych przynosi większą wartość aniżeli sama posiada; przynosi pomnożenie wartości w procesie wywarzenia. Z tego punktu widzenia kapitałami nie są rzeczy, ani zasoby, które nie są zaangażowane do produkcji. Ekwiwalentnie wymieniają się one za pomocą pieniędzy, nie przynoszą wartości. Wartość – są dwie teorie wartości: 1. obiektywna, 2. subiektywna. Teorie obiektywne to przede wszystkim teorie klasycznej ekonomii (Smith, Ricardo), które głoszą, że o wartości przedmiotu, towaru decydują czynniki obiektywne: 1. koszt wytworzenia, 2. praca(!) – jest najważniejszym czynnikiem, który wytwarza wartość wg teorii klasycznej. Wartość tego czynnika mierzy się czasem pracy, jaki jest potrzebny do wytworzenia danej rzeczy. Czas niezbędny, to czas potrzebny do wytworzenia danej rzeczy w warunkach przeciętnej społecznie wydajności pracy. Czyli wartość towaru (Wt) jest wprost proporcjonalna do czasu (t) i odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy(Wp). Im większa wydajność pracy tym czas niezbędny do wytworzenia towaru jest krótszy i w związku z tym wartość jest niższa. Na wydajność pracy wpływają dwa czynniki: • siła produkcyjna pracy (zdolność do wytworzenia określonej wartości użytkowej), • intensywność pracy (natężenie pracy lub wydatkowanie pracy w jednostce czasu). Siła produkcyjna pracy – jest to zdolność pracy do wytworzenia danych ilości, wartości użytkowych, zależny od uzbrojenia pracy (tj. czynników techniczno – ekonomicznych i kwalifikacji pracowników), czynników organizacyjnych, czynników psychospołecznych. Intensywność pracy - jest to natężenie pracy (wydatkowanie pracy w jednostce czasu), które zależy od: 1. opinii społecznej, 2. przymusu ekonomicznego, 3. różnych motywacji. Kierując firmą trzeba oderwać się od tradycyjnego podejścia, szukać innych czynników, które wpływają na pracę. (Praca, koszty jako czynnik obiektywny.) Teoria subiektywna mówi, że o wartości towaru decyduje subiektywne odczucie lub stosunek ludzi do określonych rzeczy. Jest to teoria psychologiczna. W tym przypadku o wartości decyduje to, czy dana rzecz, przedmiot mają wartość dla danego człowieka w danym momencie, czy jest to przedmiot użyteczny dla tego człowieka – teoria użyteczności. Jest to, zatem czynnik subiektywny – podejście każdego człowieka do określonego przedmiotu. Najogólniej kapitał określa się jako nagromadzone dobro służące do rozwijania produkcji oraz zasoby pieniężne niezbędne do produkcji. Kapitał to kategoria ekonomiczna, która ma zdolność do wzrostu, do pomnażania się. Różnica wartości, jaka powstaje na skutek wzrostu to zysk, procent. Kapitał jest na pewno dobrem pożądanym, bowiem jego posiadanie umożliwia działalność, w wyniku, której wzrasta jego wartość, oraz spełnia ważną funkcję, która zapewnia zwrot zaangażowanego dobra z nadwyżką. Jeśli jednak zaangażuje się go nieodpowiednio to może przynieść on nie zysk a stratę. Wielkość określenia kapitału wynika z różnych jego zastosowań: 1. może służyć do wyjaśnienia procesów gospodarczych, 2. służy do szacowania wartości przedsiębiorstwa, wielkości dywidendy (dla spółki), 3. ma zastosowanie w takich dokumentach finansowych jak bilans, rachunek zysków i strat. Ogólnie w ekonomii pojęcie kapitału łączy się z pojęciem zasobów. Co nazywamy zasobami? Zasobem przedsiębiorstwa jest każdy znajdujący się w jego dyspozycji czynnik wytwórczy, który może być wykorzystany w procesie produkcji i wymiany. Są różne czynniki wytwórcze - ziemia, kapitał, praca itp. W sumie sprowadzamy te czynniki do trzech: 1. praca, 2. kapitał rzeczowy i finansowy, 3. czynnik niematerialny, do którego zalicza się wiedzę pracowników, ich lojalność wobec właścicieli czy menedżerów. Są różne kombinacje tych czynników. Stosowany jest podział zasobów na: 1. ludzkie, 2. naturalne, 3. kapitałowe. Zasoby ludzkie to pracownicy wraz z ich umiejętnościami i doświadczeniem. Zasoby naturalne – dobra dane przez naturę, na wytworzenie, których nie ma wpływ człowiek. Zasoby kapitałowe – wszelkie rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wynikiem pracy człowieka. Rzeczowe składniki: 1. środki pracy – maszyny, urządzenia, narzędzia wszystkich generacji (ogólnie wszystko co człowiek stwarza między sobą a przedmiotem pracy w celu oddziaływania na ten przedmiot) 2. przedmioty pracy, to: surowce, materiały, półfabrykaty, na które człowiek oddziaływuje i które służą do produkowania danego dobra. Do zasobów kapitałowych zalicza się też walory finansowe, środki pieniężne występujące w postaci 1. gotówki, 2. kredytu, 3. papierów wartościowych. Z punktu widzenia okresu zużycia się różnych rodzajów środków produkcji kapitał dzieli się na: I. obrotowy –zużywa się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym i którego cechy fizyko – chemiczne przechodzą na gotowy wyrób. II. trwały – zużywa się stopniowo w ciągu kilku lub wielu lat i którego cechy fizyko- chemiczne nie przechodzą na gotowy wyrób. Te cechy kapitału i jego podział ma swoje odzwierciedlenie w pojęciu ruchu okrężnego kapitału. Ruch okrężny kapitału: Faza 1: Zaopatrzenie Określona suma pieniędzy jest przeznaczona na zakup towarów, którymi są środki pracy i przedmioty pracy oraz praca człowieka. P- kapitał (pieniądze), T- zakup środków pracy i przedmiotów pracy oraz pracy człowieka. Faza 2: Produkcja. W wyniku tej produkcji uzyskuje się towary o wartości T’ wyższej niż wyłożona suma pieniędzy. Faza 3: Zbyt - wyroby i usługi P’. T’ > T P’ > P wartość wzrosła Kapitał przynosi większą wartość niż posiada. P’ – towary zostały sprzedane za określoną sumę pieniędzy. Ruch okrężny kapitału to przekształcenie się środków z jednej formy w inną oraz przechodzenie przez stadia zaopatrzenia, produkcji i zbytu. Ruch okrężny wyraża rzeczywiste procesy przedsiębiorstwa w określonym czasie a częstotliwość tego ruchu ma zasadnicze znaczenie dla gospodarki finansowej przedsiębiorstwa. Środki przechodząc przez fazę zaopatrzenia, produkcji i zbytu: - znajdują się w nieustannym ruchu, - przyjmują postacie, formę: pieniężną, produkcyjną i materialną. Ten ustawiczny ruch środków, które przechodzą ze sfery cyrkulacji do sfery produkcji i z powrotem do sfery cyrkulacji określa się mianem ruchu okrężnego środków, a przejście określonej partii majątku przez wszystkie fazy nazwane jest cyklem obrotowym. W ruchu okrężnym środków przedsiębiorstwa produkcyjnego można wyodrębnić fazy: 1. Przedsiębiorstwo wydaje środki pieniężne na zakup przedmiotów pracy. W tej fazie środki pieniężne przeobrażają się w towar. Towar ten tworzy zapasy materiałów do produkcji. 2. Przedmioty pracy znajdują się w postaci produkcji nie zakończonej i nakładów na opanowanie nowej produkcji. Po zakończeniu tej fazy (produkcyjnej – Pr) produkcja nie zakończona przekształca się w wyroby gotowe. W ruchu okrężnym następuje reprodukcja środków trwałych, która realizuje się w następujący sposób: schemat 1 1. pierwsze stadium – zużycie materialne, czyli produkcyjne wykorzystanie środków trwałych, 2. drugie stadium –amortyzacja, czyli tworzenie rezerw pieniężnych, 3. trzecie stadium –odtworzenie, czyli przemieszczenie wartości środków trwałych w nowe środki pracy. schemat 2 1. stadium pierwsze -inwestowanie – przemiana pieniężnej formy wartości majątku trwałego w produkcję 2. stadium drugie –zużycie – przemiana produkcyjnej wartości majątku trwałego w towarową w trakcie produkcji 3. stadium trzecie –sprzedaż – przemiana towarowej formy wartości majątku trwałego w pieniężną (P’). W innym podejściu, ujęciu kapitału przez kapitał rozumie się źródło finansowania składników majątkowych, które są zgromadzone w przedsiębiorstwie. Z takim pojęciem kapitału jest związany charakter podmiotu własności. Można, więc podzielić kapitał na: 1. własny, 2. obcy. Z tym podziałem wiążą się takie zagadnienia jak: 1. źródło tworzenia i pozyskiwania kapitału, 2. struktura kapitału, 3. wartość przedsiębiorstwa. T 2. KAPITAŁ WŁASNY I OBCY Kapitał własny tworzy się z wkładów właściciela jednego lub wspólników oraz opłat udziałowców lub akcjonariuszy za nabyte udziały bądź akcje. Kapitał obcy, natomiast, jest dodatkowym źródłem finansowania majątku przedsiębiorstwa. Ma on charakter: 1. długoterminowy (długoterminowe pożyczki bankowe), 2. krótkoterminowy, np. krótkoterminowe zobowiązania wobec dostawców czy wobec budżetu. Wewnętrzne podziały, czyli struktura kapitałów własnych i obcych jest różna i zależy od standardów rachunkowości, które są regulowane prawnie a zatem liczba kapitałów, ich rodzaje są określone przepisami prawa finansowego. W przedsiębiorstwach kapitał własny składa się z kapitału zakładowego i kapitału rezerwowego, który niekiedy nazywany jest też zapasowym lub zasobowym. Zależnie od formy prawnej danej jednostki gospodarczej (czy jest to przedsiębiorstwo czy spółka) kapitał zakładowy nosi różne nazwy: 1. w państwowych jednostkach gospodarczych nazywa się funduszem założycielskim lub funduszem przedsiębiorstwa, 2. w spółdzielniach – funduszem udziałowym, 3. w przedsiębiorstwach jednoosobowych prywatnych - kapitałem właściciela, 4. w spółkach z o.o. - kapitałem udziałowym, 5. w S.A. – kapitałem akcyjnym. Kapitał zakładowy może być trwale związany z jednostką gospodarczą. Ma on wtedy charakter długoterminowy i statyczny, bądź też może być tzw. kapitałem związanym, którym są: 1. rezerwy, 2. czysty zysk, określane jako kapitał rozporządzalny czyli dyspozycyjny. Kapitał jest tworzony z wkładów właścicieli, współwłaścicieli i akcjonariuszy. Papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwo i potwierdzające przez nabywcę uzyskanie prawa do współwłasności noszą nazwę akcji. Akcja jest odpowiednikiem części kapitału własnościowego, która stanowi podstawę finansowania działalności jednostki gospodarczej, tj. spółki, firmy. Jest, więc instrumentem lokacyjnym i narzędziem finansowania rozwoju przedsiębiorstwa. Po zakupie akcji nabywca staje się współwłaścicielem przedsiębiorstwa i uzyskuje prawo do uczestniczenia w podziale części zysku wypracowanego przez przedsiębiorstwo. Zysk netto (tzn. po zapłaceniu podatków) dzieli się na: 1. zatrzymany, który jest przeznaczony na dalszy rozwój firmy, 2. część do podziału między akcjonariuszy, który przypada na jedną akcję -jest to dywidenda. Wyróżnia się dwa rodzaje akcji: 1. zwykłe, 2. uprzywilejowane. Akcje uprzywilejowane – akcjonariusze tych akcji mają pierwszeństwo w wpłacie dywidendy i otrzymywaniu części masy upadłościowej w razie, gdy przedsiębiorstwo ulega likwidacji. Najważniejszą cechą akcji jest jej wartość. Wyróżnia się wartość: 1. emisyjną, 2. rynkową, 3. księgową. Te różne wartości mają odbicie w rachunkowości i w literaturze przedmiotu dot. S.A. Przedsiębiorstwa emitujące kapitał w systemie akcyjnym podlegają szczególnej kontroli publicznej, która sprawowana jest przez państwo poprzez Komisję Papierów Wartościowych, giełdy, a także przez całe społeczeństwo, gdyż przedsiębiorstwa mają obowiązek publikowania bilansu, co najmniej raz w roku. Cały ten nadzór ma służyć podniesieniu zaufania do papierów wartościowych. Kształtowanie struktury kapitału Kapitał – rzecz, która ma zdolność do samoistnego pomnażania. Najbardziej stabilną częścią i podstawową finansowania działalności przedsiębiorstwa są kapitały własne. Decydują one w zdecydowanym stopniu o utrzymaniu płynności finansowej. Sprawa jest tu psychologiczna. W szczególności kapitały własne, a konkretnie ich wysokość stanowi bardzo ważną informację, do jakiej kwoty firma jest zdolna ponosić konsekwencje finansowe w razie powstania strat. Kapitały obce wymagają spłaty w ustalonych z wierzycielami terminach. Współcześnie jest bardzo modne, praktyczne i powszechne praktykowanie zastępowanie spłaconych zobowiązań nowymi kredytami. Jest to refinansowanie kredytów. Spłacanie zobowiązań w czynnym przedsiębiorstwie bardzo często łączy się z zaciąganiem nowych zobowiązań. Z tego wynika, że na ogół w przedsiębiorstwie obok kapitałów własnych ciągle występują obce, które w odróżnieniu od stałych, charakteryzują się różną wysokością (stałe mają określoną wysokość) i zmienia się ich struktura. W praktyce występują możliwości pozyskiwania różnych alternatywnych źródeł kapitału. Jest to kapitał o różnym charakterze. Powstaje wtedy problem wyboru najkorzystniejszej struktury, kompozycji tego kapitału. Co trzeba wziąć pod uwagę przy wyborze struktury kapitału? 1. maksymalizację korzyści udziałowców firmy, która może się wyrazić np. stopą zyskowności kapitałów własnych, 2. zapewnienie właściwego stopnia bieżącej i perspektywicznej płynności płatniczej (chodzi tu o ograniczenie ryzyka do granic uznawanych za rozsądne). Dbałość przedsiębiorstwa o rozwój (pojęcie szersze) i o wzrost (pojęcie węższe), gdzie rozwój obejmuje zjawiska ilościowe, jakościowe i strukturalne natomiast wzrost obejmuje tylko zjawiska ilościowe – wyraża się zwiększeniem z okresu na okres wielkości syntetycznych np. produkcji, sprzedaży. W skali makro wzrost wiąże się przede wszystkim z przyrostem dochodu narodowego niezależnie czy jest liczony SNA (System National Accord- w Polsce) czy MPS (Material Product System). Ten wzrost i rozwój wiąże się z planowaniem właściwej struktury kapitału zgodnie z możliwościami rozwojowymi firmy a także przy uwzględnieniu uwarunkowań (chodzi o analizę SWOT –uwarunkowania zewnętrzne: szanse i zagrożenia, które leżą poza brzegami przedsiębiorstwa i wpływają na nie oraz uwarunkowania wewnętrzne: słabe i mocne strony, które leżą wewnątrz przedsiębiorstwa). Zmiany struktury kapitałowej mają odbicie albo we wzroście aktywów albo pasywów. Odzwierciedlają je też różne wskaźniki ekonomiczne. Z czym wiąże się optymalizacja struktury kapitałowej przedsiębiorstwa? Wiąże się bezpośrednio z maksymalizacją wartości rynkowej firmy. W teorii przedsiębiorstwa mówimy o dwóch celach głównych przedsiębiorstwa: - max zysków, - zwiększenie wartości rynkowej firmy, które to uznaje się za podstawowe kryterium i miarę efektywności jej działania. W polityce kształtowania się dynamiki, struktury kapitału powinno się kierować rentownością zastosowania kapitału łącznego (własny i obcy). Kto jest najbardziej zainteresowany rentownością? Rentownością najbardziej zainteresowani są właściciele firmy. Poziom rentowności (efektywności) wskazuje na siłę dochodową przedsiębiorstwa rozumianą jako zdolność przynoszenia dochodu z zastosowanego kapitału. Rentowność kapitału własnego: Zysk netto (brutt) Rkw = Kapitał własny Informuje ile zysku uzyskuje się z zaangażowanego kapitału własnego Rentowność kapitału łącznego: Zysk netto (brutto) +odsetki od kapitału obcego Rkł = Kapitał łączny Tu jest problem porównania rentowności kapitału własnego z rentownością kapitału łącznego – pozwala ocenić efekt dzwigni finansowej. Do czego służy efekt dzwigni finansowej? Pozwala na porównania rentowności kapitału własnego z rentownością kapitału łącznego tj. zysku netto lub brutto powiększonego o odsetki z kapitału obcego do kapitału łącznego. Mówiąc o strukturze kapitału trzeba powiedzieć, że dla każdego przedsiębiorstwa ważne jest kształtowanie poziomu udziału środków własnych (środków właściciela) i obcych (środków kredytodawców). Do jakiej granicy powinno się wykorzystywać obce środki w celu max zysku? Wykorzystanie środków obcych do pomnażania zysków jest wskazane tylko do poziomu nie zagrażającego równowadze firmy. Jak oblicza się efekt dzwigni finansowej (EDF)? Rentowność kapitału własnego EDF = Rentowność kapitału łącznego Zależności: Jeśli stopa oprocentowania kapitału obcego będzie niższa (<) od stopy netto kapitału łącznego to przedsiębiorstwo będzie miało korzyść finansową w postaci pozytywnego efektu dzwigni finansowej. I wtedy osiąga większy zysk niż gdyby wykorzystywało wyłącznie kapitał własny. W rezultacie rentowność kapitału własnego rośnie tym silniej im mniejszy jest jego udział w łącznym kapitale firmy. Kiedy efekty dzwigni finansowej są negatywne? Efekty dzwigni finansowej są negatywne, gdy stopa oprocentowania kapitału obcego będzie > od stopy rentowności kapitału łącznego. Wtedy im wyższe będzie zaangażowanie kapitału obcego tym bardziej będzie się obniżała rentowność kapitału własnego. Uwaga końcowa: Nauka o przedsiębiorstwie, ekonomika czy teoria finansów nie jest w stanie określić uniwersalnej formuły, która z góry wyznaczałaby dla danego przedsiębiorstwa najkorzystniejszą strukturę kapitału własnego, obcego i łącznego, i która zapewniałaby optimum zyskowności od kapitału własnego jak i rozsądną skalę ryzyka. Ta struktura jest bardzo ważna, zależy od wielu złożonych czynników, które ulegają zmianom i trudno jest też przewidzieć, prognozować dokładnie koniunkturę gospodarczą. T3. KAPITAŁ INTELEKTUALNY PRZEDSIĘBIORSTWA jako najważniejszy potencjał przedsiębiorstwa. Kapitał intelektualny to zasoby wiedzy, umiejętności, doświadczenie pracowników, menedżerów, właścicieli, akcjonariuszy, dzięki którym przedsiębiorstwo osiąga przewagę konkurencyjną. Dotychczas uznawano powszechnie (jeszcze 2 lata temu), że o przewadze konkurencyjnej przedsiębiorstwa decydują produkty, ich jakość, koszty, ceny, zastosowanie klasycznych metod zarządzania i organizacji (epoka fordyzmu – masowej przedsiębiorczości, i w epoce przed- i industrialna). Obecnie sprawa zupełnie zmieniła się. Współcześnie uważa się, że informacja, unikatowa wiedza ludzi, decydują o losach przedsiębiorstwa - czy przedsiębiorstwo zwycięży w konkurencji, czy przetrwa czy zbankrutuje (poniesie klęskę). Stąd też inwestowanie w kapitał intelektualny, dzięki któremu każda organizacja zyskuje: - tożsamość, - stabilność, - zdolność do tworzenia i przyswajania postępu technicznego i innowacji, bywa powszechnie uznawane za bardziej zasadne niż inwestowanie w ziemię, maszyny czy budynki. Czym różni się potencjał intelektualny od klasycznych zasobów przedsiębiorstwa? Różnica polega na tym, że kapitał intelektualny występuje: 1. w postaci niematerialnej, 2. w postaci niemierzalnej, 3. w postaci niepoliczalnej, 4. nie można go zaksięgować, 5. nie można go jednoznacznie wycenić. Najważniejsze: potencjał intelektualny w odróżnieniu od materialnego nie ulega zużyciu w trakcie wykorzystywania, wręcz przeciwnie - samoistnie podnosi swoją wartość, powiększa się i może być równocześnie używany w różnych miejscach i do różnych celów. Kapitał intelektualny odkryto znacznie wcześniej jako ważny czynnik powodzenia firmy i wcześniej był uznawany za strategiczny zasób, atut przedsiębiorstwa. Ale dopiero obecnie wychodzi na prowadzenie wśród innych kapitałów. Po przeanalizowaniu karier 30 przedsiębiorstw światowych, które są w dobrej kondycji od ponad 100 lat, stwierdzono, że te nieśmiertelne firmy mają wiele wspólnego, choć działają w różnych krajach i branżach. Jakie są wspólne cechy tych firm? Wspólne cechy to: 1. podejście do pracowników, których wszyscy traktują jako podstawowe źródło sukcesu, 2. z łatwością wyzbywanie się majątku trwałego, jeśli jest to potrzebne z uwagi na zmianę rynków natomiast zwalnianie pracowników traktują jako proces zły i ostateczny, 3. wspólna jest filozofia tych przedsiębiorstw, której celem jest tworzenie pewnego rodzaju całości w dziedzinie organizacji i zarządzania, która rozwija się, umacnia dzięki kumulacji wiedzy kolejnych pokoleń, która to wiedza narasta (nawarstwia się). Przedsiębiorstwa te tworzą pewną tożsamość, budują więzi z otoczeniem, uczą się i rozwijają. Rodzaje kapitału intelektualnego Kapitał intelektualny w przedsiębiorstwie ze względu na swoją postać formalną może występować jako: 1. kapitał osobowy, 2. kapitał bezosobowy. Kapitał osobowy obejmuje: - wiedzę, - umiejętności ludzi. Kapitał bezosobowy: - dokumenty, które powstają w wyniku działalności kapitału osobowego. Co składa się na kapitał bezosobowy? Na kapitał bezosobowy przedsiębiorstwa składają się zarówno dokumenty wypracowane w przedsiębiorstwie, tzw. dokumenty wewnętrzne, takie jak: - regulaminy, - graficzna postać struktury organizacyjnej, - patenty, wynalazki, prawa autorskie, licencje, bazy danych, receptury - znak towarowy, znaki handlowe, i dokumenty pozyskane z zewnątrz, tzw. dokumenty zewnętrzne zewnętrzne, np. licencje, programy komputerowe. Ogólnie możemy powiedzieć, że kapitałem osobowym może być kapitał techniczny (tzn. tworzy nowy produkt, tworzy i wdraża postęp techniczny, tworzy nową jakość produktów i procesów) i kapitał organizacyjny skierowany do: - wewnątrz, obejmujący kształtowanie procesów zarządzania, tworzący struktury i tworzący kulturę organizacji - lub też kapitał organizacji skierowany na rynek, który obejmuje kształtowanie relacji organizacji z rynkiem, budowanie trwałych więzi z klientem i budowanie strategii marketingowych. Kto tworzy kapitał osobowy? Kapitał osobowy tworzą ludzie, tzn. 1. właściciele, 2. kadra kierownicza, 3. pracownicy, którzy posiadają wysokie kwalifikacje zawodowe, dużą wiedzę, unikatowe umiejętności i wykorzystują te cechy w sposób twórczy na zajmowanym stanowisku. Nie wszyscy pracownicy stanowią kapitał intelektualny. Kto nie stanowi potencjału intelektualnego? 1. nie stanowią go ci pracownicy, których rozległa wiedza, unikatowe umiejętności czy zdolności do twórczego myślenia pozostają bez związku z wykonywaną pracą. Jest to grupa dość liczna, spotykamy się z tym bardzo często np. specjalista od badania śmigła od samolotu jest prezydentem miasta, kucharz jest specjalistą ds. planowania. Najczęściej są to ludzie zatrudnieni przy marketingu, którzy albo zajmowali różne stanowiska nie mające nic wspólnego z marketingiem, albo decydują inne sprawy o ich zatrudnieniu - nie decydują tu kwalifikacje 2. nie są potencjałem intelektualnym pracownicy, którzy posiadają kwalifikacje potrzebne do wykonywanej pracy ale ich praca nie tworzy bezpośrednio wartości rynkowej. Kiedy zasób ludzki staje się kapitałem intelektualnym? Zasób ludzi staje się kapitałem intelektualnym wtedy, gdy w wyniku jego działań powstaje nowa wartość, która przynosi firmie wymierne korzyści, powstaje nowy produkt, nowe rozwiązanie ekonomiczno – finansowe czy nowa jakość, nowe rozwiązania organizacyjne. Aktywność intelektualna, potencjał intelektualny charakteryzuje się tym, że ludzie zazwyczaj są wybitnymi specjalistami w jednej dziedzinie, lecz w wielu przedsiębiorstwach występują różne dziedziny, stąd potrzebne są różne kwalifikacje. W obszarze działalności technicznej – kapitał intelektualny to ludzie, dzięki którym powstaje: nowy produkt, wynalazek, usprawnienie organizacyjno – techniczne, tworzy się postęp techniczny, kształtuje się nową jakość produktu lub procesu technologicznego. Kto najczęściej jest kapitałem intelektualnym? Najczęściej są to: 1. konstruktorzy, 2. technolodzy, 3. architekci, 4. projektanci, 5. wynalazcy, 6. racjonalizatorzy, których działalność daje przedsiębiorstwu wymierne korzyści. Korzyści te wyrażają się: 1. skróceniem cyklu produkcyjnego, 2. zmniejszeniem strat, 3. obniżeniem kosztu wytworzenia, 4. wypracowaniem nowych norm jakościowych ograniczających koszty braków i reklamacji. Natomiast w obszarze działalności organizacyjnej można wyróżnić dwa rodzaje kapitału intelektualnego - aktywność jednego jest skierowana do wewnątrz firmy a drugiego na rynek. Aktywność skierowana do wewnątrz firmy to działalność ludzi skierowana na: 1. usprawnienie funkcjonowania przedsiębiorstwa poprzez nowoczesne struktury organizacyjne, 2. podnoszenie poziomu zarządzania i jego jakości. Ludzie ci umieją we właściwym czasie dostrzec pojawiające się zagrożenia, czy też mankamenty w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa i szybko im przeciwdziałać. Wprowadzają nowe procedury, metody i techniki, i tak budują tożsamość i kulturę przedsiębiorstwa. Aktywność skierowana na rynek – ludzie ci posiadają umiejętności zdobywania i utrzymywania kolejnego klienta. Jest to najważniejsze dla firmy, bo pozwala na obniżenie kosztów reklamy (która jest bardzo droga), kosztów marketingu bezpośredniego, promocji, badania rynku przez profesjonalne firmy, co jest bardzo kosztowne i nie zawsze przynosi dobre efekty. Ten związek firmy z klientem umożliwia uniknięcie badań ankietowych, sondaży (także bardzo kosztownych). Trzeci aspekt: umiejętność pozyskania stałego klienta i włączenie go do współpracy z firmą, co jest ważnym źródłem sygnałów z zewnątrz o nowych potrzebach produktowych, technologicznych czy też serwisowych. Lojalny kooperant, dostawca może być źródłem informacji o nowych środkach produkcji, nowych technologiach lub materiałach. Stąd też umiejętność pozyskiwania klienta jest bardzo cenionym kapitałem intelektualnym, który przejawia się w konkretnych wynikach finansowych przedsiębiorstwa. Na czym polega udokumentowanie kapitału bezosobowego? Większość posiadanych kapitałów, ich rodzaj powinien zgodnie z interesem przedsiębiorstwa pozostawać pod jego kontrolą. Kontrola nad tym kapitałem jest ograniczona, gdy tkwi on tylko w głowach pracowników. Choroba, urlop, emerytura uniemożliwiają korzystanie z tego kapitału jak i skleroza pracowników. Stąd też uważa się, że można ograniczyć korzystanie z kapitału intelektualnego przez tworzenie dokumentacji o charakterze opisu: 1. słownego, 2. graficznego, 3. elektronicznego. Np. opis wynalazku, patentu, zapisana receptura. Dotyczy to elementów wewnętrznych. Jeśli chodzi o elementy zewnętrzne dotyczące kontaktu z rynkiem, mogą to być: 1. elementy dotyczące graficznej i opisowej struktury organizacji, 2. regulaminy wewnętrzne, 3. programy komputerowe, 4. schematy obiegu informacji. Tworzy się swoisty rodzaj magazynu, w którym kapitał intelektualny (osobowy) powstaje, gdy pracownik trwale lub chwilowo znajduje się poza przedsiębiorstwem. W przeciwieństwie do kapitału osobowego intelektualnego własnego, kapitał bezosobowy - wiedza opłacona i pozyskiwana z zewnątrz podlega ścisłej ewidencji, wycenie. Jest to pozycja w bilansie: „wartości niematerialne i prawne „. GOSPODAROWANIE POTENCJAŁEM INTELEKTUALNYM Dorobek w tym zakresie jest jeszcze niewielki, na czoło wysuną się dopiero niedawno. Z uwagi na rosnącą rolę potencjału intelektualnego w gospodarce zachodzi konieczność wypracowania w każdym przedsiębiorstwie odpowiedniego, stałego modelu wykorzystania tego potencjału. Chodzi tu o tradycyjny model ekonomiczny, który zawiera: - wiązkę celów i postulatów (dotyczy wykorzystania potencjału intelektualnego), - element diagnozy prospektywnej –jak potencjał intelektualny jest wykorzystany i co z tego wynika, - elementy prognozy – jak będzie rósł ten potencjał, co będzie na niego wpływać, - element uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych wykorzystania potencjału intelektualnego, jak również zestaw normatywów wykorzystania tego potencjału. Taki powinien być model wykorzystania potencjału intelektualnego. W teorii ekonomii przyjmuje się tezę, że kapitałem intelektualnym można łatwo gospodarować. Dlaczego kapitałem intelektualnym można łatwo gospodarować? Dlatego, że można go sprawnie: - pozyskiwać, - gromadzić, - selekcjonować, - uaktualniać, - rozpowszechniać, - i zbywać. Tym procesom można poddawać dokumenty dotyczące potencjału intelektualnego, który występuje wewnątrz przedsiębiorstwa i nośniki tego kapitału z poza przedsiębiorstwa. Podejmując się zarządzaniem lub gospodarowaniem kapitałem intelektualnym (głównie osobowym) należy mieć na uwadze jego charakter, chodzi o takie jego cechy jak: 1. niematerialność, 2. nieuchwytność, 3. kosztowną niejednoznaczność, Te cechy nie ułatwiają gospodarowania zasobami intelektualnymi. Chodzi tu o gospodarowanie w postaci: 1. wyszukiwania, 2. powiększania, 3. przechowywania, 4. chronienia, 5. sprzedawania, 6. dzielenia się wiedzą. We współczesnym świecie w wielkich liczących się firmach pojawiło się od kilku lat stanowisko naczelnego, generalnego menedżera do spraw kapitału intelektualnego. Jego zadaniem jest znalezienie i pozyskiwanie pracowników twórczych z zewnątrz i dostrzeżenie w firmie tych pracowników, którzy są rzeczywistym i potencjalnym kapitałem intelektualnym (wykład wcześniej). Różne obserwacje i badania wskazują, że indywidualna wiedza i umiejętności pracowników łatwiej stają się kapitałem intelektualnym w nieformalnych grupach pracowniczych. Są to grupy zwane środowiskami praktyków, w odróżnieniu od grup sformalizowanych. Czym charakteryzują się grupy nieformalne i dlaczego generują potencjał intelektualny? Grupy nieformalne powstają w sposób oddolny, tzn. z inicjatywy ludzi, których łączą wspólne cele, zainteresowania, idee, problemy. Te wspólne cechy stają się źródłem szukania nowych rozwiązań w tych grupach nieformalnych, które są źródłem nowej wiedzy i nowatorskich rozwiązań. Zadaniem menedżera do spraw potencjału intelektualnego powinna być umiejętność dostrzeżenia takich grup nieformalnych. Powinien on tworzyć korzystny klimat wokół tych grup, wspierać je w różny sposób (szkolenia, kursy doskonalące). Generalnie powinien on wspierać grupy nieformalne jak i formalne, gdyż przyjmuje się tezę, że w pracy zespołowej (sformalizowanej czy niesformalizowanej), dzięki dzieleniu się wiedzą członków zespołu można w krótkim okresie czasu osiągnąć więcej niż wynosi suma pojedynczych członków zespołu. To zjawisko, które charakteryzuje się tym, że efekt zespołu jest większy od efektów poszczególnych członków zespołu to synergii. Zjawisko to charakteryzuje się tym, że efekty zespołu są wyższe niż suma efektów indywidualnych prac Menadżer do spraw potencjału intelektualnego powinien kreować politykę licencyjną, patentową, i wspierać wszelkimi środkami działalność racjonalizatorską i wynalazczą. Problem wyceny kapitału intelektualnego Kapitał intelektualny posiada swoją specyfikę w stosunku do rzeczowego. Kapitał rzeczowy charakteryzuje się wyraźną postaciowością, posiada wartość (która może być wyceniana przy pomocy czynników obiektywnych lub subiektywnych, tj. użyteczności). Kapitał intelektualny charakteryzuje się bezpostaciowością, nie ma postaci. Dlatego trudno określić jego wartość. Trudno określić ile jest wart wynalazek, usprawnienie obiegu informacji, logo firmy czy znak towarowy, w jakich jednostkach należy ująć te efekty, te wartości, jak można je porównywać, wyceniać. Jedynie własności intelektualne wprowadzone do obrotu można wyrazić w kwotach, które zostały za nie zapłacone. Własnego kapitału nie można w ten sposób wycenić, stąd w praktyce szacuje się jego wartość i przedstawia się go w sposób opisowy. Jest tu pewien wyjątek – chodzi o kapitał intelektualny, który tworzy renomę przedsiębiorstwa. Wartość takiego kapitału jest różnicą między wartością księgową a wartością rynkową przedsiębiorstwa. MAJĄTEK TRWAŁY W PRZEDSIĘBIORSTWIE T1: Skład i struktura majątku trwałego T2: Klasyfikacja i wycena wartości środków trwałych T3: Zakres i zasady gospodarowania środkami trwałymi. T1: SKŁAD I STRUKTURA MAJĄTKU TRWAŁEGO Jaki jest skład i struktura majątku trwałego? W skład majątku trwałego wchodzą: 1. Środki trwałe 2. Wartości niematerialne i prawne 3. Finansowy majątek trwały 4. Należności długoterminowe. Środki trwałe Co uważamy za środki trwałe? 1. z punktu widzenia fizycznego są to te przedmioty, które w procesie produkcji zużywają się stopniowo a ich cechy fizykochemicznych nie przechodzą na gotowy wyrób, 2. z punktu widzenia finansowego są to przedmioty, których czas funkcjonowania jest dłuższy niż 1 rok, a wartość wynosi określoną kwotę ustaloną każdorazowo przez władze państwowe najwyższego szczebla. Inaczej za środki trwałe (zgodnie z obowiązującymi przepisami) uznaje się nabyte lub wytworzone we własnym zakresie nieruchomości, będące odrębną własnością lokale, budowle, realizowane inwestycje w obecnych obiektach, maszyny i urządzenia, środki transportowe, kompletne, zdatne do użytkowania przedmioty o dłuższym niż rok przewidywanym okresie ich użytkowania, także inwentarz żywy. Środki trwałe mogą być przeznaczone: 1. na własny użytek, 2. oddane do użytkowania na podstawie odrębnych umów ( najmu, dzierżawy lub innych o podobnym charakterze). Do środków trwałych zaliczamy też obce obiekty użytkowe na podstawie umów najmu, dzierżawy, jeśli w oparciu o przepisy finansowe dana jednostka dzierżawi lub najmuje, ma pr