W starożytnym Rzymie i
Grecji pracowali tylko niewolnicy, do których odnoszono się z pogardą. Podobny
stosunek do pracy panował w średniowieczu. Sytuacja zmieniła się nieco, gdy
pierwsi wyznawcy Chrystusa zaczęli zakładać gminy ziemiańskie. Ale i tam
większość musiała pracować po to, aby pewne grupy społeczne mogły żyć wygodnie.
Najboleśniejszy jest jednak fakt, że pracę uważano za hańbę, a ludźmi pracy
pogardzano. Punktem zwrotnym w historii stał się okres pozytywizmu. Pozytywiści
zupełnie inaczej spojrzeli na zagadnienie pracy człowieka. Wskazali na właściwą
wartość pracy i korzyści z niej płynące. Przed młodymi ludźmi stanęły nowe cele
i zadania. Ich nadrzędnym celem stała się praca, praca dla ogółu społeczeństwa.
Pozytywiści interesowali się rozwojem cywilizacji, nauki i techniki. Wszystkie
hasła pozytywistyczne znalazły odbicie w literaturze tego okresu, a także w
późniejszych epokach. Praca stała się celem i dążeniem ówczesnego
społeczeństwa.
Pochwałę takiej pracy
możemy znaleźć na kartach powieści E. Orzeszkowej pt. "Nad Niemnem".
Dowodem na to może być przytoczona przez pisarkę legenda o Janie i Cecylii -
pierwszych, którzy osiedlili się nad Niemnem. Dzięki wspólnej pracy utrzymali
się przy życiu. Ich praca przyczyniła się do powstania osady, której życiu
zostało odzwierciedlone w powieści. Pomiędzy dwoma grupami - dworem i
zaściankiem istnieją znaczne różnice majątkowe, jak również różny stosunek do
pracy. Przykładem może być Benedykt Korczyński i jego syn Witold. Ten pierwszy
przez całe życie borykał się z trudnościami i ciężko pracował na swojej ziemi.
Początkowo próbował on zrealizować hasła pracy u podstaw, ale w rezultacie
ograniczył się do utrzymania własnego majątku, zrezygnował ze wspólnej,
potrzebnej wszystkim pracy z Bohatyrowiczami. Stało się to przyczyną konfliktu
Benedykta z synem. Witold okazał się typowym pozytywistą, dążącym do ulepszenia
i umocnienia gospodarstwa, a także pragnącym sojuszu i wspólnoty z chłopami.
Jego działalność miała na celu uświadomienie i naukę chłopów. Witold uczył ich
obsługi maszyn rolniczych, ogrodnictwa. Przedstawił projekty budowy wspólnego
młyna i studni. Jako pierwszy chciał zmienić wygląd wsi, polepszyć byt jej
mieszkańców. Praca była treścią życia Justyny Orzelskiej i Marty. Były one
cegiełką w budowie całej wspólnoty. Orzeszkowa w swej powieści skrytykowała
arystokrację, ich obojętną postawę wobec pracy.
Podobną krytykę arystokracji
znajdujemy w powieści pt. "Lalka" B.Prusa. Ludzi pokroju Łęckich
można uważać za pasożytów, ludzi zupełnie bezwartościowych. Przeciwnością ich
są: Wokulski, Schulman czy Zasławska. St. Wokulski znalazł wartość pracy, umiał
czerpać z niej korzyści. Jego działalność była na wskroś pozytywistyczna, a
praca podnosiła poziom gospodarczy kraju, a także polepszała byt tych
najbiedniejszych.
Odbicie haseł
pozytywistycznych znajdujemy także w utworach Żeromskiego: "Ludzie
bezdomni", "Doktor Piotr", "Siłaczka". Główny bohater
"Ludzi bezdomnych", doktor Judym, stawia czoła przeciwnościom losu.
Idzie wciąż na przód. Czyni starania o poprawę warunków sanitarnych, szerzy
higienę tam, gdzie jej nie ma a jest potrzebna. Przeciwko jego programowi
występują warszawscy lekarze, którzy, zdaniem Judyma, są "lekarzami ludzi
bogatych". Bohater skazany jest więc na samotną walkę ze złem, nie może mu
więc nikt pomóc, bo inaczej zakiełkuje w nim przyszłe nasienie dorobkiewicza.
Judym dostrzega w sobie siłę. Uważa, iż obowiązkiem jego jest pomóc ludziom
potrzebującym.
Problem życia wsi, problem
pracy podejmuje również Wł.Reymont w utworze "Chłopi". Akcja powieści
rozgrywa się w XIX w. we wsi Lipce. Głównym bohaterem jest rodzina Borynów.
Życie wsi toczy się bardzo monotonnie, dni wypełnione są pracą, która wytwarza
rytm życia wsi. Przykładem wielkiej pracowitości może być Maciej Boryna -
najbogatszy człowiek we wsi, który bardzo kochał pracę i był bardzo przywiązany
do ziemi. W chwili, gdy stan jego zdrowia nie pozwala mu wyjść w pole, leżąc w
łóżku interesuje się sprawami gospodarstwa. Wierzy, że będzie jeszcze mógł
pracować na ziemi. O jego pracowitości świadczy fakt, że umiera siejąc zborze.
Inną osobą, która nie bała
się pracy jest Hanka - żona Antka Boryny (syna Macieja Boryny). Była to osoba o
łagodnym usposobieniu, cicha i spokojna, do której Antek odnosił się dość
szorstko. Hanka potrafi stawić czoła wszystkim przeciwnościom - to właśnie ona
utrzymuje rodzinę, gdy Antek, zatopiony w marzeniach o Jagnie, nie dostrzega
płaczących z głodu i zimna dzieci.
Społeczeństwo wiejskie
przed- stawione w "Chłopach" cechuje wielka pracowitość, chęć
posiadania własnej ziemi. Chłopi zdawali sobie sprawę z tego, że w ówczesnych
czasach tylko posiadanie ziemi oraz ciężka i rzetelna praca na niej może
zmienić sytuację. Podczas pracy zapominali o swych troskach i zmartwieniach.
Problem pracy i stosunku do
niej przedstawiała Maria Dąbrowska w swym najwybitniejszym dziele: "Noce i
dnie". Treścią powieści są dzieje małżeństwa Niechciców, których życie
toczy się w kręgu rodziny. Jest ono szare, powszechnie wypełnione pracą.
Barbara i Bogumił przyczyniają się do tworzenia wspólnego dobra. Wspólnie
pracują na gospodarstwie, realizują hasła pozytywistów. Dla Bogumiła praca jest
wielką rzeczą. On wierzy w pracę i jej służy. Jest wzorowym gospodarzem, mężem
i ojcem. Wspomaga również chłopów, podejmując się zbudowania nowych czworaków i
przeprowadzenia melioracji w celu osuszenia stawów. Bogumił nigdy się nie
zniechęcał, wytrwale dążył do celu. Reprezentuje on tak zwaną "otwartą
postawę wobec życia". Nade wszystko charakteryzuje Bogumiła kult pracy.
Traktuje ją jako dobrowolny obowiązek. Najbardziej obiektywnym obowiązkiem
kryterium oceny wartości człowieka jest jego praca. Nie tylko poprawia ona dobrobyt
człowieka, ale przede wszystkim wzbogaca go intelektualnie. Człowiek,
który pozbawiony jest możliwości pracy ubożeje i w końcu staje się nędzarzem.
Dobrze pojęta praca wyzwala w człowieku szlachetne uczucia, kształtuje i
udoskonala osobowość.
[ Bohaterowie omówionych
utworów zasługują na uwagę dlatego, bo praca uczyniła ich ludźmi wartościowymi
i godnymi bliskiego zainteresowania. Można się przekonać, że nieuczciwa praca
zawsze prowadzi do kryzysu gospodarczego i dlatego niezmiernie ważną sprawą
jest uczciwość i solidarność. ]
Bohaterowie przedstawionych
powieści to ludzie kochający pracę. Dla nich praca zarówno na roli, czy
wychowywanie dzieci, oświecanie społeczeństwa, przedstawiała najwyższą wartość.
Byli to ludzie rozumiejący i odczuwający potrzebę pracy. Szczególnie w
ówczesnych czasach, kiedy kraj znajdował się pod zaborami, a odzyskać
niepodległość można było dopiero wówczas, kiedy społeczeństwo będzie silne pod
względem ekonomicznym i gospodarczym. Ludzie ci poprzez swoją pracę zdobywali
uznanie u społeczeństwa z jednej strony, a z drugiej przyczyniali się do
bogacenia nie tylko samych siebie, ale i całego kraju. Ich postawa,
zaangażowanie się dla dobra społeczeństwa było przykładem nie tylko dla
ówczesnych ludzi, ale jest też przykładem dla współczesnego człowieka. Dla nich
praca była radością życia, była moralnym nakazem i obowiązkiem. Praca na roli
pozwalała im zapominać i przetrwać najcięższe chwile w życiu. Byli oni
świadomi, że służąc pracy, służą całemu narodowi.
Rygorystyczne wymogi
stworzonego przez E. Zolę materializmu powodowały, że bardzo rzadko był on
ówcześnie realizowany. Silnie zaangażowane emocjonalnie pisarstwo S.
Żeromskiego, jak najdalsze od naukowego dystansu i powstrzymywania się od ocen,
świadomie moralizatorskie - zbliżało się wręcz do pozytywistycznej
tendencyjności. Jego bohaterowie osadzeni byli przede wszystkim w narodowej
tradycji kulturowej, a nie w naturze, co wyraźnie oddalało twórczość
Żeromskiego od naturalizmu. Znacznie głębiej odwoływał się do pomysłu E. Zoli
Wł. Reymont. W jego powieściach bowiem człowiek jawił się jako integralny
element natury, kierujący się w swoim działaniu przede wszystkim pierwotnymi
instynktami i potrzebami. Przedstawione w powieści "Chłopi" życie
mieszkańców wsi regulowane było rytmem pór roku (stąd kolejne tomy:
"Jesień", "Zima", "Wiosna", "Lato").
Jedynie zmiany w przyrodzie wpływały na rodzaj prac i sposób życia bohaterów.
Motywacje ich działania też sprowadzały się do zaspokajania biologicznych
potrzeb i żądzy posiadania.
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach