POLITYKA REGIONALNA – ISTOTA, CELE, INSTRUMENTY
Politykę regionalną można ująć w różny sposób:
jako politykę regionalną państwa (politykę bezpośrednią), mającą na celu pomoc władzom, instytucjom i przedsiębiorcom na określonym obszarze lokalnym
jako politykę władz regionalnych i lokalnych (czyli tzw. polityka w regionie) – jest to polityka autonomiczna, bazująca na lokalnych możliwościach i zasobach
jako tzw. politykę pośrednią, prowadzoną w stosunku do podmiotów gospodarczych, instytucji, ludzi
Polityka regionalna wiąże się ściśle z redystrybucyjną funkcją budżetu, który musi wspierać regiony ekonomicznie słabsze. Do kluczowych zadań polityki regionalnej w procesie transformacji ustrojowej zaliczyć możemy:
· wypracowanie właściwej strategii i kierunków rozwoju regionu
· sprzyjanie przedsiębiorczości lokalnej przez zachęty i ulgi dla inwestorów
· tworzenie infrastruktury społecznej gospodarki rynkowej
· restrukturyzację regionów oraz koordynowanie przekształceń własnościowych
· racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody oraz ochrona środowiska
· zwalczanie bezrobocia
· efektywne wykorzystanie środków z pomocy zagranicznej i budżetu centralnego
· łagodzenie skutków transformacji ustrojowej
· ochronę socjalną najuboższych grup społecznych
· przebudowę układu osadniczego
· efektywne rozwiązywanie problemów specyficznych dla danego regionu
· określenie sposobu oddziaływania na wszystkie podmioty działające w regionie w celu osiągnięcia racjonalności w gospodarce przestrzennej
Instrumenty polityki regionalnej
Aby polityka regionalna mogła być skutecznie prowadzona potrzebne są odpowiednie instrumenty – z jednej strony systemy planowania a z drugiej narzędzia za pomocą których organy administracji państwowej mogą te cele osiągnąć.
Planowanie przestrzenne (zwane też terytorialnym) prowadzone jest obecnie w różnych skalach – od lokalnej i regionalnej, przez krajową do międzynarodowej. Na szczeblu państwowym planowanie polityki regionalnej obejmuje tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego kraju oraz założeń oddziaływania rządu na rozwój regionów. Na szczeblu regionalnym opracowuje się plany zagospodarowania przestrzennego i plany ekonomicznego rozwoju regionów zwane planami regionalnymi. Na szczeblu lokalnym tworzy się tzw. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego mikroregionów, plany urbanistyczne oraz lokalne plany rozwoju społeczno-ekonomicznego. Odrębne plany terytorialne mogą być budowane dla aglomeracji miejskich, części regionów i makroregionów.
Tworzone plany mają charakter długookresowy. Dla celów pomocniczych sporządzane są kilkuletnie plany etapowe.
Narzędzia stosowane w polityce regionalnej pochodzą z ogólnej polityki ekonomicznej państwa. Wśród nich wyróżnić możemy:
obowiązujące powszechnie normy, ustalane przez władze państwowe i organy samorządu terytorialnego
ogólne decyzje administracyjne wydawane na podstawie odpowiednich norm
narzędzia ekonomiczno-finansowe polityki pieniężnej i budżetowej, motywujące podmioty gospodarcze do określonej działalności
przedsięwzięcia gospodarcze organizowane i realizowane bezpośrednio przez organy publiczne lub z ich udziałem
Normy powszechnie obowiązujące odgrywają znaczącą rolę w procesie zagospodarowania przestrzeni. Określają one reguły postępowania dla wszystkich jednostek gospodarczych, a zwłaszcza inwestorów, wprowadzając zmiany w sposobach użytkowania terenów i zagospodarowania obszarów. Normy dotyczą sposobów użytkowania ziemi, przestrzegania zasad ochrony środowiska naturalnego i zasad bezpieczeństwa, zabudowy zgodnej z wymogami architektonicznymi i urbanistycznymi. Do norm zaliczają się również plany zagospodarowania przestrzennego w części, która określa sposób użytkowania terenu.
Decyzje administracyjne wprowadzają szczegółowe regulacje dotyczące sposobów zabudowy terenów i umiejscowienia inwestycji budowlanych, dopuszczania bądź zakazywania określonych technologii i rodzajów produkcji, zezwoleń budowlanych. Zarówno normy jak i decyzje mają oddziaływanie negatywne tzn. nie dopuszczają do działalności niepożądanej na danym terytorium.
Narzędzia ekonomiczno-finansowe mają oprócz negatywnego także charakter wspierający w stosunku do celowych i pożądanych działań na rzecz lepszego zagospodarowania regionów. Przykładem oddziaływań negatywnych są wyższe obciążenia podatkowe wobec inwestorów a zachęcający wpływ mają zwolnienia i ulgi podatkowe, ułatwienia kredytowe, a niekiedy też subwencje budżetowe. Z reguły instrumenty finansowe funkcjonują na określonych częściach danego państwa (regionu), a ich działanie jest obwarowane wieloma warunkami odnoszącymi się do sektora (przemysł, budownictwo, rolnictwo, itd.), typu działalności gospodarczej (np. produkcyjna, usługowa, badawcza), rodzajem przedsięwzięcia (np. budowa, rozbudowa, modernizacja, relokacja), wielkości przedsięwzięcia, wielkości zatrudnienia, które ono ma stworzyć itp. Instrumenty te przyjmują często postać specjalnych stref ekonomicznych, których rola w kształtowaniu długofalowego rozwoju regionalnego jest dość nikła i w Polsce znacznie przeceniania. Bodźce finansowe mają ograniczoną skuteczność. Wskazuje się na malejące znaczenie kosztowych czynników lokalizacji i na rosnący wpływ czynników jakościowych, związanych z: dostępną infrastrukturą, zapleczem badawczym, stabilnością układu politycznego i systemu prawnego, kwalifikacjami siły roboczej i jej zdyscyplinowania, warunkami życia, szczególnie kadr najwyżej kwalifikowanych. Wpływanie na te elementy kryteriów lokalizacji staje się instrumentem polityki regionalnej o rosnącym znaczeniu.
Jednymi z najważniejszych instrumentów finansowych są granty kapitałowe na wprowadzanie nowych technologii, na tworzenie nowych miejsc pracy lub na wspomaganie przedsięwzięć, które bez pomocy nie mogłyby być zrealizowane. Korzystną formą są też preferencyjne kredyty na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych tworzących np. nowe formy usług, a w ten sposób także miejsca pracy. Różne formy zwolnień podatkowych powinny być raczej ograniczane, ponieważ są one zawsze obarczone największą dowolnością i trudno skontrolować prawidłowe wykorzystanie tych ulg. Jest to łatwiejsze w przypadku współfinansowania (granty) czy kredytowania konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych.
Ostatnią grupą narzędzi polityki regionalnej są przedsięwzięcia organizowane bezpośrednio przez państwo lub jednostki samorządu terytorialnego. Takimi przedsięwzięciami są inwestycje publiczne. Na rozwój regionów wpływa w dużym stopniu wyposażenie w infrastrukturę podstawową, obejmującą układy komunikacji drogowej i kolejowej, układ energetyczny, system gospodarki wodnej, rozmieszczenie osadnictwa, oświaty, ochrony zdrowia, nauki. Systemy te w większości krajów należą do państwa i to ono je utrzymuje i rozbudowuje. Najczęściej infrastruktura rozbudowywana jest w sposób zorganizowany dla celów przyspieszenia rozwoju gospodarczego. Bezpośrednie działania organów publicznych mają za zadanie pobudzanie, nie zaś zastępowanie inicjatywy prywatnej
Adam Mickiewicz "Dziady część III"