|
1. Nazwy epok i ich znaczenie - kontrast Oświecenie - wiek filozofów, wiek rozumu, wg. Kanta “wyjście
człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy, a niepełnoletność
to niezdolność do posługiwania się własnym rozumem bez obcego kierowania”
główne hasło - sapere aude ( miej odwagę posługiwania się
własnym rozumem )
Romantyzm - wywodzi się z przymiotnika określającego coś
nieprawdopodobnego, niepodobnego do rzeczywistości, takiego jak w romansach,
niezwykłego, pięknego, oddziałującego na wyobraźnię wg. W. Hugo
- definicja romantyzmu zawiera się w jego
nieokreśloności
2. Sztuka
Oświecenie
- doświadczenie wolą wszystko, co jest proste i harmonijne
‘dobrze ubity, porządnie i regularnie drzewami zasadzony gościniec, z którego
zbaczać nie wolno”
- pierwsze miejsce zajmują wzory - poszukuje prawidłowości,
ładu, spokoju
- w architekturze wpływ budowli rzymskich i greckich, centralny
plan budowy ( portyki, fronty, łuki ), stosowanie klasycznych porządków
architektury i detali
- w rzeźbie tematyka mitologiczna, alegoryczna - dążenie do
idealizacji i wirtuozerii
- dominacja formy nad walorem, doskonałość rysunku
- przenoszenie sztuki nad naturę
- gust nabywany wychowaniem
Romantyzm
- “kręta ścieżka, albo raczej podróż, wśród której jak się komu
bliżej zdaje, wolno zbaczać, albo też nasycać się widokami natury i swobodnie
płoty przeskakiwać”
- odstąpienie od wszelkich przepisów; natchnienie pierwsze ma
miejsce
- odznacza się swoistym nieładem, poczuciem tragicznego
rozdarcia i niepokojem
- żywi upodobanie do tego, co irracjonalne, fantastyczne,
gloryfikuje wyobraźnię, geniusz, szaleństwo
- romantycy szukają inspiracji w kręgu tzw. wiedzy tajemnej,
fascynowali się kulturą
orientalną
- w sztukach plastycznych występuje nastrojowość,
zainteresowanie przyrodą, dynamika kompozycji, bogactwo kolorytu, efektów
świetlnych, silna ekspresja, efekty grozy
- sztuka powinna być wzorowana na naturze
- zaszczepiona w sercu każdego, każdy ją czuje
3. Metody poznawania świata
Oświecenie * za
pomocą rozumu = racjonalizm ( natio - rozum )
wyznawcy: Spinoza, Newton
- poznawanie rozumowe pozwala odróżnić prawdę od fałszu
- twórcą racjonalizmu był Kartezjusz (“Rozprawy o metodzie”),
zwolennik systematycznego, rozumowego ładu w dochodzeniu prawdy, odrzuca
wszelkie uprzedzenia i przesądy * za
pomocą doświadczenia = empiryzm
wyznawca - F. Bacon
- odrzucenie wszystkiego, co się nie da potwierdzić
praktycznie * za
pomocą zmysłów = sensualizm
wyznawca - J. Roch
- wprowadzenie pojęcia tabula rasa ( łac. czysta kartka )
określającego umysł dziecka,
pozbawiony jakichkolwiek wrodzonych idei oraz zasad, a
kształtowany dopiero przez
doświadczenie i edukację * świat
może poznawać każdy, kto chce
Romantyzm
- komunikacja pomiędzy idealną stroną ducha oraz uduchowionym
wszechświatem a człowiekiem odbywa się za pomocą: niezwykłych zjawisk natury,
snów, objawień, przeczuć
- właściwości poznawcze to: intuicja, wiara, czucie ( “oko i
ucho duszy” )
- wg. romantyków rozum i zmysły nie są w stanie wyjaśnić tzw.
tajemnicy wnętrza wszechrzeczy, w tym także duchowego życia człowieka, obraz
świata na nich zbudowany dotyczy jedynie zewnętrznej powłoki zjawisk, nie
ukazuje natomiast ich wewnętrznej istoty. Jest prawdą martwą, bezużyteczną w
ludzkim życiu i działaniu
- irracjonalizm ( przeciwny racjonalizmowi ) oparty na ludowej
wierze w istnienie sił tajemnych i możliwości ich poznania przez czary,
wróżby
- bezpośredni kontakt z zakrytym światem mają tylko: nieskażony
przez cywilizacją lud ( Dziady II ) oraz wybitne
jednostki, zwłaszcza poeci ( Dziady III, Nie-boska komedia )
4. Typ bohatera
Oświecenie
- obywatel, człowiek publiczny odchodzący od zaściankowych
poglądów i dążący do wprowadzenia reform, które ulepszą kraj
- człowiek powinien uczyć się na cudzym doświadczeniu, a nie na
własnych błędach
- ojciec dba o wychowanie dzieci, chce aby były dobrymi
patriotami
- bohater negatywny: sarmata, pijak, konserwatysta,
materialista
- bohater znany, przedstawiony czytelnikowi, mający łatwy do
określenia charakter, o łatwym do przewidzenia zachowaniu
Romantyzm
- bohater tajemniczy, nie znamy dokładnie jego życiorysu “umarł
- nie doszedł nikt po jego zgonie, jak się nazywał, w której świata stronie jego
ojczyzna”
- skłócony ze światem indywidualista
- samotnik z wyboru, zamknięty sam w sobie
- przeżywa nieszczęśliwą miłość
- krytykuje ludzi rozumnych, lgnie do dzieci, wariatów,
szaleńców, zabójców ( Werter )
5. Wpływ sytuacji politycznej państwa na cele literatury
Oświecenie - dramatyczny okres dla kraju -
wynik osłabienia państwa za czasów Wettingów
- zachwianie równowagi między myśleniem kategoriami państwa (
wymagającej poświęceń ) a obsesyjnie strzeżoną ideą szlacheckiej wolności
- głównym celem miało być przezwyciężenie kryzysu politycznego.
Program: * przebudowa systemu władzy * naprawa społeczeństwa
Romantyzm - utrata samodzielnego bytu państwowego Polski
- koncepcja czynu w drodze do odzyskania niepodległości
1. mesjanizm - dzieje Polski powtarzają pasję i
zmartwychwstanie Chrystusa, Polska jako
naród wybrany cierpi niewinnie, by “zbawić” inne
narody
2. Powstanie zbrojne
6. Preferowane gatunki, porównanie dramatów
Oświecenie
- literatura o charakterze dydaktycznym, do założeń estetyki
należały: prawdopodobieństwo, ład, harmonia
- gatunki starożytne: oda, tragedia, epos, satyra,
bajka
Romantyzm
- literatura ma zaskakiwać niepokoić, wzruszać
- gatunki synkretyczne: ballady, powieść poetycka, dramat
romantyczny
7. Bóg
Oświecenie - ateizm - zaprzeczenie
istnienia Boga, ponieważ rozum nie wykazywał przyjęcia istoty boskiej wg.
Molbacha idea Boga powstała jako wynik ignorancji człowieka i jego lęku przed
siłami przyrody, Bóg to metafizyczna całość wg. teologów, o której człowiek
nigdy nie będzie mógł wytworzyć sobie żadnego wyobrażenia ( nieskończoność,
bezmiar wszechświata, potęga baz granic )
- deizm - Bóg to istota, która dała początek mechanizmowi
wszechświata stworzywszy prawa, na których podstawie świat się rozwija, więc i
nie troszczy się o niego, bo nie potrzebuje
Romantyzm
- istota, do której zwraca się emigrant ( Hymn - J. Słowacki
)
- Konrad zwraca się do Boga i żąda “władzy, jaką on
posiada”
- człowiek jako jednostka nic nie znacząca przed Bogiem “Panie!
Czymże ja jestem przed twoim obliczem, prochem i niczem” ( widzenie ks. Piotra
)
- organizator i rządca świata, ustanowiciel reguł w nim
panujących ( Dziady II ) “Według Bożego rozkazu, kto nie doznał goryczy ni razu,
ten nie dozna słodyczy w niebie” |
Adam Mickiewicz "Dziady część III"