Ktoś kiedyś powiedział, iż „Mickiewicz wielkim
patriotą był”. Według mnie to zbyt mało, ponieważ niemal każdy jego utwór
poświęcony krajowi, tęsknocie za ojczyzną, za wolnością - jest inny, inaczej
ujmuje to wzniosłe uczucie. Tym samym temat staje się ciekawy, daleki od
monotonnego, opartego na schemacie wyliczanki, czy wywodu. Mickiewicz pisał o
najważniejszych sprawach epoki i swojego narodu. Dostrzegał wartości, które są
ważne w każdym czasie, takie jak honor, poczucie godności narodowej i
osobistej, sprawiedliwość, prawo do wolności. Utwory poety uczyły miłości do
kraju, podtrzymywały przekonanie o konieczności walki o wolną Polskę i głosiły
wiarę w zwycięstwo tej walki. Najważniejszymi utworami napisanymi przez
Mickiewicza przedstawiającymi sytuację kraju i postawy ludzkie wobec zaborów
były: ”Konrad Wallenrod”, „Dziadów część III”, „Pan Tadeusz”, oraz liryka
patriotyczna - „Do matki Polki”, „Reduta Ordona”.
W epoce romantyzmu Polska znajdowała się w
specyficznej sytuacji politycznej. Od kilkudziesięciu lat pozostawała w niewoli trzech państw zaborczych. Polacy
nigdy nie pogodzili się z niewolą narodową. Sytuacja polityczna spowodowała że
romantycy polscy podporządkowali swe utwory tematyce walki o niepodległość.
Ojczyzna pojmowana była nie tylko w kategoriach obywatelskiej służby, ale także
w kategoriach uczuciowych i emocjonalnych. Żyła w sercach i umysłach Polaków,
którzy nie tracili nadziei i nie rezygnowali z walki narodowo - wyzwoleńczej.
Takim utworem przedstawiającym wielki patriotyzm i oddanie się Ojczyźnie jest
„Konrad Wallenrod”.
„Konrad Wallenrod” jest
prawdopodobnie najlepszym przykładem literatury tyrejskiej, zagrzewającej do
boju. Autor napisał ją przebywając na zesłaniu w Rosji - aby zmylić rosyjską
cenzurę zastosował w niej język ezopowy. Podstęp udał się doskonale, utwór
ukazał się najzupełniej legalnie, w samym sercu kraju wroga - Petersburgu.
Okazało się że zawarte w nim wezwanie do boju miało ogromną siłę oddziaływania.
Utwór ten rozpalił serca młodych konspiratorów i stał się jednym z impulsów,
które przyczyniły się do wybuchu powstania listopadowego. Rzeczywistym
bohaterem utworu było współczesne Mickiewiczowi, walczące z caratem młode
pokolenie patriotów polskich. Akcja utworu została osadzona w końcu XIV w. kiedy
Krzyżacy zagrozili Litwie ostateczną zagładą. Bohater miał stać się przykładem
płomiennej i ofiarnej miłości ojczyzny, miał uczyć że sprawa wolności narodu
jest najważniejszą rzeczą w życiu człowieka. Konrad Wallenrod był bohaterem
pokoleń podejmujących swój czyn i los z poczuciem ich tragicznej
nieuchronności. A dzięki pieśni starego wajdeloty Halbana potomni mają
możliwość oceny istoty dzieła bohatera, jest on bowiem „arką przymierza między
dawnymi a młodszymi laty”.
Głównym bohaterem utworu jest Litwin, który w
dzieciństwie został porwany przez Krzyżaków . Dziecku krzyżacy nadali imię
Walter Alf. W zamku Krzyżackim znajdował się litewski wajdelota Halban. To on
opowiadał Alfowi o jego pochodzeniu i losach, śpiewał mu litewskie pieśni,
opowiadał o Ojczyźnie. Walter wielokrotnie chciał powrócić do Ojczyzny, ale
Halban tłumaczył mu, że jeszcze nie nadeszła odpowiednia pora - Afl miał
najpierw poznać wszelkie arkana sztuki rycerskiej, wszelkie tajemnice wroga.
Kiedy Walter wziął udział w walce, od razu wraz z Halbanem dał się wziąć do
niewoli. Przybył do Kowna, a książe Kiejstut dał wiarę opowieściom Waltera.
Pozostał on na dworze księcia, uczył Litwinów nowoczesnych metod walki, wkrótce
też podjął za żonę córkę księcia Aldonę. I tu rozpoczyna się dramat, gdyż
Waltera dręczyła sytuacja ukochanej ojczyzny, która była ustawicznie nękana
przez Krzyżaków. Zrozumiał też, że Litwini nie są w stanie pokonać wroga w
otwartej walce. Jako średniowieczny rycerz, ceniący nade wszystko, wzdragał się
przed podstępnymi metodami walki, wiedział jednak, że nie ma innego wyboru. Po
dramatycznym pożegnaniu z Aldoną opuszcza Litwę. Wkrótce jako giermek Konrada
Wallenroda udaje się do Palestyny. Konrad ginie w tajemniczych okolicznościach,
a Walter podszywa się pod jego postać, przyjmuje śluby zakonne, walczy w
Hiszpanii, a po śmierci Winrycha zostaje wybrany mistrzem zakonu. Rządzi
zakonem nieudolnie, Krzyżacy często przegrywają, wydaje się jakby Litwini znali
wszelkie posunięcia Krzyżaków. Konrad decyduje się do przystąpienia do
decydującej walki. Prowadzi to Krzyżaków do druzgocącej klęski. Niestety
bohater zostaje zdemaskowany, podsłuchano bowiem jego rozmowy z tajemniczą
pustelnicą, którą była w istocie Aldona. Wówczas bohater, aby uniknąć
krzyżackiego sądu popełnia samobójstwo, co powoduje też śmierć jego żony
Aldony.
Konradzie mówi się jako o bohaterze tragicznym.
Tragiczne było jego życie gdyż, aby osiągnąć wyższy cel sięga po środki
nieetyczne - zdradę i podstęp. Przeżywa konflikt - musi wybierać między
honorem, a obowiązkiem walki. Poświęca własne życie, młodość i szczęście dla
dobra narodu. Mickiewicz ukazał pod postacią Wallenroda tragizm Polaków, którym
przyszło żyć pod zaborami. Pisarz przytacza pieśń wajdeloty Halbana, która
wyraża poprzez swoje słowa chęć walki o wolność Ojczyzny. Postać głównego
bohatera jest dla współczesnych wzorem prawdziwego patrioty. „Konrad Wallenrod”
nie jest jedynym dziełem, które poświęcone jest krajowi innym wielkim i ważnym
utworem są „Dziady” część III.
„Dziady” z niezwykłą siłą wyrazu przedstawiają
prześladowania, jakim władze carskie poddały Polaków. Obraz cierpień niewinnych
młodych ludzi, przerażające okrucieństwo carskich urzędników - to główny
problem utworu.
Mickiewicz
włącza ten problem w porządek metafizyczny, stawiając cierpienia Polski na
równi z męką Chrystusa. Rozważając nad sensem cierpienia narodu, wysuwa teorię
mesjanizmu polskiego. Głosi ona, iż nasz naród jest narodem wybranym, walczącym
w imię dobra i sprawiedliwości z carem - reprezentantem zła, wysłannikiem
szatana. Polakom sprzyjają siły anielskie, a ich ofiara zrównana jest z ofiarą
Jezusa. Tak jak On skonał na krzyżu, aby zbawić cały świat, Polska zginie
pokonana przez Rosję i inne państwa zaborcze - cierpiąc za wolność wszystkich
narodów. Tak jak Chrystus, kraj nasz odrodzi się, by dzięki tej ofierze powstał
nowy, wspaniały świat bez przemocy i zniewolenia jednych narodów przez drugie.
„Dziady” część III powstały po upadku powstania listopadowego.
Mickiewicz
przedstawił w utworze wielki patriotyzm, poświęcenie się jednostki w imię
Ojczyzny. Ukazane jest to w „Wielkiej Improwizacji” Konrada. Mickiewicz uczynił
go poetą. Konrad wygłasza monolog, który jest owocem niezwykłego natchnienia
poetyckiego, a jednocześnie kreuje on bohatera, jako wielkiego patriotę,
gotowego oddać swe życie w obronie własnego narodu. Konrad nosi takie samo imię
jak poprzedni bohater Mickiewicza - Wallenrod, co wskazuje na to, że obie
postacie reprezentują tą samą ideę - nie mogą pogodzić się z niewolą swego
kraju. „Wielka Improwizacja” to oskarżenie Boga o obojętność wobec narodu. W
szczytowym momencie uniesienia Konrada ogarnia poczucie niezwykłej potęgi,
równej mocy boskiej. Bohater mówi o swej wielkiej miłości do Ojczyzny, którą
tak bardzo pragnie widzieć wolną i szczęśliwą. W tym celu żąda od Boga, aby mu
dał moc panowania nad światem, wówczas będzie rządził ludźmi czystym aktem woli
- uczuciem. Bunt przeciwko Bogu wyraża się w trzech bluźnierstwach: Bóg nie
jest miłością, tylko mądrością, miłość to omyłka Boga, a Bóg nie jest Ojcem
świata, lecz jego carem. Konrad chce jak mityczny Prometeusz podjąć samotną
walkę z Bogiem, w celu uszczęśliwienia narodu. Utożsamianie się z Ojczyzną,
chęć podjęcia samotnej walki o dobro narodu, chęć uszczęśliwienia ludzi przez
jednostkę - taką postawę nazywamy prometeizmem. Buntujący się Konrad, mimo
swego patriotyzmu, mimo umiłowania narodu, którego cierpienia odczuwał jak swoje
własne, ponosi klęskę. Bluźnierstwa wypowiedziane przez Konrada powodują, że
popada on w moc szatana. Poeta, ukazując klęskę Konrada, nie chciał pozostawić
czytelnika w przekonaniu, że naród polski nie ma już żadnej szansy na
odzyskanie utraconej wolności. Tę nadzieję poeta przedstawił w symbolicznym
„Widzeniu księdza Piotra”. Rozpoczyna się ono od obrazu prześladowanej
młodzieży. W dalszej wizji ksiądz Piotr widzi jedno „dziecię”, które wyrosło na
obrońcę i wskrzesiciela narodu. Mickiewicz nadaje mu tajemnicze imię
„czterdzieści i cztery”. Po tym proroctwie następuje obraz męczeństwa narodu
polskiego.
„Dziady”
Mickiewicza, szczególnie część III należą do najważniejszych utworów polskiej
literatury. Oddziaływały one na pokolenie pisarzy, oraz ukształtowały
świadomość patriotyczną Polaków.
Zupełnie inną wizję prezentuje „Pan
Tadeusz”. Słoneczną, słodką, rozjaśnioną sentymentem wobec minionych czasów
Polski szlacheckiej. Patriotyzm tu - to miłość do dawnych obyczajów i
pielęgnowanie tradycji, to pamięć o historii Ojczyzny, to działalność Jacka
Soplicy i zryw napoleoński. Zagadnienia walki narodowowyzwoleńczej skupione są
wokół postaci Napoleona. Polska w latach 1811 - 1812 czekała z wielką nadzieją
na wkroczenie wojsk Napoleona. Mickiewicz wiedział, że Napoleon nie spełnił
żadnych oczekiwań Polaków, a mimo to nie próbował obalić jego mitu w polskim
społeczeństwie. „Pan Tadeusz” nawiązuje do historii Polski - od konfederacji
barskiej do obrad Sejmu Wielkiego. Motywy muzyczne Jankiela ujmują Konstytucję
3 majową, powstanie kościuszkowskie, rzeź Pragi, powstanie Legionów Dąbrowskiego.
Mickiewicz zawarł wizję narodu, który dążąc do niepodległości zniesie
pańszczyznę i podziały stanowe.
Wykreował
Jacka Soplicę, bohatera dynamicznego, który przeżywa jedyną w życiu,
nieszczęśliwą miłość do Ewy Horeszkówny. Przeżywa wewnętrzny konflikt po dokonaniu
zbrodni na Stolniku. Wstępuje do zakonu bernardynów, walczy i organizuje
powstanie na Litwie. Bohater, podobnie jak Wallenrod, rezygnuje ze szczęścia
osobistego. Nie jest jednak samotnym bojownikiem, lecz emisariuszem, agituje
szlachtę i chłopów do wspólnej walki. Poeta świadomie podkreśla jak wielkie
znaczenie w życiu człowieka odgrywa służba dla Ojczyzny. Żarliwy patriotyzm i
poświęcenie się dla niej powoduje, że Jacka Soplicę stawiamy w rzędzie tych
bohaterów literackich, którzy stanowią dla nas wzory osobowe, godne
naśladowania. Na przykładzie Jacka widzimy przemianę całego pokolenia polskich
rewolucjonistów, którzy po klęsce powstania listopadowego, zrozumieli jak
wielkim błędem była idea samotnej walki szlachty, która nie zdecydowała się
szukać poparcia i pomocy wśród polskiego ludu.
Bezpośrednie wyznanie miłości poety do Ojczyzny
pozostanie na zawsze w „Inwokacji”, która jest wyrazem wielkiej tęsknoty do
rodzinnej Litwy. Epos zamyka i utrwala piękno Ojczyzny - tragizm dzieła rodzi
się natomiast w zestawieniu z „Epilogiem”, gdy po słonecznym wspomnieniu
następuje ponura rzeczywistość wygnańca na paryskim bruku.
Wielki patriotyzm i umiłowanie
Ojczyzny wyrażony został w liryce patriotycznej Mickiewicza. Bardzo ważnym
wierszem o wymowie patriotycznej jest liryk „Do matki Polki”. Przedstawia on
romantyczną wizję Polaka, swoisty „model wychowawczy” syna cierpiącego narodu.
Czegóż uczyć się ma młody Polak? Ma przygotowywać się do spisku, konspiracji,
nocnych rozmów. Utwór ten silnie kreuje polskie cierpiętnictwo, wizję
patriotyzmu, pełnego poświęcenia.
Innym wierszem który dotyczy
powstania listopadowego jest „Reduta Ordona”. Tematem jest obrona reduty na
Woli. Poeta opisuje wydarzenie z epickim rozmachem, dynamiką ujęć
batalistycznych, cały fragment poświęca wizji cara - despoty. Wiersz ma
charakter patriotycznej edukacji młodych pokoleń. Punkt kulminacyjny wiersza to
wysadzenie reduty. Ten tragiczny finał musiał wstrząsnąć Mickiewiczem,
przekonanym, że Ordon poległ na polu walki. Tymczasem generał przeżył, wysadził
tylko proch - zdecydował się na bohaterski czyn, zanim Moskale zdążyli
zawładnąć redutą.
Nie są to wszystkie patriotyczne
dzieła A. Mickiewicza.
Każde
jest inne, każde posiada kreatywną moc dla polskiej kultury - mit spiskowca,
buntownika, postawa wallenrodyzmu, kult bohaterów, szacunek dla tradycji. Bez
wątpienia literatura pisarza jest przepełniona patriotyzmem i miłością do
kraju.
Natomiast
odwieczną „plamą” na biografii Mickiewicza jest to, iż nie brał udziału w
powstaniu listopadowym. Swoistą rehabilitacją miały być „Dziady Drezdeńskie” i
czynny udział w życiu polskiej emigracji, która wciąż walczyła o sprawę polską.
Adam Mickiewicz utożsamiał losy
narodu i swoje własne z losami bohaterów utworów literackich, którzy buntowali
się przeciwko niewoli narodowej. Poeta w piękny i doniosły sposób ukazuje
wartości, które dla człowieka współczesnego powinny być najważniejsze. Są to:
miłość i poświęcenie się walce o dobro kraju, patriotyzm.
Twórczość
Mickiewicza ugruntowała w nas przekonanie, iż Ojczyzna odgrywa w naszym
społeczeństwie szczególną rolę. Nie tylko jest naszym domem, rodziną, ale także
ostoją. To dla niej walczymy, poświęcamy się chcąc ją widzieć wolną i
niezależną. Naszą miłość, a czasem nawet krew przelewamy, aby była niepodległa.
Pisarz poprzez kreację bohaterów uczy nas solidarności, miłości, poświęcenia i
walki. Jego dzieła inspirowały Polaków do walki za wolność narodu, stanowią dla
wielu pokoleń Polaków lekcję miłości do Ojczyzny. Miłość Ojczyzny i walka o
wolność zostały postawione wobec wielkich kontekstów. Mickiewicz przedstawia
bohatera jako naród. Jest on samotnym indywidualistą, skłóconym z otoczeniem, walczącym o dobro ludności.
Wzrusza
też i budzi nasz podziw tak wielki bunt przeciwko niewoli narodowej, a przede
wszystkim twórcę - który całkowicie utożsamia losy narodu ze swoimi własnymi.
Jak współczesny czytelnik spogląda na Ojczyznę i
patriotyzm z punktu widzenia teraźniejszego? Na pewno obca nam jest ta
tragedia, którą przeżyło pokolenie romantyków. Budzi w nas zachwyt wielka siła
uczuć do Ojczyzny, narodu, wielki patriotyzm, który pomagał przetrwać trudne
chwile zwątpienia. Walka o wolność kraju była najważniejszą sprawą romantyków.
My, ludzie współcześni mamy nieco inne pojęcie moralności. Zagonieni, obarczeni
egzystencją losu nie mamy czasu myśleć o Ojczyźnie, jej wolności. Korzystamy z
tego co nam niesie teraźniejszość, nie pamiętamy o przeszłości, ani nie
wybiegamy w przyszłość. Dlatego też wielkie dzieła Mickiewicza mają za zadanie
przypominać nam o tym wielkim patriotyzmie, miłości i wolności, którą mamy
dzięki wielu wspaniałym ludziom. Męczeństwo narodu polskiego, czyny głównych
postaci ma w nas rozwijać świadomość narodowej walki o wolność i miłość, która
pozwala wierzyć w to iż Polska zawsze będzie wolna i niepodległa w swoich
granicach narodowych.
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach