ONZ jako czynnik utrzymania pokoju na świecie.
Budowa mechanizmów systemu bezpieczeństwa zbiorowego zainspirowana została zarówno doświadczeniami historycznymi, jak i obiektywną potrzebą zapewnienia światu stabilizacji i pokojowej egzystencji. Zbiorowym wysiłkiem ukształtowano koncepcję budowy uniwersalnego systemu bezpieczeństwa, przewidującą wspólną akcję ogółu zorganizowanych państw w obronie ofiary agresji, niezależnie od tego czy napastnik jest członkiem organizacji tworzącej ten system, czy też zaatakował z zewnątrz. Sygnatariusze porozumienia tworzącego system bezpieczeństwa zbiorowego aprobują zasadę niepodzielności pokoju, istnienia nierozdzielnych więzi między pokojem a bezpieczeństwem oraz konieczność rozwijania współpracy politycznej i militarnej. Tym samym uznają, że zagrożenie lub naruszenie pokoju stwarza groźbę dla nich wszystkich. W związku z tym z góry zgadzają się na zbiorowe przeciwdziałanie tej groźbie, w sposób wspólnie ustalony.
Już w czasie II wojny światowej liczne akty prawne i polityczne zapowiadały powołanie do życia nowej uniwersalnej organizacji międzynarodowej zapewniającej utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. Współpracę Wielkiej Koalicji w latach 1943-1945 ukoronowała konferencja w San Francisco w 1945 roku, na której utworzono ONZ. Karta Narodów Zjednoczonych z 26 VI 1945r. zawiera imperatywne normy, tworzące prawnomiędzynarodową podstawę nowego porządku światowego. Jej postanowienia tworzą zręby powszechnego systemu bezpieczeństwa zbiorowego.
Podstawowym celem ONZ jest ochrona przyszłych pokoleń od klęsk wojny i stworzenie warunków umożliwiających utrzymanie sprawiedliwości, poszanowania zobowiązań wynikających z umów oraz innych źródeł prawa międzynarodowego. Członkowie ONZ zobowiązali się do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa z zastosowaniem środków zbiorowych dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania oraz tłumienia aktów agresji i innych naruszeń pokoju. Istotne znaczenie dla sprawnego funkcjonowania systemu bezpieczeństwa zbiorowego ma zobowiązanie do regulowania sporów międzynarodowych metodami pokojowymi. Czynnikiem ułatwiającym ich wykonanie jest rozwój współpracy państw na zasadach równouprawnienia i wzajemnego poszanowania interesów oraz rozwiązywania wspólnym wysiłkiem problemów o charakterze politycznym, gospodarczym, kulturalnym i humanitarnym. Karta NZ wprowadza całkowity zakaz wojny i agresji. Jeden z artykułów Karty mówi, iż wszyscy członkowie powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości któregokolwiek państwa. Zobowiązania członków ONZ do współdziałania w sprawach utrzymania lub przywrócenia zagrożonego pokoju, powiązano z obowiązkiem regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi. Rada Bezpieczeństwa ONZ może wzywać strony do rozstrzygnięcia sporu takimi środkami, gdy uzna je za konieczne. Może także określić warunki uregulowania sporu. Pewne uprawnienia w sprawach pokoju i bezpieczeństwa przysługują również Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ. Jednakże Rada Bezpieczeństwa posiada wyłączne kompetencje w kwestiach wymagających podjęcia decyzji zmierzających do rozwiązania sporu międzynarodowego. Ponadto pewien zakres uprawnień w dziedzinie regulacji sporów mają organizacje regionalne działające zgodnie z postanowieniami rozdziału VIII Karty NZ.
Charakterystyczną cechą systemu bezpieczeństwa ONZ jest scentralizowanie decyzji o zastosowaniu sankcji w gestii Rady Bezpieczeństwa. Funkcje Rady mają w tym przypadku charakter prewencyjny lub represyjny, co oznacza obowiązek zapobiegania aktom naruszania pokoju oraz stosowania przymusu w razie dopuszczenia się przez państwo aktu agresji. Mogą to być środki zapobiegawcze w postaci tzw. zarządzeń tymczasowych albo środki przymusu pośredniego, nie poprzedzone wydaniem zaleceń (np. zerwanie stosunków gospodarczych lub dyplomatycznych).
W razie, gdy środki te okażą się niewystarczające, mogą być zastosowane środki z użyciem sił zbrojnych, czyli środki przymusu bezpośredniego. W takiej sytuacji Rada Bezpieczeństwa może doprowadzić do akcji zbiorowej w postaci operacji militarnej sensu stricto, przy użyciu sił lotniczych , morskich i lądowych członków ONZ albo dokonać demonstracji, blokady lub innej operacji wojskowej. W obu przypadkach jest to zgodne z postanowieniami art. 1 Karty NZ, upoważniającego do stosowania skutecznych środków zbiorowych w celu zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania oraz tłumienia wszelkich aktów agresji.
W art. 47 Karty NZ przewidziano możliwość użycia sił zbrojnych na podstawie planów opracowanych przez Radę Bezpieczeństwa za pomocą Komitetu Sztabowego, składającego się z szefów sztabów sił zbrojnych stałych członków Rady. Komitet obarczono zadaniem służenia Radzie Bezpieczeństwa pomocą w sprawach wojskowych potrzeb dotyczących utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Obejmuje to użycie i dowodzenie oddanymi do jej dyspozycji siłami zbrojnymi, normowanie i ewentualne rozbrojenie. Państwa członkowskie ONZ zostały zobowiązane do postawienia do dyspozycji Rady Bezpieczeństwa odpowiednich sił zbrojnych, na podstawie specjalnych umów określających ich liczbę i rodzaj. Inicjatywę negocjowania i zawierania tych umów powierzono Radzie Bezpieczeństwa.
Fundament powszechnego systemu bezpieczeństwa zbiorowego tworzą trzy zobowiązania:
1. Zakaz stosowania siły i groźby jej użycia (art. 2, pkt 4);
2. Obowiązek regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi (Rozdz. VI Karty NZ);
3. Stosowanie środków zbiorowych wobec agresora (Rozdz. VII Karty NZ).
Adam Mickiewicz "Dziady część III"