OBLIGACJE
Podstawowe informacje o obligacjach
Obligacja jest to papier wartościowy (instrument finansowy), w którym jedna strona, zwana emitentem obligacji, stwierdza, że jest dłużnikiem drugiej strony , zwanej obligatariuszem (właścicielem obligacji) i zobowiązuje się wobec niego do wykupu obligacji. Emisja obligacji jest formą zaciągnięcia kredytu. Kredytodawcą jest właściciel obligacji, natomiast kredytobiorcą jest emitent. Obligacja w przeciwieństwie do akcji, nie ma charakteru udziałowego. Nabywca obligacji nie może się czuć współwłaścicielem części majątku emitenta.
Cechy charakterystyczne obligacji:
Jedną z najważniejszych cech obligacji jest jej cena. Możemy mówić o cenie nominalnej, emisyjnej, rynkowej i rozliczeniowej.
Cena nominalna, od której naliczane są odsetki, wynosi 100 zł w przypadku obligacji rocznych i trzyletnich oraz 1000 zł dla obligacji dwu-, pięcio-, i dziesięcioletnich. Po tej cenie, powiększonej o narosłe odsetki, emitent wykupuje obligacje po upływie terminu zapadalności
Cena emisyjna, to cena po jakiej kupujemy obligacje od emitenta. Może ona być zarówno niższa jak i wyższa od ceny nominalnej. Decyzja emitenta zależy w tym przypadku do przewidywanego zainteresowania i oprocentowania obligacji.
Cena rynkowa(kurs giełdowy), jest ustalana na codziennych sesjach giełdowych jako wypadkowa popytu i podaż. Określana jest w procentach wartości nominalnej. Nie jest to jednak faktycznie ta cena, jaką faktycznie płaci kupujący i otrzymuje sprzedający obligacje, ponieważ nie uwzględnia narosłych odsetek przypadających w danym dniu.
Cena rozliczeniowa, czyli cena giełdowa powiększona o narosłe odsetki, to rzeczywista kwota transakcyjna jaką płaci kupujący i otrzymuje sprzedający obligacje. Aby ją obliczyć, należy po prostu dodać do ceny rynkowej należne w tym dni odsetki. Wysokość odsetek publikowana jest z odpowiednim wyprzedzeniem (m.in. w Cedule Giełdy Warszawskiej).
Wartość obligacji na rynku(a zatem jej cena), jak zostało wcześniej wspomniane, kształtuje się w wyniku popytu i podaży, które z kolei zależą od różnych czynników. Najważniejszym czynnikiem kształtującym wartość obligacji jest poziom stóp procentowych. Wzrost stóp procentowych powoduje spadek wartości obligacji o stałym oprocentowaniu i obligacji zerokuponowych, a spadek stóp procentowych wywołuje proces odwrotny.
Inwestorzy często dokonują wyceny obligacji. Wycena obligacji polega na określaniu tzw. sprawiedliwej ceny obligacji, która powinna odzwierciedlać wartość obligacji. Najczęściej stosowaną metodą przy wycenie jest metoda dochodowa, inaczej metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych
Inwestor porównuje wartość obligacji uzyskaną w wyniku wyceny z ceną obligacji na rynku. Możliwe są tu trzy przypadki:
· Wartość wyceniona jest wyższa od ceny rynkowej – inwestor ocenia, że obligacja jest warta więcej niż kosztuje na rynku – jest to tzw. niedowartościowanie obligacji; w takiej sytuacji należałoby kupić obligację;
· Wartość wyceniona jest niższa od ceny rynkowej – inwestor ocenia, że obligacja jest warta mniej niż kosztuje na rynku – jest to tzw. przewartościowanie obligacji; w takiej sytuacji należałoby sprzedać obligację;
· Wartość wyceniona jest równa cenie rynkowej – inwestor ocenia, że obligacja jest warta tyle, ile kosztuje na rynku.
termin wykupu - jest to termin, po upływie którego emitent zobowiązany jest dokonać wykupu, tzn. zwrócić zaciągnięty kredyt właścicielowi obligacji;
cena emisyjna - jest to cena, po której obligacja jest sprzedawana w momencie emisji pierwszemu właścicielowi;
oprocentowanie - określa wielkość odsetek od zaciągniętego kredytu; wyrażone jest w procentach wartości nominalnej; zwykle odsetki płacone są regularnie, np. co rok, co pół roku, co kwartał
Oprocentowanie obligacji jest to cena kredytu, jaką płaci emitent obligacji właścicielowi obligacji
Podstawowe rodzaje obligacji
Obligacje możemy podzielić ze względu na 2 kryteria:
Kryterium emitenta
Najważniejsze rodzaje obligacji:
· obligacje skarbowe, emitowane przez Skarb Państwa;
· obligacje przedsiębiorstw;
· obligacje komunalne (emitowane przez gminy, związki gmin);
Obligacje skarbowe są emitowane głównie w celu pokrycia wydatków budżetowych. Nowelizacja Ustawy o Obligacjach dokonana w 1995 roku ułatwiła emitowanie obligacji przez podmioty inne niż Skarb Państwa. Emisją tego typu instrumentów zainteresowane są gminy, miasta, przedsiębiorstwa, pragnące finansować swój rozwój
Kryterium oprocentowania
Wyróżnia się:
· obligacje o stałym oprocentowaniu;
· obligacje o zmiennym oprocentowaniu;
· obligacje indeksowane
Obligacje o stałym oprocentowaniu
Zadebiutowały na giełdzie warszawskiej 4 maja 1994 roku.
Obligacje o stałym oprocentowaniu to takie obligacje, których oprocentowanie jest znane i nie zmienia się przez cały czas do terminu wykupu. Stopa procentowa tych obligacji w zależności od terminu wykupu wynosi od 16% do 12% w stosunku rocznym a odsetki wypłacane są rocznie. Obligacje tego typu zwane są również kuponowymi (zwykłymi). Wyróżniamy jeszcze obligacje zerokuponowe:
(inaczej: obligacje z kuponem zerowym) to takie obligacje, od których nie są płacone odsetki, ale cena obligacji jest zawsze niższa niż wartość nominalna.
Obligacje o zmiennym oprocentowaniu
Obligacje o zmiennym oprocentowaniu to takie obligacje, których oprocentowanie zmienia się w okresach odpowiadających płatnościom odsetek. Oprocentowanie to zależy od ustalonego wskaźnika, którym może być np. stopa rentowności bonów skarbowych (w okresie poprzedzającym płatność odsetek). Można je jeszcze podzielić na:
- obligacje , których oprocentowanie zmienia się częściej niż raz w roku
- obligacje , których oprocentowanie zmienia się co najwyżej raz w roku
Ostatnio na świecie pojawia się wiele bardziej złożonych rodzajów obligacji, np.:
· obligacje zamienne - w tym przypadku właściciel ma prawo do zamiany obligacji na inny instrument finansowy, np. zamiana obligacji pewnej spółki na jej akcje;
· obligacje z opcją wykupu na żądanie emitenta (call) - emitent ma prawo zażądać wykupu przed ustalonym terminem;
· obligacje z opcją sprzedaży na żądanie właściciela (put) - właściciel ma prawo zażądać wykupu przed ustalonym terminem.
Obligacje mogą być sprzedawane w innym kraju niż kraj emitenta. Nazywa się je wówczas euroobligacjami.
Obligacje skarbowe
W Polsce dostępnych jest pięć rodzajów obligacji skarbowych (stan z sierpnia 1999):
· jednoroczne,
· dwuletnie,
· trzyletnie,
· pięcioletnie,
· dziesięcioletnie
Obligacje jednoroczne
Są to obligacje indeksowane. Termin wykupu tych obligacji wynosi 1 rok, wartość nominalna - 100 PLN. Odsetki płacone są po roku w momencie wykupu. Oprocentowanie tych obligacji zależy od stopy inflacji.
Obligacje dwuletnie
Są to obligacje o stałym oprocentowaniu. Termin wykupu tych obligacji wynosi 2 lata, wartość nominalna -1000 PLN. Odsetki płacone są co rok.
Obligacje trzyletnie
Są to obligacje o zmiennym oprocentowaniu. Termin wykupu tych obligacji wynosi 3 lata, wartość nominalna - 100 PLN. Odsetki płacone są co kwartał. Oprocentowanie tych obligacji zależy od średniej stopy rentowności 13-tygodniowych bonów skarbowych.
Obligacje pięcioletnie
Są to obligacje o stałym oprocentowaniu. Termin wykupu tych obligacji wynosi 5 lat, wartość nominalna -1000 PLN. Odsetki płacone są co rok.
Obligacje dziesięcioletnie
Są to obligacje o zmiennym oprocentowaniu. Termin wykupu tych obligacji wynosi 10 lat, wartość nominalna - 1000 PLN. Odsetki płacone są co rok. Oprocentowanie tych obligacji zależy od średniej stopy rentowności 52-tygodniowych bonów skarbowych.
Ryzyko inwestycji w obligacje
Podstawowe rodzaje ryzyka inwestycji w obligacje
Generalnie można powiedzieć, że obligacje są instrumentami finansowymi o mniejszym ryzyku niż akcje, jednak różne rodzaje obligacji charakteryzują się różnym poziomem ryzyka. Jest kilka rodzajów ryzyka inwestycji w obligacje. Do najważniejszych, które powinien brać pod uwagę inwestor, należy zaliczyć:
· ryzyko niedotrzymania warunków (w tym ryzyko bankructwa);
· ryzyko stopy procentowej.
Ryzyko niedotrzymania warunków
Ryzyko niedotrzymania warunków jest to ryzyko wynikające z faktu, że emitent (a więc zaciągający kredyt) może nie zwrócić kwoty równej wartości nominalnej lub nie zapłacić odsetek (lub jedno i drugie). Obligacje skarbowe są w zasadzie wolne od tego ryzyka, gdyż mamy prawo oczekiwać, że Skarb Państwa jest wypłacalnym dłużnikiem. Największym ryzykiem niedotrzymania warunków charakteryzują się obligacje przedsiębiorstw.
Do oceny ryzyka niedotrzymania warunków służy tzw. rating obligacji. Jest on tworzony przez wyspecjalizowane instytucje i polega na zakwalifikowaniu obligacji do klas o różnym poziomie ryzyka niedotrzymania warunków.
Im wyższe ryzyko niedotrzymania warunków, tym wyższe powinno być oprocentowanie obligacji. Im wyższe ryzyko niedotrzymania warunków, tym wyższa stopa dochodu obligacji.
Ryzyko stopy procentowej
Podstawowym przejawem ryzyka stopy procentowej jest możliwość zmiany wartości (a zatem również ceny) obligacji w sytuacji zmian stóp procentowych na rynku. Nazywa się to również ryzykiem zmiany wartości. Im bardziej wartość obligacji reaguje na zmiany stóp procentowych, tym większe jest ryzyko stopy procentowej. Pozytywny przejaw ryzyka stopy procentowej występuje w przypadku spadku stóp procentowych, gdyż wtedy rośnie wartość obligacji. Negatywny przejaw ryzyka stopy procentowej występuje w przypadku wzrostu stóp procentowych, gdyż wtedy spada wartość obligacji.
Im wyższe oprocentowanie obligacji, tym mniejsze ryzyko zmiany wartości obligacji.
Im krótszy okres do terminu wykupu obligacji, tym mniejsze ryzyko zmiany wartości obligacji.
Kupując obligacje należy mieć również na uwadze płynność , tzn. możliwość szybkiej sprzedaży obligacji po oczekiwanej cenie, różni się dla różnych rodzajów obligacji. Najbardziej płynne są obligacje skarbowe. Małą płynnością charakteryzują się obligacje komunalne niewielkich miast i gmin oraz obligacje przedsiębiorstw mało znanych, działających na małym
Inwestycje w obligacje należy preferować, gdy inwestorowi zależy na ograniczaniu ryzyka. Należy wówczas inwestować w obligacje skarbowe i trzymać je do terminu wykupu. Inną zasadą jest inwestowanie w obligacje o długości okresu do terminu wykupu zbliżonej do horyzontu inwestycyjnego. Jeśli np. inwestor spodziewa się większych wydatków za dwa lata, wówczas powinien inwestować w dwuletnie obligacje skarbowe. Z kolei chęć zwiększania stopy dochodu prowadzi do konieczności inwestowania w obligacje o dużym poziomie ryzyka.
W Polsce emisję i obrót obligacjami regulują różne akty prawne. Najważniejsze to: Ustawa o obligacjach, Ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi, zarządzenia Ministra Finansów o emisji obligacji skarbowych.
Obligacjami obraca się na rynku pierwotnym i wtórnym. O rynku pierwotnym obligacji mówimy wtedy, gdy obligacje są sprzedawane pierwszemu właścicielowi. Następnie obligacje trafiają na rynek wtórny, gdzie odbywa się właściwy nimi obrót. Rynek pierwotny obligacji skarbowych w Polsce to przetargi obligacji lub oferta sprzedaży za pośrednictwem biur maklerskich. Rynek wtórny obligacji w Polsce to Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie lub Centralna Tabela Ofert (CeTO).
Literatura :
1. „System finansowy w Polsce, lata 90’” Wydawnictwo PWN
2. „ Giełda papierów wartościowych” A. Sopoćko
Adam Mickiewicz "Dziady część III"