OBECNY SYSTEM EMERYTALNY
Nowy polski system ma wbudowany "mechanizm odpornościowy", ale łączy go z mechanizmem ekonomicznym. Wspiera się on nie na jednym, a na trzech - dwóch obowiązkowych i jednym dobrowolnym - filarach.
Wypłaty z emerytur są finansowane z pary niezależnych źródeł. Po pierwsze z bieżących składek za pośrednictwem zreformowanego ZUS i po drugie z procentującego kapitału uskładanego w funduszu emerytalnym. Po trzecie wymiar przyszłej emerytury można powiększyć, odkładając środki samodzielnie, albo w zorganizowanej grupie pracowniczej lub zawodowej.
Czym więc tak naprawdę różni się nowy system emerytalny od starego? Podstawową różnicą jest to, że w nowym systemie każdy dokładnie wie ile zgromadził pieniędzy, żeby sfinansować swoją emeryturę.
Pierwsza cześć obowiązkowej składki wpłacana do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, stanowi pierwszy filar przyszłej emerytury. Drugim filarem stanie się pozostała część składki wnoszona na konto w wybranym przez pracownika funduszu emerytalnym.
I ZUS, i fundusz mają obowiązek prowadzić indywidualne konta dla każdego ubezpieczonego. W każdym momencie wiadomo więc będzie, jaka jest wartość indywidualnie uskładanych środków.
Podstawowa różnica pomiędzy kontem emerytalnym w ZUS, a kontem w funduszu emerytalnym jest taka, że konto w ZUS nie jest własnością ubezpieczonego. Zapisane na nim środki są przypisane do konkretnej osoby, rosną wraz z wnoszonymi przez nią składkami, ale nie można ich ani odziedziczyć, ani podzielić. Służą jedynie jednemu celowi: ustaleniu wysokości emerytury w części finansowanej z I filaru.
Inaczej jest z kontem w funduszu emerytalnym. Jest ono własnością ubezpieczonego tak, jak np. jego oszczędności gromadzone w banku. Z jednym tylko wyjątkiem: nie można tych środków podjąć przed upływem ustawowego wieku emerytalnego.
Funkcjonują trzy filary:
I FILAR reformy stanowi zreformowany Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Przynależność do pierwszego filaru jest powszechna i obowiązkowa, składka na nowy ZUS wynosi 12.22 proc. wynagrodzenia.Wyjątek stanowią starsze osoby (urodzone przed 1949 rokiem) w okresie przejściowym, które są już mocno zaawansowane w nabywaniu praw do emerytury według starych zasad. Osoby te odprowadzają na ZUS 19.52 proc. swojego wynagrodzenia, nie skorzystają natomiast z oferty II filaru. Z kolei urodzeni w latach 1949-1968 sami zadecydowali, czy podzielić składkę pomiędzy ZUS i fundusz emerytalny, czy też wpłacić całe 19.52 proc. do ZUS-u.
I filar nadal działa na zasadzie repartycyjnej - osoby pracujące opłacają składki, z których finansowana jest wypłata bieżących emerytur.
Emerytura z I filaru jest obliczana według wzoru:
emerytura = zwaloryzowany kapitał : współczynnik demograficzny
Zwaloryzowany kapitał to suma wpłaconych składek, która rokrocznie jest waloryzowana specjalnym wskaźnikiem. Do sumy tej zostaną doliczone składki, które były płacone przed wejściem w życie reformy emerytalnej (tzw. kapitał początkowy).
Z kolei współczynnik demograficzny określa przeciętne dalsze trwanie życia osoby w danym wieku. Jest ogłaszany przez Główny Urząd Statystyczny.
Jeśli wypłata emerytury rozpocznie się w wieku 65 lat, a średnia życia wynosi na przykład 75 lat, wówczas zwaloryzowany kapitał zostanie podzielony przez 10 lat, czyli 120 miesięcy. W ten sposób będzie obliczana emerytura z I filaru.
Oprócz zbierania składek i wypłacania świadczeń w ramach I filaru, nowy ZUS spełnia inne ważne funkcje:
prowadzi indywidualne konta płatników składek, na których są odnotowywane takie dane, jak okres opłacania składek i ich wysokość, okresy bez pracy (urlopy, zwolnienia) itp.
gromadzi składki w ramach I filaru
wypłaca emerytury, renty, zasiłki chorobowe, zasiłki pielęgnacyjne i inne świadczenia
podejmuje decyzje, dotyczące Funduszu Rezerwy Demograficznej
pośredniczy w przekazywaniu składek do funduszy emerytalnych
prowadzi centralną bazę danych na temat osób ubezpieczonych.
Suma zgromadzonych na koncie składek, po zrewaloryzowaniu, będzie stanowiła podstawę do obliczenia przyszłej emerytury w ramach I filaru (to jest płaconej przez ZUS).
Emerytury w I filarze są wypłacane ze składek osób aktywnych zawodowo i opłacających składki. Aby uniknąć niespodzianek, związanych z wahaniami demograficznymi, utworzono specjalny Fundusz Rezerwy Demograficznej. Będzie on zasilał system w momentach kryzysowych - gdy liczebność płacących składki będzie zbyt niska w stosunku do liczby osób pobierających emeryturę. W sytuacji odwrotnej Fundusz Rezerwy Demograficznej będzie absorbował nadwyżkę, tworząc kolejny bufor bezpieczeństwa. Ponadto fundusz ten będzie zasilony częścią wpływów z prywatyzacji, a w latach 2002 - 2008 trafi do niego jeden punkt procentowy wpłacanej przez pracujących składki.
II FILAR reformy stanowią otwarte fundusze emerytalne, które zarządzają w naszym imieniu składką, stanowiącą 7.3 procent wynagrodzenia.
Przynależność do drugiego filaru jest powszechna i obowiązkowa. Wyjątek stanowią starsze osoby w okresie przejściowym, które są już mocno zaawansowane w nabywaniu praw do emerytury według starych zasad. Urodzeni przed 1949 rokiem w ogóle nie skorzystają z oferty funduszy, urodzeni w latach 1949 - 1968 mieli prawo wyboru pomiędzy starym a nowym systemem. Przystępując do II filaru, należy wybrać Powszechne Towarzystwo Emerytalne (PTE), któremu ZUS przekaże naszą składkę i które później wypłaci nam należne świadczenia emerytalne. Fundusz będzie starał się pomnożyć nasze pieniądze, prowadząc aktywną politykę inwestycyjną: kupując akcje, obligacje i inne papiery wartościowe. W chwili przejścia na emeryturę rozpocznie wypłacanie oszczędzonych pieniędzy, pomnożonych dzięki prowadzonym inwestycjom.
Kontrolę nad funduszami sprawuje Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi (UNFE). Fundusze są zobowiązane do składania sprawozdań ze swojej działalności. Jeśli wyniki "naszego" funduszu uznamy za niezadowalające, możemy przenieść zdeponowane środki do innego OFE.
III FILAR -uczestnictwo w nim jest nieobowiązkowe. Świadczenia, które będą wypłacane w ramach obowiązkowych filarów mają nam zapewnić pieniądze na przeżycie. Emerytura taka ma wynieść zaledwie połowę otrzymywanego wcześniej wynagrodzenia - dlatego warto pomyśleć o uczestnictwie w III filarze.
Dodatkowe ubezpieczenie określamy według własnych potrzeb i możliwości - to główna cecha III filaru. W dowolnym momencie możemy rozpocząć oszczędzanie, sami określamy też wysokość składki. W III filarze samodzielnie ustalamy też warunki wypłaty przyszłych świadczeń. Może to być renta wypłacana okresowo, renta dożywotnia czy nawet jednorazowa wypłata całego kapitału. Warunki trzeba wynegocjować z wybranym towarzystwem ubezpieczeniowym.Szczególnym przypadkiem w III filarze są pracownicze programy emerytalne (PPE), które mogą być tworzone w ramach zakładów pracy. PPE muszą spełniać kilka warunków, określonych w ustawie z sierpnia 1997 roku:
równy dostęp do uczestnictwa w programie dla wszystkich pracowników, spełniających określone przez pracodawcę kryteria
umożliwienie przystąpienia do programu co najmniej połowie pracowników
wpłata na osobę nie może przekroczyć 7 procent średniego dochodu osób uczestniczących w programie
wypłata świadczenia nie może nastąpić przed ukończeniem przez ubezpieczonego 60 roku życia.
Gromadzona w ramach PPE składka może trafiać do: towarzystwa ubezpieczeń na życie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, pracowniczego funduszu emerytalnego lub otwartego funduszu inwestycyjnego (powierniczego). PPE jest korzystnym rozwiązaniem z podatkowego punktu widzenia. Kwota składek stanowi dla pracodawcy koszty uzyskania przychodu - pod warunkiem, że nie przekracza 7 procent średniej płacy brutto osób uczestniczących w programie. Ponadto nie jest wliczana do podstawy wymiaru obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne (I i II filar).
Kto nie ma możliwości skorzystania z pracowniczego programu emerytalnego, powinien zastanowić się nad wykupieniem indywidualnej polisy w towarzystwie ubezpieczeń na życie. Składka jest wówczas płacona z opodatkowanych pieniędzy, za to przyszła emerytura jest zwolniona od podatku (odwrotnie niż w I i II filarze).
Adam Mickiewicz "Dziady część III"