Nurt społeczny i dworski w literaturze baroku

Nurt społeczny i dworski w literaturze baroku.

Nurt dworski - najwybitniejsi przedstawiciele: J.A. Morsztyn i D. Naborowski.

Morsztyn pisał błyskotliwe wiersze o tematyce towarzyskiej i miłosnej, twierdził, że poezja powinna zadziwiać swą oryginalnością, zaskakiwać niezwykłością metafor, często stosował koncept. Przykładem konwencji zaskakiwania czytelnika jest sonet "Do trupa". W niezwykłe metafory obfituje także sonet "Cuda miłości", ukazujący rozterki i niepokoje zakochanego. W poincie stwierdza, że jednocześnie pragnie widzieć ukochaną i stroni od niej zarazem. "Niestatek" - używa anafory, hiperboli, kompozycja opiera się na kontraście.

Innym przedstawicielem poezji dworskiej jest Daniel Naborowski - nadworny poeta Radziwiłłów. "Na oczy królewny angielskiej" (erotyk) - wiersz panegiryczny (pochwalny). Gromadzi tu całą serię metafor, szeregując je stopniowo od najsłabszych do najsilniejszych (gradacja). "Do Anny" - hiperbolizacja (wyolbrzymienie) uczucia poprzez zestawienie go z rzeczami wielkimi. Za bardzo ważne doświadczenie w życiu człowieka uważa przemijanie. "Krótkość żywota" - mówi, że wszystko co ziemskie przemija szybko, życie ludzkie jest tylko krótką chwilą. "Marność" - dramat ludzkiej egzystencji, znikomość życia ludzkiego i nieubłagalny bieg czasu. Człowiek powinien korzystać z uroków życia, ale uczciwie, bojąc się Boga. Prezentuje tu stoicką postawę umiaru i spokoju, wiarę w wartość cnoty i ładu życiowego. Utwory nurtu poezji dworskiej w większości podejmowały bardzo błahe tematy, a główny nacisk kładziony był na formę utworu, nagromadzenie ozdobników, kunszt pisarski.

Nurt społeczny - jednym z nielicznych twórców podejmujących walkę o poprawę Rzeczypospolitej jest Wacław Potocki. Pokazuje w swoich utworach, że polska szlachta odeszła od ideałów sarmackich. Mówi, że Polska zamiast umacniać władzę królewską, osłabia ją. "Transakcja wojny chocimskiej" (1670 r.) - w czasach nowego zagrożenia tureckiego chciał przywołać zwycięskiego ducha, za wzór współczesnemu pokoleniu postawił obronę Chocimia, gdy w 1621 roku wojsko pod wodzą Chodkiewicza mężnie opierało się dużo liczniejszej armii tureckiej. "Nierządem Polska stoi" - nierząd-anarchia systemu podatkowego. Ci, stojący wyżej w hierarchii, wolni są od obciążeń, natomiast od mniejszych właścicieli podatki są bezlitośnie ściągane. Nikt nie przestrzega praw, występki możnych uchodzą płazem. "Czuj stary pies szczeka" - Potocki sam uważa się za psa szczekającego w gospodarstwie, którym jest Polska. Lecz gospodarz nie słucha go, psu może jeszcze się dostać za szczekanie. Utwór antymagnacki - magnateria doprowadzi do tego, że Polska stanie się bezbronna. "Zbytki Polskie" - jeśli wszyscy Polacy będą myśleć tylko o dobrach materialnych, a nie o obronie Rzeczypospolitej, nadejdzie szybko kres państwa. "Pospolite ruszenie" - ukazuje obóz wojskowy, w którym nikt nie reaguje na bezpośrednie zagrożenie. Nikt nie ma ochoty pilnować kraju. Wyżsi rangą żołnierze są zbyt zmęczeni po ucztach i biesiadach - za ich przykładem idą także prości żołnierze, tracą chęć do walki. "Wolne kozy od pługu" - porusza sprawę ucisku chłopstwa, wykorzystując biblijną przypowieść (biedny będzie nagrodzony, bogaty potępiony). Ubolewa, że chłop ma pracować dla szlachcica i dodatkowo płacić podatek. Chłop ma obowiązki podwójne - szlachcic żadnych.

Potocki był wrażliwy na krzywdę ludzką, miał ogromne poczucie odpowiedzialności społecznej, krytykował zanik cnót rycerskich, głosił hasła tolerancji religijnej ("Kto mocniejszy ten lepszy"), wskazywał wynaturzenie w obyczajowym życiu współczesnej szlachty. Głosił też idee równości społecznej, patriotyzmu.