Nowe elementy w teorii i praktyce poetyckiej poetów polskich po 1918r. (wybrane przykłady)

„Zobaczyć świat inaczej” - kto wie czy to hasło nie definiuje przewrotu w sztuce nowej epoki. Oczywiście, wynika taki pogląd z przemian techniczno-filozoficznych w nowym, powojennym świecie, z osiągnięć nauki i nowych filozofii. Jeśli fizyka wkroczyła w głąb materii i rozbiła atom, dlaczego nie rozbić dawnych kanonów sztuki, ujrzeć i przedstawić świat inaczej? Nie naśladować świata, lecz czerpać z bogactwa jego elementów i konstruować go na nowo! Artyści nowej epoki sformułowali kilka niezwykle cennych zasad sztuki:

1.    Sztuką jest wszystko, co wyraża uczucie lub widzenie świata. Może to być sztuka plemion afrykańskich lub dzieci, a nawet obłąkanych.

2.    Nie ma jedynego, ustalonego raz na zawsze kanonu piękna.

3.        Konstrukcja i montaż - to pojęcia, które określają nową sztukę. Atelier artysty jest czymś na kształt laboratorium. Stare zasady perspektywy i przestrzeni trzeba odrzucić - świat dostarcza materii a twórca buduje świat na nowo, wg swojej koncepcji. I tak główne innowacje sztuki epoki dwudziestolecia to:

·            abstrakcjonizm - oderwanie od rzeczywistości, odwrót od jej imitowania naśladowania;

·            kubizm - i jego twórca Pablo Picasso, który naturalne kształty sprowa­dził do form geometrycznych (kub - kostka, sześcian);

·            surrealizm - czyli nadrealizm, kierunek, który uwalnia wyobraźnię artysty od nakazów, pozwala eksponować sen, wizje, głębsze pokłady psychiki ludzkiej.

Poezja, jak wszystkie inne dziedziny, uległa wpływom nowej epoki. Cóż stało się tematem poezji? Oto wkroczyły do świata liryki: technika, miasto, maszyny, tłum. Nowe kierunki, propagujące nowe formy to: ekspresjonizm, awangarda poetycka, futuryzm, dadaizm, nadrealizm i neoklasycyzm.

Ekspresjonizm. Ojczyzną nurtu były Niemcy, a podjęło go nowe poko­lenie XX wieku około l9l0r. Ekspresja - to wyrażanie, uzewnętrznianie tego, co tkwi głęboko we wnętrzu człowieka. Poezja musi wyrażać to wnętrze - tak jak obraz Muncha pt. „Krzyk” materializuje i obrazuje, zdawałoby się abstrakcyjne, zjawisko.

Awangarda poetycka - rozwinęła się zwłaszcza we Francji. Jej czołowym przedstawicielem był Guillaume Apollinaire - czyli Apolinary Kostrowicki, Polak z pochodzenia. Głosili twórcy awangardy:

·  swobodny tok obrazowania;

·  liryzm wizualny (kształt utworu też ma być widoczny, np. wiersz w kształcie fontanny, żołnierza itp.);

·  prozaizmy w poezji;

·  poezja kreacyjna - czyli powołująca do istnienia nowy świat, który dotąd istniał tylko w wyobraźni poety;

         Futuryzm - jak wynika z nazwy nakazywał całkowite odcięcie się od przeszłości, a spojrzenie ku przyszłości (futurus). Za temat poezji obrali sobie futuryści cywilizację miast i technikę. Ich hasło brzmiało: „Ryczący automobil jest piękniejszy niż Nike z Samotraki”. Głosili, że:

·          wojna to jedyna higiena świata;

·          profesorowie, archeolodzy i muzea to gangrena tego świata.

Przedstawiciele futuryzmu: Filippo Tommaso Marinetti, a w Rosji Włodzi­mierz Majakowski.

Dadaizm - to już skrajna koncepcja poetycka. Ruch „dada” rozwinął się w Szwajcarii, a nazwę wziął od zabawki niemowlęcej: da - da. Programem dadaistów był bezsens, celem bunt przeciw całemu światu. Głosili: „Włóżcie słowa do kapelusza, wyciągnijcie na chybił trafił, a otrzymacie poemat dada”. Mieszanka sylab nie przetrwała długo, lecz dadaizm stał się źródłem kierunku w malarstwie (tzw. collages).

Nadrealizm w poezji zaczął się od Apollinaire’a, który głosił, że „człowiek, chcąc naśladować chód - wymyślił koło” - i takim właśnie działaniem winna być poezja. Podjęli tę myśl nadrealiści: Andre Breton, Paul Eluard, Louis Aragon. Zaproponowali poezję złożoną z potoku obrazów, „przygodę wyobraźni”, luźne skojarzenia, których motywacja tkwi w głębszych pokładach psychiki człowieka.

Neoklasycyzm - to najmniej rewolucyjna koncepcja nowej poezji. Poeci tego nurtu stosują swojego rodzaju „odwrót” w stronę klasyki. Oto Paul Valery tworzy filozoficzne aluzje, abstrakcje intelektualne, lecz formę utworów buduje wg klasycznych wzorców. Thomas Eliot pragnie przeżywać doświadczenia mi­nionych epok i proponuje ponadczasowe rozumienie świata - zwłaszcza w swoim słynnym dziele pt. „Ziemia jałowa”.