|
|
|
|
Wpływ
"Biblii" na piśmiennictwo polskie wynikał z jego ścisłych związków
z chrześcijańską kulturą europejską, jak i ze stosunków
społeczno-politycznych na przestrzeni stuleci. Stosunki te decydowały o
wyborze pewnych wątków tematycznych czy też korzystaniu ze stylu biblijnego. Twórcy
różnych epok chętnie sięgali do tradycji biblijnej wykorzystując w swych
dziełach pradawne symbole i postaci. Ze względu na swą uniwersalną wymowę
wiele motywów biblijnych pojawia się w literaturze nowożytnej w formie
odniesień i nawiązań, pełniąc różnorodne funkcje. 1.
Najczęściej wykorzystywanym motywem jest motyw Apokalipsy. Obecność tego
motywu potęguje katastroficzną wymowę dzieła, obrazuje totalne zniszczenie,
chaos, klęskę doczesnego świata i jego odrodzenie, upadek ludzkości i walkę
dobra ze złem. Najbardziej znanymi symbolami Apokalipsy są: siedem pieczęci,
siedem trąb, bestia-Antychryst oraz cztery zwierzęta (lew, wół, orzeł i
zwierzę o ludzkiej twarzy). ROMANTYZM
(całościowe widzenie Apokalipsy: z kataklizmu wyłania się nowy świat): Juliusz
Słowacki "Uspokojenie" - widzenie Apokalipsy na planie dziejów
politycznych narodu, który zmartwychwstanie do wolności. Adam
Mickiewicz "Dziady" cześć III - w Wielkiej Improwizacji widzenie
księdza Piotra jest stylizowane na apokaliptyczno-profetyczne. Zygmunt
Krasiński "Nie-Boska komedia" - kataklizm jest tylko przejściowym
etapem ku nowemu życiu. MŁODA
POLSKA (zawężenie pojmowania Apokalipsy do wymiaru katastroficznego): Jan
Kasprowicz "Dies irae" (dzień gniewu) - hymn; apokaliptyczna wizja
Sądu Ostatecznego fascynowała poetów modernizmu, co przejawiało się w
katastroficznych wyobrażeniach losów ludzkości. Kasprowicz wyraża bunt
przeciw Bogu i rozpatruje pojęcie dobra i zła. Trzeba w tym miejscu
przypomnieć manicheizm, koncepcję wg której Dobro i Zło są równorzędnymi
siłami stwarzającymi wszechświat, istnieją w odwiecznym konflikcie, lecz obie
są pierwiastkami koniecznymi. XX LECIE
MIĘDZYWOJENNE (wizje Apokalipsy przewidywanej): Czesław
Miłosz "Roki" - świat ulega ostatecznej zagładzie, w wizji
Apokalipsy nie zapomina o edukowaniu czytelnika: człowiek po katastrofie nie
może pozostać obojętny, zawsze pozostaje coś do uratowania. Czesław
Miłosz "Walc" - zapowiedź I wojny światowej, a następnie II wojny
światowej, nadchodzi nowa apokalipsa, wiersz jest pesymistycznym proroctwem
obu wojen, zapowiedź obłąkania i śmierci w tępym niewolnictwie. Józef
Czechowicz "Żal" - apokaliptyczne widzenie wojny, która będzie dla
człowieka sprawdzianem z człowieczeństwa, koniec świata w sensie fizycznym i
moralnym, apokalipsa będzie spowodowana przez ludzi. Antoni
Słonimski "Niemcom" - pogląd katastroficzny przed II wojną
światową. LITERATURA
WSPÓŁCZESNA (Apokalipsa spełniona): Czesław
Miłosz "Piosenka o końcu świata" - ukazanie końca świata jako
czegoś normalnego, nagłego, nadeszłego bez rozgłosu, koniec świata możemy
wywołać swoimi czynami i nieprzemyślanymi decyzjami. Krzysztof
Kamil Baczyński *** (Których nam nikt nie wynagrodzisz...) - nad czasami
wojny przejął władzę Antychryst - symbol Apokalipsy. Wizje
Apokalipsy spełnionej obrazują również liczne dzieła literatury
wojenno-okupacyjnej i powojennej: Zofia Nałkowska - "Medaliony",
Tadeusz Borowski - opowiadania, Gustaw Herling-Grudziński - "Inny
świat", Hanna Krall - "Zdążyć przed Panem Bogiem", Kazimierz
Moczarski - "Rozmowy z katem", Miron Białoszewski - "Pamiętnik
z powstania warszawskiego". Tadeusz
Konwicki "Mała apokalipsa" - przepowiednia upadku świata
pogrążonego w totalitarnym systemie, przedstawiona rzeczywistość jest światem
apokaliptycznym. Tadeusz Konwicki ukazuje w swoim dziele małą, naszą, polską
apokalipsę: realia kraju zobrazowane są jako chaos, nie ma ludzi cnotliwych
(pozostali tylko zdrajcy, przekupni i przestraszeni), system - powoduje
całkowity upadek wartości i staje się normalnością. "Mała"
apokalipsa oznacza również apokalipsę prywatną, bohater ma zaprotestować
aktem samospalenia, mówi: "mój własny koniec świata", jest to
apokalipsa w prywatnym rozrachunku bohatera. Oto dwa charakterystyczne
fragmenty powieści: a)
"Oto nadchodzi koniec świata (...). Koniec mojego osobistego świata. Ale
zanim mój wszechświat rozpadnie się w gruzy, rozsypie się na atomy, (...)
czeka mnie jeszcze ostatni kilometr mojej Golgoty..." b)
"Mam wrażenie jakby ten kraj naprawdę umierał (...). Nasza nędza
współczesna jest przezroczysta jak szkło i niewidzialna jak powietrze (...).
Nasza nędza to łaska totalnego państwa, łaska, z której żyjemy." 2. Motyw
"marność nad marnościami" z Księgi Koheleta. Człowiek
jest poddany nieustannemu prawu przemijania, które sprawia, że człowiek nie
zaznaje szczęścia, gdyż bogactwo, mądrość i rozum przemijają. Nieprzemijalna
jest ziemia i słońce, a słaby i kruchy człowiek to marność. Motyw ten często
wykorzystywany jest do ukazania "chwilowości i krótkości" ludzkiej
egzystencji. ŚREDNIOWIECZE:
"Rozmowy
Mistrza Polikarpa ze śmiercią" - śmierć nie ma zrozumienia dla nikogo i
niczego, zrównuje ludzi, nie jest ważne pochodzenie ani sprawowane urzędy. RENESANS:
Jan
Kochanowski - fraszki: "Na różę", "O żywocie ludzkim" -
niszczące działanie czasu jest nieuniknione, czas wszystko zmienia i jesteśmy
bezradni wobec jego potęgi. Jan
Kochanowski Pieśń IX - nie ma na świecie nic wiecznego, nie ma wiecznie szczęśliwego
życia. BAROK: Daniel
Naborowski "Marność" - żywot ludzki przemija, śmierć ma moc nad
życiem, ludzie hołdujący sprawom doczesnym poddają się złudzeniom, czas
powoduje przemijanie. Daniel
Naborowski "Krótkość żywota", "Do Anny" - fascynacja metafizyką
życia, ukazanie potęgi czasu, który triumfuje, wszystko przemija, ale autor
wyznaje miłość Annie, miłość ta ma oprzeć się czasowi i trwać po wieki. ROMANTYZM:
Juliusz
Słowacki "Hymn (Smutno mi Boże)" - zachód słońca - potężne,
nieprzemijalne dzieło Boga - budzi gorzką refleksję o własnej przemijalności
i kruchości. MŁODA
POLSKA: Do motywu
"marność nad marnościami" nawiązuje dekadencki nurt poezji
Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Jana Kasprowicza i Leopolda Staffa. 3. Motyw
Męki Pańskiej - cierpienia Chrystusa, który poświęcił się dla zbawienia
świata. ŚREDNIWIECZE:
"Żale
Matki Boskiej pod krzyżem" "Lament
Świętokrzyski" jest to głos Bolejącej Matki, jej skarga, płacz pod
krzyżem Chrystusa. Jest to przede wszystkim lament matki płaczącej nad synem,
kobiety rozpaczającej nad stratą dziecka, kobiety, która zwraca się do innych
matek, ludziom opowiada swój ból. MŁODA
POLSKA: Jan
Kasprowicz "Hymn świętego Franciszka z Asyżu" - postać
ukrzyżowanego Chrystusa, którego niewinna ofiara życia jest najwyższym
objawieniem bożej miłości, zafascynowała poetę. ROMANTYZM:
Motyw
Męki Pańskiej szczególnego znaczenia nabrał w romantyzmie, w której to epoce
charakterystycznym pojęciem ideologicznym był mesjanizm. Pojęcie to pochodzi
od Chrystusa-Zbawiciela-Mesjasza. Oczekiwanie na Zbawiciela było istotne dla
Polski, dla której zbawienie oznaczało wyzwolenie się spod niewoli. Adam
Mickiewicz "Dziady" cześć III - mesjanizm jednostkowy, gdzie
Mesjaszem jest bohater, jednostka ludzka, którą w "Widzeniu księdza
Piotra" określono tajemniczym mianem "czterdzieści i cztery".
Mesjanizm narodowy polegał na przypisaniu narodowi polskiemu wielkiej roli w
kwestii zbawienia świata, wyzwolenia go spod ucisku, niewoli, tyranii. Polska
jawi się jako 'Chrystus narodów', a jej dzieje przedstawione są na wzór Męki
Pańskiej. Niewola i cierpienia Polski pod zaborami maja odkupić wolność
innych narodów. Adam
Mickiewicz "Księgi narodu" i "Księgi pielgrzymstwa
polskiego" - hasło Polski jako Mesjasza i narodu wybranego. Juliusz
Słowacki "Kordian" - poeta podjął wątek mesjanizmu jednostki
wyjątkowej (poety), interpretując mesjanizm jako obłęd (przedstawia urojenia
"mesjaszy" w domu wariatów). 4. Motyw
genezyjski. Motyw stworzenia świata wg Księgi Genesis był często
interpretowany przez wielkich poetów. RENESANS:
Jan
Kochanowski Pieśń XIX - nawiązanie do toposu stworzenia świata ma charakter
argumentacyjny i podkreśla walory artystyczne pieśni. Jan Kochanowski
Pieśń XXV - "Hymn do Boga", poeta szuka argumentów, by przekonać
ludzi, że świat jest tworem Boga. Opis stworzenia świata potraktowany jest
całościowo. ROMANTYZM:
Adam
Mickiewicz "Oda do młodości" - motyw biblijnego tworzenia świata
służy podniesieniu rangi przemian. LITERATURA
WSPÓŁCZESNA: Czesław
Miłosz "Słońce" - autor wykorzystał motyw stworzenia świata, by
zwrócić uwagę na słońce, które stało się dla poety źródłem refleksji na temat
istnienia. 5. Motyw
niezawinionego cierpienia z Księgi Hioba. ROMANTYZM:
- Motyw
niezawinionego cierpienia możemy kojarzyć z cierpieniem narodu polskiego pod
zaborami (patrz pkt. 3 - Romantyzm). - Adam
Mickiewicz "Dziady" cześć III - autor oddaje hołd męczeństwu
polskiej młodzieży, przedstawia wywózki, więzienie, przesłuchania. Cierpienie
mogło przybierać również inne formy: -
cierpienie z miłości : a) Johan
Wolfgang Goethe "Cierpienia młodego Wertera" - Werter jest
zakochany w Lottcie, która ma już innego narzeczonego, nieszczęśliwe
perypetie miłosne kończą się samobójstwem pełnego rozdarcia bohatera (postawa
młodego człowieka stała się kultowa dla epoki romantyzmu). b) Adam
Mickiewicz "Dziady" cześć IV - tragiczna miłość Gustawa i Pasterki,
Ona nie może wyjść za niego za mąż, gdyż On nie jest odpowiednią partią. On -
Gustaw - cierpi do granic obłąkania i usiłuje popełnić samobójstwo. c)
Juliusz Słowacki "Kordian" - zakochany Kordian popełnia
samobójstwo, gdy ukochana (Laura) odpycha go. -
cierpienie z powodu tęsknoty za ojczyzną: a)
Juliusz Słowacki "Hymn (Smutno mi Boże)" - tęsknota przybiera formy
różnych obrazów (np. płacz dziecka za odchodzącą matką), pogłębia ją widok
polskich bocianów "sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem". b)
Cyprian Kamil Norwid "Moja piosenka II" - cierpienie z powodu
tęsknoty za krajem: Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba podnoszą z ziemi
przez uszanowanie dla darów nieba, Tęskno mi Panie... 6. Motyw
Arki Przymierza. RENESANS:
- Ksiądz
Piotr Skarga "Kazania sejmowe" - w Pierwszym kazaniu sejmowym autor
podkreśla u Mojżesza mądrość "z nieba" w sprawowaniu władzy nad
ludem. - Adam Mickiewicz "Pieśń Wajdeloty" z "Konrada Wallenroda" - obecność motywu biblijnej Arki Przymierza z czasów Mojżesza, poezja organizuje więź, łączność pomiędzy starszymi a młodszymi pokoleniami narodu, a tym samym jest wielką siłą scalającą naród, stanowiącą o jego istnieniu. I tak właśnie głosi wymowny cytat: O wieści gminna! Ty arko przymierza Między dawnymi i młodszymi laty. W tobie lud składa broń swego rycerza, Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty. |
|
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach